türk kültürünün

devam 32 (kaşgarlıya göre uygurlar..)

Kaşgarlı Mahmud’a göre de Uygurlar çok iyi savaşçı ve ok atmada ustadırlar. Çin elçisi Wang-Yen-Te, X.Yüzyılın sonlarında Uygur ülkesine yapmış olduğu seyahat sırasında Uygurların ilkbaharda gruplar halinde seyahat ettiklerinden ve at üstünde giderken bile çeşitli varlıklara yay çekerek ok attıklarından bahsetmektedir.

devam 28 (geliyoruz yüksek türk-uygur kültürüne..)

Bilindiği gibi, Orta Asya Türk tarihinde Moğol devrine kadar kültür hayatı bakımından büyük boşluklar vardır. Bu devreye kadar olan Türk tarihi, Çin kaynaklarına, seyahatnamelere ve ilk örneklerine Gök Türklerde rastladığımız kendi dilleri ile yazılmış yazıt veya vegibalara dayanmaktadır. islamiyet’ten önceki Türk tarihinde bilhassa kültür tarihi bakımından çok önemli bir yeri olan devlet hiç kuşkusuz Turfan Uygurlarıdır.

devam 30

Müslüman coğrafyacılara göre, Uygur mülkü Türk devletlerinin en geniş olanıydı. ibn al-fakîh “Eskiden Türkistan’ın tamdıbının kağanları Toghuzguz’dan idi” der. Bu kağanlığa, yani onların yönettiği göçebe imparatorluğa işarettir. Devletleri, Moğolistan ve Türkistan bölgelerini kapsayıp, kuzeyde Kimek topraklarına, Altay bölgesine ve Yenisey’deki Kırgız arazisine ve batıda Orta Asya’daki Karlukların sınırına kadar uzanıyordu. 821 civarında Uygurları ziyaret eden Tamîm b. Bahr, “Onların başkenti büyük bir şehirdir; tarımda zengindir; hep ekili bahçelerle birbirine uzanan köylerle çevrilidir. Halkı içinde Zındıklar (Maniheistler) çoğunluktadır…” demektedir.

devam 29

Uygurlar, kendinden önce kurulmuş Hunların ve Gök Türklerin kültür mirası üzerine kurulmuş olmakla beraber, bu devletlere nazaran tam bir yerleşik hayata geçmesi ve artık taş üzerine yazılmış belgeler yerine, kağıtlar üzerine yazılmış belgeler bırakmaları eski Türk kültür hayatı bakımından çok önemli neticeler doğurmuştur. Siyasi tarihlerine nazaran kültür tarihleri çok daha ağır basan bu Uygurlar, denilebilir ki Orta Asya Türk tarihi bakımından hem devlet olarak yaşadıkları dönemde hem de yıkılışlarından sonra çok uzun süre kültürlerini yaşatabilmeleri bakımından önemli olmuşlardır.

dinleyen yok lan..

devam 46

Bu rivayetlerde atalarımız kurdu bir hayvan olarak değil, kurt kılığına bürünmüş bir Tanrı gibi göstermek suretiyle kökenlerini ilahi bir kaynağa bağlamaktadırlar. Bu rivayetler, ilkel Hun toplumunun anaerkil ve babaerkil akrabalık dönemine aittir. Türklerin ana adı olan “Asina” (Aşina, Açina) yı, kabile adı olarak kullanmaları da bunun delilidir. Türkler ve Uygurlar devletlerini kurduklarında bayrakları kare şeklinde mavi kumaştandı ve tam ortasında doğu yönüne bakan altın bir kurt başı yer alıyordu. Türkler ve Uygurlar saray muhafızlarına da kurt (böri) diyorlardı. XI. Yüzyılda yaşayan Çin tarihçisi Wu Yang-Xiu’da ise şu satırlar var; “Uygurların ataları Hunlardır. Onlar genelde yüksek tekerlekli arabalarla seyahat ediyorlar. Yen-Wei döneminde yüksek tekerlekli arabalılar (kao-kui) veya Chi-le Turalar denmeye başlandı.”

Rezervee

devam 49 (sonuç 3 yazının sonuna geldik..)

