osmanlı kültür ve medeniyeti

DEVLET YÖNETIMI :

Padisah :

Osmanli kültür ve uygarligi Anadolu Selçuklu Devleti’nin bir devamidir. En önemli farki merkezi yönetiminin kuvvetli olmasidir. Yönetimin basinda padisah vardir. Ülkenin mutlak hakimidir. Islami kanunlar ve töre haricinde sinirsiz yetkilere sahiptir.

Sehzade : Hanedanin erkek üyelerine verilen addir. Fatih’ten itibaren eyaletlere vali olarak gönderilmistir. I. Ahmet zamaninda ekber ve ersed usülü getirilmis ve sancaga çikma yasaklanmistir.
Divan-i Hümayun :

Devlet islerinin ve önemli davalarin karara baglandigi yönetimde etkili bir organdir. Bakanlar kurulundan en büyük farki mahkeme özelligi göstermesidir. Fatih’e kadar padisahlar, Fatih’ten sonra sadrazamlar baskanlik yapmislardir. Son söz padisahindir. Zamanla önemini kaybetmis, II. Mahmut zamaninda ortadan kaldirilarak nazirliklar kurulmustur. Ayrica, Ikindi, Çarsamba, Cuma ve Ayak divanlari da vardir. Divan görüsmelerine katilan üyeler :

Vezir-i Azam : Padisahtan sonra en büyük devlet memurudur. Padisahin mührünü tasir. Fatih’ten itibaren devsirme sadrazamlar devlet yönetiminde etkilidir.
Kubbealti Vezirleri : Sayilari 7’ye kadar çikmistir. Vezir-i Azam’in yardimcilaridir. Bugünkü devlet bakanlarina benzerler.
Kazasker : Yüksek askeri davalara bakar. Anadolu ve Rumeli olmak üzere iki tanedir. Ayrica müderrislerin ve kadilarin atamalarini gerçeklestirir.

Defterdar : Maliyeden sorunlu kisidir. Gelir, gider defterlerini tutar. Padisah malinin vekilidir.
Nisanci : Padisah fermanini, tugrasini çeken, feth edilen yerlerin kaydedilmesi, dirliklerin dagitilmasi ve tapu kadastro islerinden sorumludur.
Seyh’ül-Islam (Müftü) : Yükselme döneminde divan üyesi olmustur. Devlet islerinin dine uygun olup olmadigi konusunda fetva verir.
Reis’ül-Küttap : Dis islerinden sorumlu kisidir. Divan’a 17. Yüzyilda katilmistir.

Kaptan-i Derya : Donanma ile ilgili konularda divana karsi sorumludur.
Yeniçeri Agasi : Vezir rütbesinde olan Yeniçeri agalari divana katilirdi. Istanbul’un korunmasindan sorumludur.

ÜLKE YÖNETIMI :
Merkez Teskilati (Istanbul, Dersaadet, Pa-i taht, Asitane) :

¨ Yeniçeri Agasi (Asayis isleri)
¨ Sehremini (Belediye isleri)
¨ Taht kadisi (Adalet isleri)
¨ Muhtesip Aga (Maliye isleri)

Tasra Teskilati (Istanbul disi) :

Idari Birim Yöneticisi Güvenlik Sorumlusu Adalet ileri
Eyalet : Beylerbeyi Subasi Kadi
Sancak : Sancakbeyi(Mirliva) Subasi Kadi
Kaza : Kadi Subasi Kadi
Nahiye : Kadi naibi Subasi Kadi naibi
Köy (Karye) : Timarbeyi, muhtar Yigitbasi Kadi naibi

EYALETLER

- Merkeze Bagli Eyaletler (Salyanesiz-Yilliksiz) : Topraklari dirliklere dagitilan Anadolu, Rumeli gibi eyaletler.
- Özel Yönetimi Olan Eyaletler (Salyaneli-Yillikli) : Vergileri iltizam usulüne göre toplanan merkezden yöneticisi gönderilip, maasi verilen eyaletler. Misir ve Garp ocaklari gibi.
- Bagli Beylikler : Iç islerinde serbest, dis islerinde merkeze bagli, yillik vergi gönderen, yöneticileri kendi içlerinden seçilen eyaletler. Kirim, Erdel, Eflak gibi.

TOPRAK YÖNETIMI :

- Mülk Topraklar : Mülkiyeti sahsa ait olan topraklardir. Sahibi müslüman olan ve ösür vergisi alinan topraklara “ösriyye”, sahibi gayr-i müslüm olan ve haraç vergisi alinan topraklara “haraciyye” denir.
- Vakif Topraklar : Geliri sosyal hizmetlere ayrilan topraklara denir.
- Miri Topraklar : Mülkiyeti devlete ait olan topraklardir.

