oh ye

israil (ibranice: יִשְרָאֵל, yisra'el; arapça: إسرائيل, isrā'īl), ya da resmî adıyla israil devleti (ibranice: מדינת ישראל (yardım·bilgi), medīnat yisra'el; arapça: دولة إسرائيل, devlet isrā'īl), asya ve afrika kıtalarının kesiştiği yerde bulunan bir devlettir. coğrafi olarak, asya kıtasında bulunmaktadır; batısında akdeniz, kuzeyinde lübnan ve suriye, doğusunda ürdün, güneyinde ise mısır ve kızıldeniz ile çevrilidir. başkenti knesset (israil meclis) kararına göre kudüs'tür.[2][3][4] ancak bu durum birleşmiş milletler tarafından tanınmamaktadır.[1] israil, nüfusunun çoğunluğu yahudi olan tek devlettir.[5]

uzun ve dar bir şekile sahip olan israil, 470 km uzunluğunda olup, en geniş bölgesi yaklaşık 135 km'dir. sınırları ve ateşkes hatları içerisinde kalan toplam yüzölçümü 27.817 km²'dir. israil, yaklaşık 7.282.000'luk nüfusuyla[6], çeşitli din, kültür ve sosyal geleneklere sahip insanları bir araya getirmiştir. para birimi yeni israil şekeli'dir.
konu başlıkları
[gizle]

• 1 israil ismi ve etimolojisi
• 2 tarihi
• 3 coğrafya
• 4 iklim
• 5 kaynaklar
• 6 madenler
• 7 simgeler
• 8 siyasi sistem
• 9 ekonomi
o 9.1 tarım
o 9.2 hayvancılık
o 9.3 sanayi
o 9.4 ticaret
• 10 ilgili maddeler
• 11 kaynakça
• 12 dış bağlantılar

israil ismi ve etimolojisi [değiştir]

tevrat'a göre; yakup ailesi ile göç ederken, tanrı'nın meleği bir adam kılığında yakup'a görünür. ailesini nehrin karşısına taşıdıktan sonra o adam yakup ile gün ağırıncaya kadar güreşir. adam yakup'u yenemeyeceğini anlayınca yakup'a, 'beni bırak gün ağarıyor' der. fakat yakup 'beni kutsamadıkça seni bırakmam' der. adam da yakup'a tanrı adıyla güreşen manasına gelen israil adıyla kutsar.[7] tevrat'ın yaratılış kısmında da (eski ahit tekvin bap 35) tanrı yakup'a görünür ve o'nu kutsayarak yakup olan adını israil olarak değiştirir.[8]
yakup'un soyunun devamı olarak kabul edilen kimselere yakupoğulları yani israiloğulları denmektedir. keza tevratta, yakup'un mısır'a göç ettikten sonra yanında gelen halkına da israiloğulları denmektedir.[9]
tarihi [değiştir]

yahudiler 19. yüzyılın ikinci yarısında devlet kurma çalışmalarına başladılar. arz-ı mev’ut (vadedilmiş topraklar) üzerine devlet kurma çalışmaları ilk önce ingiltere’de görülür. 1848’de ingiliz hükumeti bir genelgeyle filistin’deki konsoloslarını, yahudilerin himayesine verdi. 1870’te yahudi faaliyetlerinin merkezi ingiltere’den rusya’ya geçti. siyonist hareketlerin başına geçen theodor herzl, filistin’de bir yahudi devletinin kurulması için birçok çalışmalarda bulundu. herzl, ingiltere gibi güçlü bir devleti arkasına alarak, gayesine ulaşma çabasındaydı. siyonistler, devlet olabilmeleri için bir tarım sınıfına ihtiyaçları olduğunu farkettiler, bununla birlikte avrupa yahudilerinin neredeyse tamamı ticaretle uğraşıyordu, rusya'da ise tarımla uğraşan yahudiler mevcuttu. bu dönemde rusya'da yahudilere karşı -özellikle çiftçi yahudileri içeren- pogromlar ismiyle bilinen bir dizi katliam yaşandı. katliamlara maruz çiftçi yahudilere, siyonistler tarafından ülkeyi terk edip filistin'e yerleşmeleri teklifi yapıldı. 1870 yılından itibaren çiftçi yahudiler filistin toprakları üzerinde tarımsal yerleşme merkezleri kurmaya başladılar. bununla birlikte, rusya'yı terkeden yahudilerin birçoğu avrupa'ya göçtü. 1870-96 yılları arasında eretz israel'de on yedi tarım kolonisi kuruldu.

