0
SEMiNER KONUŞMALARI
HABER DEĞERLENDiRME
Behçet FAKiHOĞLU
Türkiye Gazetesi Sorumlu Müdürü
Gazete bir bakıma haber demektir. insanlar bilgilenmek için gazete alırlar. Olaylarla ilgili haberleri okumak isterler. Olup biteni, ilgisini çeken tüm haberleri aldığı gazetede görmek isterler. Haberlerin, belli kurallar içinde yerleştirildiği gazete, yazı işlerinde, yani gazetenin mutfağında şekillenir.
Haber merkezinde veya havuzda toplanan haberlerin hangi kaynaklardan geldiğine bakalım:
1. Ulusal ve uluslararası haber ve fotoğraf ajansları.
2. Gazetenin bünyesinde bulunan haber kaynakları veya birimleri.
a) istihbarat Servisi. Bu servisin bünyesinde ağırlıklı olarak polis ve adliye muhabirleri çalışmaktadır. Eğitim, sağlık ve magazin muhabirleri de bu servis bünyesinde çalıştığı gibi, bazı kuruluşlarda da ayrı birim olarak kurulmuştur. Zamanla başka ilginç konularla ilgilenen muhabirler de barınabilmektedir.
b) Ekonomi ve Dış haberler Servisleri’ne bağlı muhabirler. Bunlar merkezde olabilecekleri gibi değişik illerde veya ülkelerde bulunabilirler.
c) Ankara haber Merkezi.
d) Yurt Haberler Servisinin bünyesinde bulunan muhabirler.
e) Özel haber yapan, değişik konumda ve statüde bulunan muhabirler.
f) internet veya başka kaynaklar.
Bütün bu kaynaklardan sürekli haber akar. Haber havuzuna hergün 1000’in üzerinde haber düşer. Haber havuzunun başında Haber Müdürü bulunur. Haber Müdürü ve ona bağlı olan Haber Merkezi bütün bu haberleri toparlamak, geliştirmek, tamamlatmak, yayına uygun hale getirmekle yükümlüdür. Haber Müdürü, tecrübeli ve iyi yetişmiş bir gazetecidir. Haberi iyi seçer, iyi hisseder, iyi takip eder ve tüm gündeme hakimdir. Haberi kısaltmak, uygun başlıkları bulmak, okunur hale getirmek kolay değildir. Her haberde ekgibliği mutlaka farkedebilecek bir birikime sahip olmalıdır.
Haber Müdürünün değişik kanallardan gelen haberleri birleştirmek gibi oldukça zor bir işi de vardır. Bilgisayarına gelen haberlerin tamdıbını tarar. Çok önemli olanları ayrı dosyalarda toparlar. Benzer olanları bir araya getirir. Gereksiz gördüklerini de çöpe atar. Gözünün önündeki havuza hakim olmak için gereksiz malzemeden temizler.
Haber Merkezinde tecrübeli gazeteciler bulunur. Gündeme ve gazetenin yayın politikasına uygun haberleri toparlamak için Haber Müdürünün direktifleri doğrultusunda çalışırlar.
Gazetecilik Ekip işidir
Gazetecilik ekip işidir. Yayın yönetmeni, yazı işleri müdürü, haber müdürü, servis şefleri, editörler ve diğer gazeteciler uyum içinde çalışmalı, birbirlerini tamamlamalıdırlar.
Haber Havuzuna düşen haberler, kodlarına göre ilgili servis şeflerinin bilgisayarlarına da düşer (ekonomik, dış haberler, kültür sanat, magazin, spor gibi).
Haber havuzuna, haberlere müdahale yetkisi belirlenmiştir. Yayın yönetmeni, yazı işleri müdürü tam yetkilidir. Servis şefleri kendileriyle ilgili haberlerde yetkilidir, ama koordinasyonlu olmak şartıyla.
Yayın yönetmeni, ilgili müdürler ve servis şefleri değişik zamanlarda toplanarak gündemi ve sayfaların oluşumunu görüşür.
