kahraman

kahraman ya da kahra-man. "kahra adamı" böyle düşünebiliriz, spider-man, bat-man, super-man gibi okuyabiliriz. gerçekten de kahra diye bir şey var "hayvan yiyeceği, büyük taşlık yer, mağara, delik, yeraltı" anlamlarında (tdk). herhangi birini öne alıp, onun "adam"ı kılabilirsiniz. kahra-man: "mağara adamı", "büyük taşlık adamı", "delik adam", "yeraltı adamı" gibi. sanki sonuncusu daha oldu gibi, ne dersiniz? bilemem. yarı türkçe, yarı ingilizce. tam anlamıyla başkalaşan beden: kahra-man.

"kahraman"ı iki türlü düşünmek gerekiyor. bir hero yani tdk türkçesiyle "savaşta veya tehlikeli bir durumda yararlık gösteren (kimse), alp, yiğit" anlamında, bir de "bir olayda önemli yeri olan kimse" anlamında (tdk). türkçedeki bu kullanıma batı dillerinde de rastlıyoruz. "hero-" kökenine bakarsak latincesi ve yunancası heros olan bu yapının, en azından latincede de, burada bahsettiğim gibi, ikili anlam sunduğunu görüyoruz. ilkin yiğit, ikinci olarak da "yeri olan kişi". bu ikinci manadaki, genelde çok tanınan, bilinen bir kişiyi gösterir. örneğin cicero "meşhur" cato'dan bahsederken şöyle diyor: "heros ille noster cato" yani "şu bizim kahraman cato" (cic. att. 1, 17). ancak bu cato'nun nezdinde yiğitliği de verebilir, zira tarihte böyle bir yiğitlik gösterisinde bulunmuşluğu da var cato'nun. ama burada asıl dikkat çeken bilindikliğidir. kahramanın türkçedeki kullanımında da bu geçerlidir: "hikâyenin kahramanı" dediğimizde, hikâyeyi alıp taşıyan adamı kast etmiş oluruz. "hikâyenin kahramanlarından biri... " dediğimizde birden fazla taşıyıcı role dikkat çekmiş oluruz. bunu şu şekilde okumak da mümkün: hikâyenin kahramanları, hikâyeyi taşıyan yiğitler... bunlar, en zoru üstlenmiş kişiler oluyor. hikâyenin silik karakterleri gibi değiller, olay örgüsünde öncelikli olarak etkileri bulunur.

ingilizcedeki hero'nun durumu ise kahra-man şeklindeki okumanın başka bir versiyonu sanki. hero'nun ikinci anlamındaki "önemli yeri olan kişi" mutlaka eril olmak durumunda. "the chief male character in a book, play, or film" (concise oxford english dictionary). concise oxford thesaurus'ta da belirtildiği gibi hero, male protagonist'tir yani "ön-ayak olan eril kişi". ingilizcede "mitolojik kadın kahraman" anlamında heroine kelimesi kullanılıyor. bu, yunancadaki, aynı anlama gelen, heroine ve latincedeki heroina'nın bir evladı olarak görülebilir. ancak ingilizcede heroine tıpkı hero gibi mitolojikliğini koruyarak gündelik kullanımda geçebiliyor: female protagonist (concise oxford thesaurus: "principal female character/role; female lead, lead -actress-, leading lady; prima donna, diva"). türkçede ise "kadın kahraman" deyişine karşılık gelen heroine gibi bir isim yok (örnek kullanımlar için bkz. 1; 2).

kahramanın dişisi için "female protagonist" anlamında bir heroine gibi bir isim uydurmamış olmamız iki zıt şekilde değerlendirilebilir: birincisi, olaydaki/hikâyedeki kadın da erkek de -aynı ölçüde- kahraman sayılmış, söz konusu adlandırmada herhangi bir cins belirtecine ihtiyaç duyulmamıştır. ikincisi, olaydaki/hikâyedeki kadın erkekmiş gibi düşünülerek "alp, yiğit" gibi isimlerle eş-anlamlı olan "kahraman" ismiyle tanımlanmıştır. bu iki bakış, değerlendirenin arzusuna göre olumlu ya da olumsuz olarak görülebilir. "olaydaki/hikâyedeki kahraman" (male protagonist) anlamında, cins ayrımının olmaması ya da bir anlamıyla "lp, yiğit" isimleriyle eş-anlamlı olan bir isimde karar kılınması, kadının ataerkil zihniyeti içselleştirmesi/@jimi the kewl entirilerinde bahsettiğim feminist karşı çıkışlara örnek teşkil edebilir. bu sorunu çözmek için olay örgüsündeki kişilere "kahraman" değil, "karakter" de denebilir. nitekim "hikâyedeki karakterler... " diye başlayan bir ifadede söz konusu kişilerden herbirinin kendine has yapısına vurgu yapılmış olur. bu kendine haslık doğrudan "karakter" kelimesinin kendisinden gelir (tdk). her karakter, ayırt-edici bir niteliğe sahiptir. ancak "hikâyedeki karakter... " ifadesinde "kahraman"daki gibi bir "ön planda olma" ya da cicero'nun cato'dan bahsederken kast ettiği gibi "bilinme, meşhur olma" anlamı yoktur. karakter, hikâyedeki çok silik bir kişi de olabilir. o hâlde "karakter" kelimesi tümden "hero"nun (kahraman) verdiği anlamı karşılamaz. bu durumda ya bir isim uydurulacak, başka bir dilden alınacak; ya da ilk anlamıyla erilliği kesin olan (alp ve yiğit, erkek isimleridir) kahraman ismi cinssiz gibi düşünülerek kullanılmaya devam edecek.

aslına bakılırsa kadına "alp, yiğit" anlamında da kahraman diyebiliriz. bunlardan iyi birer kadın ismi olmayacağını düşünsek de, kahramanca, yiğitçe bir davranış sergilemiş kadına "kadın ne yiğitmiş be!" diyebiliyoruz. ancak buradaki yiğitlik, kahramanlık; kahraman kelimesinin ilk anlamındaki gibi "bir şey başarmış" olmayla alâkalıdır. kadın bir şey başardığı için yiğittir. oysa sıradan bir kadın kahraman, olay örgüsünde sadece sıradan bir "kadın kahraman"dır. üstün bir şey başarmanın doğasındaki erilliğe istinaden, kahramanın eril olduğu düşünülür; bu yüzden "kadın ne yiğitmiş" dediğimizde onu erilliştirmiş oluruz. bu erilliştirmeyi es geçelim. en azından yukarıda bahsettiğim gibi, kahramanın ikinci anlamındaki heroine'liği karşılayan bir terime ihtiyaç vardır. dilimizdeki patron-patroniçe, rahip-rahibe, kral-kraliçe, prens-prenses, kont-kontes gibi örnekler çoğu kere bunlar ünvandır) batı dillerindeki muadillerinden geçmedir. hero-heroine de bunlar gibi bir örnektir. o hâlde bunun için de, örneğin kahraman-kahramaniçe gibi (uyduruk) bir karşılık bulunabilir. sahip-sahibe diyerek, aradaki ayrımı yapabilmişiz. kahraman da ruh ikizini bulabilir.

önerileri olan, paylaşabilir.
(jimi the kewl, 01.01.2010 09:43 ~ 09:49)
#17658890 fb şikayet et