orhan pamuk ve romanları

ferit orhan pamuk (d. 7 haziran 1952, istanbul), türk yazar. 2006 yılında nobel ödülünü kazanarak bu ödülü alan en genç iki kişiden biri olmuştur. kitapları elli sekiz dile çevrildi ve yüzü aşkın ülkede yayımlandı. 2005 yılında prospect dergisi tarafından dünyanın 100 entelektüeli arasında gösterilirken, 2006 yılında ise time dergisi tarafından dünyanın en etkili 100 kişisinden biri seçildi.[2]
kasım 2005 ve haziran 2008 tarihlerinde abd'den foreign policy ve i̇ngiltere'den prospect dergilerinin internet üzerinden okuyucu anketleri ile oluşturduğu dünyanın ilk 100 entellektüeli listelerinde, 2005 yılında 54., 2008 yılında 4. sırada yer almıştır.
orhan pamuk yazarlığa 1974 yılında başladı. 1979 yılında ilk romanı olan "karanlık ve işık" ile katıldığı milliyet roman yarışmasında birincilik ödülünü mehmet eroğlu ile paylaştı. bu romanı ancak 1982 yılında cevdet bey ve oğulları adıyla yayımlandı. 1983 yılında bu kitapla orhan kemal roman ödülüne layık görüldü.
pamuk'un daha sonra yazdığı kitaplar da çok sayıda ödül kazandı. i̇kinci romanı olan sessiz ev 1984 yılında madaralı roman ödülünü kazandı. bu romanın fransızca tercümesi de 1991 yılında prix de la découverte européenne ödülüne hak kazandı. 1985 yılında yayımlanan tarihi romanı beyaz kale ile 1990 yılında abd'de independent award for foreign fiction ödülünü kazandı ve yurtdışında tanınmaya başlandı. orhan pamuk, 2002 yılında yayımlanan kar kitabını, türkiye'nin etnik ve politik meseleleri üzerine kurulu bir politik roman olarak tanımlamaktadır. kar romanı amerika'da 2004 yılında "yılın en iyi 10 kitabından biri" olarak gösterilmiştir. yıllar geçtikçe orhan pamuk'un türkiye dışındaki ünü artmaya devam etti. 1998 yılında yayımlanan benim adım kırmızı 24 dile çevrildi ve 2003 yılında i̇rlanda'nın ünlü international impac dublin literary award ödülünü kazandı.
romanlarının dışında, yazılarından ve söyleşilerinden seçmelerin ve bir hikâyesinin yer aldığı öteki renkler (1999) ve ömer kavur'un yönettiği gizli yüz adlı filmin senaryosu (1992) vardır. bu senaryo, 1990 yılında yayımladığı kara kitap romanındaki bir bölümden yola çıkılarak yazılmıştır.
orhan pamuk, romancılığının yanısıra insan hakları, düşünce özgürlüğü, demokrasi ve benzeri konulardaki düşüncelerini makaleler ve söyleşiler yoluyla aktarmaktadır. şubat 2005 tarihinde i̇sviçre'de yayımlanan tages-anzeiger, basler zeitung, berner zeitung ve solothurner tagblatt adlı gazetelerin haftalık eki olarak çıkan das magazin dergisine verdiği demeçte ifade ettiği "bu topraklarda 30 bin kürt ve 1 milyon ermeni öldürüldü ama hiç kimse bunları konuşmaya cesaret edemiyor." sözleri türkiye'de büyük eleştirilere neden oldu. yazar, bu sözlerinden ötürü türklüğe hakaret suçuyla 6 ay ila 3 yıl hapis istemiyle mahkemeye verildi. mahkeme dünya çapında büyük ilgi uyandırdı. orhan pamuk'a karşı açılan bu dava t.c. adalet bakanlığı'nın onayını gerektiriyordu. bu onay verilmeyince 22 ocak 2006 tarihinde mahkeme yetkisizlik kararı verdi ve dava düştü[5].
orhan pamuk abd'de yayımlanan time dergisinin 8 mayıs 2006 tarihli sayısının "time 100: dünyamızı biçimlendiren kişiler" başlıklı kapak yazısında tanıtılan 100 kişiden biri oldu. 2007 mayıs'ında yapılan 60. cannes film festivali'nde jüri üyeliği yapmıştır.

