-1
“karaoğlan” belgeselini çekerken, bülent ecevit’in kişisel arşivinde bazı tarihi belgelere ulaştık.
hem yakın tarihe hem ecevit’in siyasi mücadelesine ışık tutacak nitelikteki bu belgeler, bu hafta i̇mge yayınları’ndan çıkacak “ecevit ve gizli arşivi” kitabında yayımlanacak.
ecevit’in paha biçilmez arşivinin en ilginç belgelerini bu yazı dizisinde ilk kez gün ışığına çıkarıyoruz.
bülent-rahşan ecevit çiftinin oran’daki kütüphane evinin her tarafı kitapla dolu geniş bir salonu var.
bu salonun hemen arkasında daha küçük bir oda bulunuyor.
orada da raflar, raflarda dosyalar var. dosyaların üzerindeki başlıklar, buranın türk siyasi hayatının hafıza odası olduğunu kanıtlıyor:
“mi̇t raporları... mgk tutanakları... 12 eylül mektupları... arayış yazışmaları... kıbrıs-yunanistan dosyaları... ecevit’in mektupları... ecevit’e yazılan mektuplar... ”
kapağını kaldırdığımız her dosya, yakın tarihin bir başka karanlık köşesini aydınlatıyordu:
biri maraş’ın... diğeri susurluk’un... bir başkası 12 eylül adaletinin... kürt meselesinin... ya da chp içi bir çekişmenin...
i̇ki belgeselci, böyle bir belge deposuna buyur edilince ne yaparsa onu yaptık biz de:
ecevit’ten bazı belgeleri yayımlamak için izin istedik.
i̇zin verilince de bu hafta çıkacak “ecevit ve gizli arşivi” (i̇mge, 2008) başlıklı kitapta 100’e yakın belgeyi onun yaşam öyküsü içine yerleştirdik. bu yazı dizisinde, ecevit’i, kavgasını, öfkesini, yalnızlığını, yoksulluğunu belgeler anlatacak.
eminiz ki, belgelerin tümü yayımlandığında, gerçekler biraz daha su yüzüne çıkmış olacak.
can dündar-rıdvan akar
ecevit’in gizli arşivi’nden çıkan inanılmaz belge:
27 mayıs’ta askerler, kürt sorununa i̇ttihatçılar gibi “hicret çözümü” önerdi:
“kürtlerle karadenizliler yer değiştirsinler!”
1961’de askerler kürt sorununa çözüm üretmek üzere dpt’de bir “doğu grubu” oluşturdu.
bu grup, bir “doğu raporu” hazırladı. 27 mayıs hükümeti de raporu, yeni koalisyon hükümetine devretti. yıllar sonra, o koalisyonun çalışma bakanı bülent ecevit’in arşivinde bulunacak bu belgedeki “yapılacaklar listesi”nde göç önerisi vardı:
“bölgenin, kendilerini kürt sananlar lehindeki nüfus strüktürünü türk lehine çevirmek için, karadeniz sahillerindeki fazla nüfusla, memleket dışından gelen türkleri bu bölgeye yerleştirmek, bölgedeki kendilerini kürt sananları bölge dışına hicrete teşvik ve bu hicreti finanse ederek, memleketin türk çocuğu bulunan yerlerine iskan etmek... ”
yıl: 1961...
27 mayıs’ta iktidara el koyan askerler, “vatanın bütünlüğü” konusunda endişeliydi. muhtemel bir kürt sorununu önlemek için tedbir araştırıyorlardı.
şunu görmüşlerdi:
“vatan bütünlüğünün yegane garantisi, bölge halkını devlete daha sıkı bağlamaktı.”
bunun temini için “i̇nkılap hükümeti”, devlet planlama teşkilatı’na konuyu inceleme görevi verdi.
dpt bünyesinde bir “doğu grubu” oluşturuldu. bu grup, bir dokümantasyon merkezi kurarak bölgeyle ilgili mah’ta (mi̇t) genelkurmay’da, emniyet’te ne bilgi varsa toplayacak ve “bölgenin nüfus strüktürünü değiştirme ve asimilasyon bakımından” gerekli politikaları saptayacaktı.