i. dünya savaşı sonunda 2 kasım 1917’de ingiltere dışişleri bakanı arthur balfour'un girişimiyle balfour deklerasyonu süreci başlatıldı. milletler cemiyeti 1920 yılında, filistin üzerinde ingiliz mandasını tanıdı. bundan sonra kurulan bir yahudi bürosu ingiltere nezdinde yahudi haklarını temsil etmeye başladı.

bundan sonraki yıllarda siyonistler dünyanın çeşitli yerlerine dağılı bulunan yahudi topluluklarını -devlet kurabilmek için etkili bir nüfus oluşturmak gayesiyle- filistin'e göçmeleri için ikna etme çabalarına girişti. nazi almanyası'nın 1930'lardan 1940'ların ortalarına kadar yahudilere soykırım uygulamaya başlamasıyla filistin’e büyük bir yahudi göçü başladı. filistin’deki araplar bu göçe karşı koyduklarından ingiltere, yahudi göçlerinin durdurulmasına karar verdi. bunun üzerine sion’a bağlı askeri yahudi teşkilatı hagana, filistin’e göç konusunda ingiltere’nin aldığı bu kısıtlayıcı kararı protesto amacıyla silahlı terör eylemlerine girişti. filistin yonetimi nazi liderligi ile isbirligine giristi. bu amaçla kudüs müftüsü almanya'ya birçok ziyarette bulundu.
birleşmiş milletler paylaşım planı (1947)
günümüzdeki durum

filistin’e de gizli yahudi göçleri düzenlenmeye başlandı. ii. dünya harbi'nin müttefiklerin galibiyetiyle bitmesinden sonra, filistin meselesi son safhasına ulaştı. ingiltere daha sonra amerika’nın yardımını sağladıktan sonra, filistin meselesini birleşmiş milletler'e zütürüp, meselenin çözülmesini istedi. bm, kasım 1947'de filistin’in biri yahudi öteki arap olmak üzere iki devlet arasında paylaşılmasına karar verdi. yahudiler bu karari kabul ederken araplar red etti. kudüs şehrine ise bm denetiminde milletlerarası bir bölge statüsü tanındı. bu çözüm arapları tatmin etmedi. israil-filistin savaşı başladı.

14 mayıs 1948’de bm paylaşım planı uyarınca david ben-gurion tarafından israil devleti’nin kuruluşu ilan edildi. 24 saat sonra, mısır, ürdün, suriye, lübnan ve irak orduları saldırıya geçerek israil topraklarına girdiler.

1949 yılının ilk aylarında bm nezdinde israil ile onunla savaşan arap ülkelerinin her biri (o dönemden beri israil’le müzakere masasına oturmayı reddeden irak hariç) arasında doğrudan müzakereler düzenlendi ve bunların sonucunda bir ateşkes anlaşması imzalandı. anlaşma uyarınca sahil şeridi, celile ve tüm necef israil’e, yehuda ve samiriye (batı şeria) ürdün’e, gazze mısır yönetimine ve kudüs’ün ise eski şehir'in de dahil olduğu doğu kısmı ürdün’e, batısı da israil’e bırakıldı. israil'in filistinliler ile olan gerginliği ise sürmektedir.
coğrafya [değiştir]
batı şeria ve israil

israil, ortadoğu’da doğu akdeniz kıyısındadır. batısında akdeniz, kuzeyinde lübnan ve suriye, doğusunda ürdün, güneybatısında sina yarımadası ve gazze vardır. ülkenin güney bölgesi, necef çölü'nden meydana gelir. kuzeydoğu kesimi ise şeria hendeğine açılır. güneydoğuda dik yükseltiler vardır. lut gölü bu bölgededir. akdeniz kıyı bölgesinin kuzey bölümü yafa’dan karmel dağına kadar uzanarak, şaran ovası adını alır.