¨ Has : Geliri 100.000 akçeden fazla olan topraklardir.
¨ Zeamet : Geliri 100.000-20.000 arasinda olan topraklardir.
¨ Timar : Bu da; Eskinci Timari, Hizmet Timari, Mustahfaz Timari olarak 3’e ayrilir. Geliri 20.000 akçeden az olan topraklardir.

- Yurtluk : Geliri sinir boylarini bekleyen askerlere verilir.
- Ocaklik : Geliri kale muhafizlari ve tersane giderlerine ayrilir.
- Mukataa : Geliri dogrudan hazineye aktarilir.
- Pasmaklik : Geliri padisahin ailesine ayrilir.
- Malikane : Kahramanlik ve büyük yararlilik gösterenlere hediye edilen topraklardir.
- Metruk : Otlak, mera, çayir gibi tarima kapali, halkin ortaklasa kullandigi topraklardir.

ORDU YÖNETIMI :

- Kapikulu Askerleri : Devsirme sistemine göre olusturulan, Istanbul’da veya bazi kalelerde bulunan askerlerdir. Üç aydan üç aya “Ulufe” adi verilen maas alirlar.

¨ Kapikulu Piyadeleri : Acemi oglanlar ocagi, Yeniçeri ocagi, Topçular, Toparabacilar, Humbaracilar, Lagimcilar, Cebeciler, Sakalar.
¨ Kapikulu Süvarileri : Sipahi, Silahtar, Sag ulufeciler, Sag garipler, Sol garipler

- Eyalet Askerleri (Timarli Sipahiler) : Dirlik sistemine göre Türk gençlerinden kurulu, ordunun temelini olusturan askerlerdir.

- Yardimci Kuvvetler : Bagli beyliklerden gelenler, Gönüllüler, Deliler, Yörükler, Sakalar, Azaplar, Akincilar, Derbentler, Kale muhafizlari, Turnacilar.

DONANMA : Orhan Gazi zamaninda ilk donanma, I. Bayezit devrinde ilk tersane kurulmustur. Kanuni devrinde ise zirveye ulasmistir. (16. Y.y.’da)


MALIYE : Defterdarin sorumlulugundadir.

Devletin Gelirleri :

¨ Vergiler :

Seri Vergi : Ösür, haraç, cizye.

Örfi Vergi : Resm-i Bennak (evlilerden), Resm-i Mücerred (Bekar erkeklerden), Resm-i Arus (evlenen erkeklerden), Çiftbozan(3 yil topragini ekmeyenden), Resm-i Çift(Müslüman çiftçilerden), Resm-i Ispenç(Gayri müslüm çiftçilerden), Avariz (olaganüstü hallerde)...

¨ Diger Gelirler:

- Ganimetlerin 1/5’i
- Orman, tuzla, maden gelirleri
- Gümrük gelirleri
- Bagli beylik ve devletlerden gönderilen vergi ve hediyeler
- Müsadere sisteminden elde edilen gelirler
- Maglup devletlerden alinan savas tazminatlari

MIMARI :

Osmanlilarda mimari çok gelismistir. Hiristiyan mimarisini geçebilecek düzeye ulasmistir. Klagib Osmanli mimari tarzi Fatih devrinde ortaya çikmistir. Mimar Sinan bu konuda deha ve zirvede bir isimdir. Çiraklik eseri – Sehzadebasi Camii, Kalfalik eseri – Süleymaniye Camii, Ustalik eseri Selimiye Camii’dir.

SANAT :

Dinen yasak oldugu için resim ve heykelcilik fazla gelismemistir. Fakat minyatür, hat, tezhip, oymacilik, kakmacilik, nakkaslik vs. çok gelismistir.

EGITIM-ÖGRETIM :

Orhan Gazi zamaninda Iznik’te ilk medrese kurulmustur. Fakat Yükselme Dönemi’nde Osmanli medreseleri büyük bir gelisme göstermistir. Fatih’in Sahn-i Seman, Kanuni’nin Süleymaniye medreseleri çok önemlidir. Istanbul bir bilim ve kültür merkezi durumuna getirilmistir. Ayrica Enderun’da çok zeki çocuklar yönetici olarak yetistirilmislerdir. Osmanlilar’in son zamanlarinda Avrupa tarzinda okullarin açilmasiyla egitimde ikilik ortaya çikmistir.