Yazı işleri
Gazete, pazara sunulan herhangi bir maldan farksızdır. Okuyucu beğenirse alır. Bütün gazetelere büyük ölçüde aynı malzeme gelir. Buna şekil verenlerin yetenekleri farklılık kazandırır.
Gazeteyi şekillendiren yazı işleri ekibidir. Başında, yazı işleri müdürünün bulunduğu, sayfa sekreterleri ve diğer elemanlardan oluşmuş bir ekip. Gazetenin şekli ekibin damgasını taşır, uyandırdığı ilgi veya ilgisizlik de başarı veya başarısızlık olarak algılanır.
Sayfalar yapılırken, haberler değerlendirilirken bulvar gazeteleri ile fikir gazeteleri farklılıklar gösterir. Bulvar basınınında büyük hurufat, bol fotoğraf, büyük başlıklar, kısa yazılar, kısaca göze hitap etme esastır. Fikir gazetelerinde ise beyne yönelme, nisbeten küçük hurufat, uzun yazılar, okuyucuyu düşünmeye yönelten bir anlayış öne çıkar.
Birinci Sayfa
Haberlerin ilginç, çekici, albenili olarak sunulması için sayfalar, özellikle birinci sayfa büyük önem taşımaktadır. Birinci sayfa gazetenin vitrinidir. Okuyucu bu sayfayı görerek gazeteyi alır. Günün önemli gelişmelerinin sergilendiği sayfadır. Birinci sayfa gazetenin başarısını gösteren önemli bir skaladır. En yetenekli sekreter tarafından yapılır. Gazetelerin karakteristik özelliklerini taşır. Bulvar ve fikir gazetelerinde büyük farklılıklar göstermekle beraber, birinci sayfalar bazı kurallar dahilinde yapılır.
Sayfanın başında, logonun altında manşet bulunur. O günkü olaylar ayıklanır, en önemli olanı seçilir, manşet yapılır, bu da başka haberlerle desteklenir. Manşet haberin önemine göre büyük puntolu başlık seçilir. Manşet çarpıcı olmalı, gazeteyi aldırmalıdır. Sıradan bir haber manşete çıkarılıp sekiz sütüna verilemez. Manşete çıkarılan haberin önemi, veriliş büyüklüğüne uygun olmadır. Manşet haber sonraki günlerde devam ettirilmelidir. Bir gün verilip, kesilmemeli, okuyucu merakta bırakılmamalıdır. Zaten gazetecilik takip gerektirir, bütün haberlerin gelişimi takip edilip okuyucuya sunulmalıdır.
Eksiden sürmanşet denilen ve gazetenin başlığının üzerinde verilen haberler çoktu, ama şimdi genellikle buralar promosyon anonsları için kullanılıyor.
Birinci sayfayı, bir fotoğrafı tablo gibi işleyerek yapanlar da oluyor. Ama genel olarak birinci sayfada 13 haberin yer alması kuralı göz önüne alınır. Günün en önemli olayları, önem derecesine göre ve büyüklükte verilir.
Mizampaj, yani safya düzeninde çeşitli kurallar göz önüne alınır. Gazetelerin çoğu blok çalışmaktadır. Yukarıdan aşağıya doğru hurufatlar küçülmektedir. Rengarenk yazı yerine siyah yazı seçilmektedir. Ancak zaman zaman dikkati arttırmak için renkli spotlar kullanıyor. Fotoğraflar da sayfaya dengeli bir şekilde yerleştirilir.
Dil
Kullanılan dil çok önemlidir. Kısa ve anlaşılır cümleler kullanılmalı. Ağdalı anlatımlardan kaçınılmalıdır. Bir cümlede onbir kelimeden fazla kullanmamaya çalışılmalıdır. Uzun cümleler ve uzun yazılar okuyucuyu sıkmaktadır. Uzun yazılarda ara başlık ihmal edilmemelidir. iyi Türkçe ve düzgün üsluptan taviz vermemek gerekir.