“doğu grubu”, 8, 10 ve 16 şubat ile 24 mart 1961’de “bölgede çalışmış ve çalışmakta olan başlıca idare ve siyaset adamları”nı bir araya getirdi, ortaya çıkan önerileri hükümet’e iletti.
gürsel kabinesi, raporu 18 nisan’da görüştü ve kabul etti. yayınladığı kararname ile bakanlıklarca fiiliyata geçirilmesini istedi. ancak hükümet o yılın ekiminde yapılan seçimle devrildi.
yerine kasım’da i̇nönü başkanlığı’nda kurulan ap-chp koalisyonu geldi.
bunun üzerine “kürt dosyası”, “bir muhtıra ile” yeni hükümete iletildi ve uygulamanın devamı istendi.
“politika dairesi başkanı kurmay albay haşim tosun” imzasıyla yeni hükümete gönderilen raporun giriş yazısında kibarca “bunu, sizin tasarruf hakkınızı kullandığımız şeklinde yorumlamayın, size bir yardım kabul edin” den
nüfus kompozisyonu değişmeli
dpt, acilen “doğu ve güneydoğu bölgesi için özel kalkınma planları” hazırlanmasını öneriyordu.
plandan şu yararlar bekleniyordu:
“a) bölgede gelirin artmasını ve iyi dağıtılmasını sağlamak.
b) bölgeye diğer bölgelerden nüfus çekmek veya bölge nüfusunun bir kısmını –iktisadi teşvik tedbirleriyle- diğer bölgelere göndermek suretiyle, bölgenin nüfus kompozisyonunu değiştirmek.
c) sosyolojik ve antropolojik araştırmalara dayanarak bölgenin sosyal yapısını –temsili sağlayacak yönde- değiştirmek... ”
i̇ttihat terakki de düşünmüştü
kısmen i̇ttihatçıların 1913-1918 arası uyguladığı yöntemi (bu konuda bkz: fuat dündar, “i̇ttihat ve terakki’nin müslümanları i̇skan politikası”, i̇letişim, 2001) çağrıştıran bu teklif, nasıl uygulanacaktı?
raporda bunun yöntemi ayrıntılarıyla ortaya konmuş.
i̇şte rapordaki önerilerden bazıları:
hi̇cret esaslari
kürtler,“türk çocuğu”bulunan yerlere...
• asi̇mi̇lasyon: halihazır i̇skan kanunu ve tatbikatını, tesbit edilen politika ihtiyaçlarını karşılayacak ve asimilasyon temin edecek şekilde incelemek ve tadil etmek...
• hi̇cret : bölgenin, kendilerini kürt sananlar lehindeki nüfus strüktürünü, türk lehine çevirmek için, bölgelerindeki iktisadi şartların zorluğu karşısında başka taraflara hicrete mecbur kalan karadeniz sahillerindeki fazla nüfusla, memleket dışından gelen türkleri bu bölgeye yerleştirmek, bölgedeki kendilerini kürt sananları bölge dışına hicrete teşvik ve bu hicreti finanse ederek, memleketin türk çocuğu bulunan yerlerine iskan etmek...
• irak kürtleri̇nden ayirmak: türkiye’de kendilerini kürt sananlarla i̇ran ve irak’taki kürtlerin irtibatını kesme bakımından bölgeyi, kendilerini kürt sananların çoğunluğunu dağıtmak üzere, sistemli bir şekilde bölecek iskan sahalarına ayırmak...
• kontenjan kadro: bölgeden batıya ve batıdan bölgeye nüfus akışını temin maksadıyla doğu ve batıda resmi ve özel sektöre ait sınai, zirai ve ticari tesislerin personel kadrosunun muayyen bir nisbetini, diğer bölge halkından olan işçiler için kontenjan olarak tefrik etmek...
• mi̇syoner yeti̇şti̇rmek : planlanan bölge okulları, köy okulları ve meslek okullarının faaliyete geçirilmesi... kız ve erkek misyoner yetiştirilmesi ve bunun için hususi müessese kurulması... bölge halkından kabiliyetli ve küçükten asimile edilen gençlere yüksek tahsil imkanları sağlanması...
• kürt memurlar : doğuya kendilerini kürt sananlardan vali, kaymakam, hakim, jandarma subayı, ordu subayı, assubay, öğretmen, memur gönderilmesi...
• radyoda propaganda: radyo vasıtasıyla türkçe güfteleriyle mahalli havaların çalınması ve mahalli radyoların, bölge için, propaganda uzmanlarından müteşekkil gruplar tarafından hazırlanacak progra