karmel dağı'nın doğusunda kişon irmağı vadisi boyunca uzanan esdradelon ovası yer alır. ova, taberiye gölü'ne kadar uzanır. ürdün nehri buradan geçerek deniz yüzeyinden 394 m aşağıdaki lut gölüne dökülür. lut gölü'nün sadece güneybatı sahili israil’indir. israil’in doğu bölgeleri dağlıktır. buralar şamiriye ve yahudiye tepelerinden necef dağı'na kadar uzanır. israil’in en yüksek noktası 1208 m’lik nyron dağı, taberiye gölü'nün kuzeybatısındadır. golan tepeleri de kuzeydoğudadır. şamiriye ve yahudiye tepeleri üzerinde kudüs’ün bulunduğu yaylanın bir kısmı yer alır.
iklim [değiştir]

israil’de yazlar kurak ve sıcak geçer. yağmur ancak aralık, ocak ve şubat aylarında yağar. yıllık ortalama yağış miktarı 1000 mm civarındadır. yıllık sıcaklık ortalaması yazın 24-32 °c arasında, kışın ise 7 ila 16 °c arasındadır. bu ortalama necef çölü'nde 38 °c’yi aşar.

bu kaltakla aynı mahallede büyüdük. mevlanakapı da. babası zabıtaydı. alkolik hasta bi adamdı rahmetli, erkenden de gitti zaten. bu anasıyla yoksul, perişan. bizim tuzumuz kuruydu, hacı babam yapmış bi şeyler. bi de zagor vardı. bizim eski evin kiracısının oğlu. babası filimciydi yeşilçamda. cepçilik, arpacılık, her yol vardı itte. ama sevimli, yakışıklı oğlandı. bizimkine aşık etmiş kendini. ben efendi oğlanım, okul mokul takılıyorum o zamanlar. öylece büyüdük gittik işte. ne tak varsa? hep askerliği beklerdim. dört sene kaldı, üç sene kaldı. sonunda o da geldi gittik. bizde de herkes bunu bekliyormuş; gelir gelmez yapıştılar yakama. ev düzüldü, kız bulundu, çeyiz falan filan... nikahlandık. iki taksi bi dükkan verdi peder. dükkanda koltuk moltuk satardım. bi gün bu huur çıkageldi. hiç unutmam, görür görmez cız etti içim. böyle basma bi etek dizine kadar, çorap yok, üstünde açık bi bluz, saçlar maçlar... pırlanta anlayacağın. şunun bunun fiyatını sordu, dalga geçti benimle. kanıma girdi o gün. tabii taktım ben bunu kafaya. ertesi gün bi soruşturma. dediklerine göre yemeyen kalmamış mahallede. ama asıl zagor a kegibmiş. zagor da kaftiden içerde o sıra. bi gün, süslenmiş püslenmiş; zırt geçti dükkanın önünden. yazıldım peşine. tuhafiyeciye gitti, pastaneden çıktı; minibüs otobüs, geldik sağmalcılar a ; benim içimde bi sıkıntı. işi anladım tabii: zagor u ziyarete gidiyo. bi tuhaf oldum, bini de kıskandım. uzatmayalım çaresiz evlendik ötekiyle. o ara zagor içerden çıktı. sonra bi duyduk; kaçmış bunlar. altı ay mı bi sene mi; kayıp. hep rüyalarıma girerdi huur. o gün dükkana gelişini hiç unutamadım. benimkine bile dokunamaz oldum. sonra bi daha duyduk ki iki kişiyi deşmiş zagor: biri polis, ikisinin de gırtlağını kesmiş. karakolda beş gün beş gece işkence buna. arkadaşlarının öcünü alıyorlar. kaltağa da öyle... önce öldü dediler zagor a, sonra komalık. ankara da oluyor bunnar. bizimki bi gün çıkageldi