Yüksek Tekerlekli Arabalılar, Türk tarihinde olağan şeylerin dışına çıkmışlar ve yepyeni yaşamları ile çağımıza ışık tutacak başarılara imza atmışlardır. Bu sebepten dolayı onları Türk tarihinin sanat ve kültür kefesine oturtmak yeterli olacaktır

devam 48 (sona doğru.. sonuç 2)

Uygurların bilim ve sanata bu kadar önem vermelerinden dolayı günümüze kadar birçok eser gelmiştir ki bunların başında Oğuz Kağan destanı gelir. Döneminde neredeyse tüm Orta Asya’da kültür merkezi haline gelmiş, yazıları, dilleri ve yaşayışları ile Orta Asya’nın bir ucundan öteki ucuna köprü olmuşlardır.

devam 47 (sona doğru.. sonuç 1)

Hiç şüphesiz Türk tarihinde bir dönüm noktası inşa eden Uygurlar, gerek yaşam biçimleri, gerek yaptıkları ile hakim oldukları çağa damga vurmuşlar ve ardında yüzlerce eser bırakarak tarih sahnesinden çekilmişlerdir. Göçebe yaşamdan yerleşik yaşama geçmenin de bunun Uygurlar üzerindeki etkisi yadsınamaz. Karabalsagun kitabelerindeki ifadeler ile örnekleyecek olursak “Kan dökülen ve savaş yapılan bu topraklarda, şimdi barış mı olacak?” sorusunun cevabını en güzel şekilde, yine Uygurların kendisi vermişlerdir. Bulundukları yerleri sanat ve kültür cennetine çevirmişler, mabedler, evler inşa etmişler, resim, heykelcilik, müzik ve minyatür sanatları ile uğraşmışlar ve en önemlisi ticarette ve tarımda çağının en ihtişamlı örneğini teşkil etmişlerdir. Tabi ki bütün bunların başlıca sebepleri Maniheizmin olmuştur. Ancak bu dinin savaşa ve hayvansal gıdalara karşı çıkması, Uygurları eski, muazzam savaşçı günlerinden alıp uzaklara zütürmüş, kaybettikleri hareket ve hız mefhumu sebebi ile kimi zaman tehlikelere en açık noktada bulunmuşlardır.

devam 45 (benzerlikler... )

Yukarıdaki rivayetlerin aralarındaki küçük farkları nazar-ı itibare almazsak, genel olarak birbirlerine benzedikleri görülmektedir. Kurt, Uygurların kökenleriyle ilgili efsanede “baba” olarak gösterilirken, Türklerin kökeniyle ilgili rivayette “ana” olarak gösterilmektedir ki, bu benzerlik ve farklılıklar birbirlerinin ekgibliklerini tamamlamaktadır.

devam 44 (diğer bir destan..)

Bir diğer rivayet ise şöyledir:
“Türkler, Hunların özel bir boyudur. Soyadları A-şi-na’dır. Önce Hunlardan bağımsız bir kabile oldular, daha sonra bir komşu ülkenin saldırısına uğradılar. On yaşında bir oğlan çocuğuna varıncaya kadar bütün kabile kılıçtan geçirilerek yok edildi. Düşman askerleri oğlanın daha çok küçük olduğunu görünce onu öldürmeye yürekleri el vermedi. Sonunda ayaklarını keserek, üzeri otlarla kaplı bir bataklığın içine attılar. Bataklığın içinde bir dişi kurt vardı. Çocuğu etle besledi. Böylece oğlan çocuk serpildi, büyüdü; dişi kurtla ilişkiye girdi, kurt ondan hamile kaldı. Komşu devletlerin kralı gencin hala sağ olduğunu öğrenince, onu öldürmeleri için adamlarını yeniden oraya gönderdi. Gelenler, gencin yanında dişi kurdu görünce, onu da öldürmek istediler. Bunun üzerine dişi kurt, Turfan devletinin kuzeyindeki bir dağa kaçıp gizlendi. Dağda bir mağara vardı, mağaranın içinde üzeri otlarla kaplı alabildiğine geniş bir ova uzanıyordu. Yüzlerce li genişliğindeki ova, dağlarla çevriliydi. Dişi kurt dağlara saklandı. Orada on erkek çocuk dünyaya getirdi. Oğlanlar büyüyünce mağaradan çıkarak dışarıdaki kadınlarla evlendiler. Onlar da çok sayıda çocuk dünyaya getirdiler. Her nesil kendine bir soyadı aldı. Biri kendine A-şi-na adını verdi. Onun çocukları ve çocuklarının çocukları giderek çoğaldılar ve yüzlerce aile oldular. Birkaç nesil sonra Avarların tebaalığına girip, onlara hizmet etmek üzere mağaradan dışarı çıktılar. Altayların güney yamacında yaşamaya başladılar ve Avarların hizmetinde demirci ustası olarak çalıştılar.”

devam 43 (destan)