orhan pamuk 12 ekim 2006 tarihinde nobel edebiyat ödülü'nü kazanarak nobel ödülü kazanan ilk türkiye cumhuriyeti vatandaşı olarak tarihe geçti. nobel ödüllerini dağıtan i̇sveç akademisi'ne yakın çevreler orhan pamuk'tan ziyade adonis adıyla tanınan suriyeli şair ali ahmet said'e şans tanımaktaydılar. ancak akademi'nin 12 ekim 2006 günü saat 14:00 civarında yayımladığı,
“ 2006 nobel edebiyat ödülü 'kentinin melankolik ruhunun izlerini sürerken kültürlerin birbiriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulan' orhan pamuk'a verilmiştir. ”
şeklindeki basın bildirisiyle nobel edebiyat ödülü'nün orhan pamuk'a verildiği resmen açıklandı.[8] pamuk 7 aralık 2006'da, i̇sveç akademisi'nde babamın bavulu başlığı altında hazırladığı nobel konuşmasını türkçe yaptı, türkçe bilmeyen izleyiciler ellerindeki çeviri metinden konuşmayı takip etti, birçok televizyon kanalı konuşmasını canlı yayınladı. orhan pamuk ödülünü 10 aralık 2006 günü stockholm konser salonu'nda düzenlenen ödül töreninde isveç kralı xvi. carl gustaf'ın elinden aldı.

orhan pamuk'un romancılığı postmodern roman kategorisinde değerlendirilmektedir[11]. eleştirmen yıldız ecevit orhan pamuk'u okumak adlı kitabında [12]onun avangard romancılığını değerlendirmektedir. özellikle beyaz kale, kara kitap, yeni hayat, benim adım kırmızı'dan yola çıkarak bize kendisini ve olayların gelişimini anlatır. aynı şekilde edebiyat tarihçisi jale parla da don kişot'tan günümüze roman adlı kapsamlı yapıtında[13], benim adım kırmızı'dan hareketle orhan pamuk'un karşılaştırmalı edebiyat bağlamında irdeler. parla'ya göre pamuk, türk romanının aldığı önemli dönemeçlerin sahibi olan bir yazardır. doğu-batı sorunsalıyla estetik düzeyde hesaplaşmaya yönelen ahmet hamdi tanpınar ve oğuz atay gibi önemli yazarlardan birisidir pamuk; bu sorunsalı kültürel ve felsefi içerimleriyle edebiyatına taşımış, özellikle kara kitap'ta bu tema bağlamında önemli, çok katmanlı bir edebi metin örneği sergilemiştir.

milliyetçi kesimlerce sık sık yerilen yazar[kaynak belirtilmeli], derin dalga diye adlandırılan, genç vatansever[kaynak belirtilmeli] kesim tarafından "batı'nın türkiye'deki kalemi" olarak tanımlanmaktadır[kaynak belirtilmeli]. aynı çevrelerde isminin birlikte anıldığı yazarlar arasında elif şafak ve yaşar kemal gibi ünlü isimler de yer alıyor. ayrıca yazılarında intihal (başka eserlerden kaynak göstermeden alıntı) yaptığı iddiaları da gündeme getirilmiştir.
orhan pamuk'un nobel edebiyat ödülünü kazanması değişik tepkilerle karşılaştı. yazarı görüşlerinden dolayı geçmişte eleştirmiş bazı kişiler kazandığı ödülden dolayı tebrik ederken, bazı kişiler ödülün pamuk'a türkiye'yi aşağılayıcı tutumundan dolayı verildiği iddiasında bulunarak pamuk'a sırt çevirmeyi tercih ettiler.[14] orhan pamuk nobel ödülünü almadan on ay önce 19 aralık 2005 cumhuriyet gazetesi'nde yayımlanan erol manisalı'nın "orhan pamuk nobel'i garantiledi" başlıklı yazısı pamuk'un ödülü almasının ardından popülerleşti ve orhan pamuk'un nobeli hakkındaki olumsuz eleştiriler bu yönde gelişti.[15] trt'de banu avar'ın hazırlayıp sunduğu "sınırlar arasında" adlı belgeselin pamuk'un nobel ödülünü almasından bir gün sonra yayımlanan bölümünde pamuk, nobel ödülleri ve i̇sveç ile ilgili olumsuz eleştiriler yer aldı.[16] demirtaş ceyhun hazırladığı imza metininde orham pamuk'un kitaplarını "amerikan patentli postmodern romanlar olarak" adlandırmış ve "nobel ödülünün pamuk'a verilmiş bir ücret" olduğunu söylemiştir.[17] basında başkan ahmet necdet sezer'in orhan pamuk'u kutlamadığına dikkat çekildi.

orhan pamuk'un yargılanmasına sebep olan kürt ve ermeniler hakkında söylemiş olduğu sözlerin yanında eserlerinde atatürk hakkında kullandığı üslup ve yazıları da oldukça eleştirildi. aşağıdaki paragraf yazarın kitaplarından alıntıdır:
çocukluğunda kız kardeşiyle tarlada karga kovalayan sapık bir padişah... sonra kasaba meydanına dolanır, atatürk heykeline sıçan güvercinleri ayıplar... atatürk kendini içkiye vermiş meyhane kalabalığına cumhuriyet'i emanet etmiş olmanın güveniyle gülümsüyordu... atatürk'ün leblebi zevkinin ülkemiz için ne büyük bir felaket olduğu...