mahalleye. zagor içerde, en iyisinden müebbet. bi sabah dükkana geldim, baktım bu oturuyo. önce tanıyamadım. anlayınca içim cız etti. cız etti de ne? tornaya değmiş gibi oldu. çökmüş, zayıflamış, bembeyaz bi surat. ama bu sefer başka güzel huur. oranın şarkıları gibi. kalktı böyle, dimdik konuşmaya başladı. dedi para lazım, çok para. zagor a avukat tutacakmış. ilerde öderim dedi. esnafız ya bizde, nasıl? diye sormuş bulunduk. huurluk yaparım dedi, istersen metresin olurum. içime bişey oturdu ağlamaya başladım, ama ne ağlamak... işte o gün bu günden beri bu huuryla tam yirmi yıl geçti. uzatmayalım, zagor a müebbet verdiler. ama rahat durmaz ki bin! ha birini şişledi, ha firara teşebbüs; o şehir senin bu şehir benim, cezaevlerini gezip duruyo. huur da peşinden. sonunda dayanamadım: ben de onun peşinden. önce dükkan gitti, ardından taksiler. karı terk etti, peder kapıları kapadı. yunus gibi aşk uğruna düştük yollara. iş bilmem, zanaat yok. bu durmuyo hiç. ilk yıllar ufak kahpeliklere başladı, sonra alıştı. gözünü yumup yatıyo milletin altına. gel dönelim diye çok yalvardım. evlenelim, pederi kandırırım, zagor a bakarız: yok. kancık köpek gibi izini sürüyo itin. naptı buna anlamadım. kaç defa dönüp gittim istanbul a. yeminler ettim. doktorlar, hocalar kar etmedi. her seferinde yine peşinde buldum kendimi. bi keresinde döndüm, biriyle evlenmiş bu, hamile. beni abisiyim diye yutturduk herife. nedense rahatladım, oh dedim, kurtuluyorum. bu da akıllanmış görünüyo. yüzü gözü düzelmiş, çocuk diyo başka bişe demiyo. sinop ta oluyo bunnar. ben de döndüm istanbul a. doğumuna yakın, zagor bi isyana karışıyor gene. hemen paketleyip diyarbakır cezaevine postalıyorlar. çok geçmeden bizimki depreşiyo gene; o haliyle kalk git sen diyarbakır a, üç gün ortadan kaybol... herif kafayı yiyo tabii. dönünce bi dayak buna: eşek sudan gelinceye kadar. kızın sakatlığı bu yüzden. sonra çocuğu doğuruyo. uzun zaman anlaşılmamış. ortaya çıkınca bi gece esrarı çekip takıyo herife bıçağı. çocuğu da alıp vın diyarbakır a, zagor un peşine. allahtan herif delikanlı çıkıyo da şikayet etmiyo. ben o ara istanbul da taksiden yolumu buluyorum. epey bi zaman böyle geçti. yine her gece rüyalarımda bu. zagor un diyarbakır cezaevinde olduğunu duymuştum o sıra. bi gece bi büyükle eve geldim. hepsini içtim. zurnayım tabi. bi ara gözümü açıp baktım: karlı dağlar geçiyo. bi daa açtım, başımda bi çocuk, kalk abi, diyarbakır a geldik diyo. baktım, sahiden diyarbakır dayım. bi soruşturma. kale mahallesi vardır oranın, bi gecekonduda buldum, malımı bilmez miyim? görünce hiç şaşırmadı. hiç bişe demedik. o gece oturup düşündüm. oğlum bekir dedim kendi kendime, yolu yok çekeceksin. isyan etmenin faydası yok, kaderin böyle, yol belli, eğ başını, usul usul yürü şimdi. o gün bugün usul usul yürüyorum işte.