Efsaneye göre, vaktiyle Hun kağanının iki güzel kızı varmış. Kızlar öyle güzelmiş ki, kağan onları insanoğluyla evlendirmeye kıyamamış ve Tanrıyla evlendirmeye karar vermiş. Kızlarını insanlardan uzak tutmak için ülkesinin kuzey bölgesinde insan ayağı basmamış yere yüksek bir kale yaptırmış ve kızlarını oraya yerleştirmiş. Aradan birkaç yıl geçtikten sonra anneleri kızlarını görmek istemiş ama kağan insanların kızlarıyla görüşmesinin yanlış olacağını belirterek izin vermemiş. Daha sonra kale çevresinde bir erkek kurt peyda olmuş ve kale surunun dibini kazarak, orayı kendine mesken edinmiş. Kızların küçük olanı kaleden çıkıp kurtla evlenmek istemiş, fakat ablası “Kurt bir hayvandır, bir hayvanla nasıl evlenirsin? Böyle yaparsan atalarımızın şerefini lekelemiş olursun.” demiş. Ama o, “O kurt değil, kurt kılığına bürünmüş bir Tanrıdır, ben onunla evleneceğim.” Diyerek aşağı inmiş ve kurtla çiftleşip çocuklar doğurmuş. Bu çocuklar zamanla çoğalmışlar ve onların torunları ‘yüksek tekerlekli arabalılar’ diye adlandırılmış. işte Uygurlar böyle ortaya çıkmıştır.

@1 panpa bize tarih derslerinde uygurlar et yemedi ondan zayıf düştü yenildiler demişlerdi doğru mu

devam 42 (uygur efsaneleri)

Uygurlar bu kadar çeşitli kültür varlıklarına sahip olmalarının yanı sıra muazzam destanları ile de milli varlıklarını ortaya koymuşlardır. Bu efsanelerin başında “Uygur Türeyiş Destanı”, diğer adı ile “Bozkurt Destanı” gelir.

devam 41 (uygurların varlığğı)

Uygurların siyasi ve kültürel varlıklarından bahsettikten sonra efsanelerine ve menşelerine de değinmek gerekir. islam kaynakları Uygur, Karahanlı ve Selçuklu hanedanlarının Afrasyab’a mensup olduklarını ifade ederlerken bu münasebetle, onu tarihi ve milli ananeye uygun olarak Oğuz Kağan ile birleştirmişlerdi. Türklerin Afrasyab’a “Alp Er Tunga” dedikleri rivayeti bazı islam kaynaklarına “Tunga Alp” şekli ile geçmiştir.

zigara molası.. zaten gibleyen yok..

DEVAM 40 (TÜRK DiLiNiN ETKiSi..)

Uygurca Orta Asya’da edebi ve resmi lisan olarak o derece yükselmiştir ki uzun müddet devletler arası münasebetlerde de diplomatik dil halini almıştı. Nitekim 1027 senesinde Uygur ve Kıtay Hanından, Gazneli Sultan Mahmud’a gelen elçi Türk usulü ve taksimine göre Uygurca yazılı bir mektup getirmişti ki bunun Arapça tercümesi günümüze kadar gelmiştir. Kaşgarlı Mahmud da kadim zamanlardan bugüne değin, Kaşgar’dan, yukarı Çin’e kadar bütün Türklerin, hakan ve sultanların Uygurca kullandıklarını, Çinli ve diğer şark kavimlerinin de mektuplarını bu yazı ile Türklere yazdıklarını ve oralarda şehirlilerin Türkçe bildiğini söylemekle Uygurcanın ne derece yaygın bulunduğunu belirtir. Harezmşahlar da şark Türkleri ile Uygurca (Hatt-ı Uygurî) yazılarla muhaberatta bulunurlardı. Bu durum Uygurcadan kalan pek çok eser ve vegibanın meydana çıkması, Karahanlılara ait ilk eserlerin de Uygurca yazılması sebeplerini gösterir. Moğollar zamanında ise Uygurca islam dünyasında da çok yayılmış bulunuyordu. Uygur ülkesinde Gök Türk yazısının kalemle kitap yazmada bile kullanıldığını gösteren eserler de hafriyat esnasında bulunmuştur. Umumiyetle Türk edebi dilinin büyük bir kudretle yaşatıldığı memleket Uygur ülkesi olmuştur. Manihai Uygurlar çok sade ve temiz Türkçe yazmışlar; Uygur halk edebiyatından da numuneler kalmıştır ki bunlar ve Kaşgarlı Mahmud’da bulunan bu nevi parçalar sayesinde Radloff’un önce Altaylarda bulup tespit ettiği eski tip Türk Milli şiiri ve vezni, bugün tam olarak meydana çıkmış bulunuyor.

Reserved