Haberler sade, açık ve doğru olmalıdır. Bunun için 5 N ve 1K kuralı aranmalıdır. Yani kısaca “ne, nerede, ne zaman, niçin, nasıl ve kim?” soruları aranmalıdır.
Olayların türüne göre değişik tarz dil kullanılmalıdır. Ekonomik olaylar anlatılırken bol rakam sıralanır, magazin haberlerinde renklilik, spor haberlerinde de heyecan hakimdir. Okura soru sorulmamalı, dolambaçlı anlatımlardan kaçınılmalıdır.
Gazete, bir günlük ömre sahiptir. Herşey zamanında yazılmalı, okuyucu yönlendirilmemelidir, yanıltılmamalıdır.
Gazetelerde sayfalar ekonomi, dış haberler, magazin, kültür sanat, politika, vb. şekilde sınıflandırılmıştır. Değişen ihtiyaçlara göre internet, sigorta, eğitim, sağlık, kadın, oto vb. sayfalar da yapılmaktadır. Sayfalar genellikle servis şeflerinin kontrolünde, diğer ilgilerinin bilgisi dahilinde yapılır. Önemli haberler, bu sayfalardan birinci sayfaya alınarak anonslanabilir. Özellikle ekonomi haberleri ve sayfaları gittikçe fazla bir yer işgal etmeye başlamıştır.
Çağın Gereklerine Göre Yeni Sayfalar
Birkaç yıl öncesine kadar ihtiyaç olarak kabul edilmeyen bazı alanlar veya konular günümüzde ayrı sayfa olarak okuyucuya sunulabilmektedir. ilerde okuyucunun talepleri doğrultusunda yeni sayfalar veya bölümler olabilecektir.
Örneğin, 5-6 yıl öncesine kadar bilgisayar, internet veya bilişim, iletişim günlük hayatımıza bu denli girmemişti. Bu konulara ayrı sayfa veya bölüm olarak fazla yer verilmiyordu. Ama, günümüzde hemen hemen her gazete bu alanlarla ilgili ayrı sayfalar yapmakta, hatta bazı gazeteler ilave verebilmektedir. Gençliğin bu çağdaş sektörlere yöneldiği bir zamanda, bunlara gözünü kapayan bir gazetenin yaşama şansı olamaz.
Hangi gazete okuyucunun nabzını daha iyi tutarsa, talepleri daha iyi karşılarsa pazar payını, yani tirajını o ölçüde arttırır. Bu havayı yakalayamayanlar da okuyucu bulamaz, yani yaşayamaz.
Benzer bir örnek, ekonomide verilebilir. Ekonomiyle herkes ilgileniyor. O yüzden gazetelerin ekonomi servislerinde finans ve borsa birimleri de ayrıca kurulmaktadır. Bunlar için de ayrı sayfalar verilmektedir.
ilerde toplumun yeni talepleri olabilecektir. Bunu iyi algılayan ekipler başarılı olur, diğerlerinin hayat hakkı sınırlıdır.
Spor sayfaları ve haberleri, haber merkezi dahil başlı başına ayrı bir bölümdür. Adeta ayrı bir gazete gibi çalışmaktadır.
Haber Objektif Olmalı
Haber mutlaka objektif ve yorumsuz olmalıdır. Yorum yapılmışsa, bu, haber metninden ayrı verilmelidir. Haberi yazan veya kullanan kendi görüşleri doğrultusunda çarpıtma yapmamalıdır. Yanlış, çarpıtılmış haberler o yayın kuruluşunun güvenilirliğini, saygınlığını bitirir.
Yazarlar veya başkaları haberle ilgili kendi görüşleri doğrultusunda yorum yazabilir, ama bu ayrı bir şekilde verilmelidir. Haber ile yorum kesin bir şekilde ayrılmalıdır.
