-1
zeka geriliği
zeka geriliği bir insanın toplumsal yaşdıbını etkileyecek derecede normalin altında zeka seviyesine sahip olması durumuna verilen isim. zeka geriliğine sahip insanlar sırasıyla idiyot, embesil ve moron şeklinde sınıflandırılırlar.
zekâ geriliğinin sebepleri:
1. i̇rsî (soyaçekim) zekâ gerilikleri: hafif derecedeki zekâ geriliklerinin büyük bir kısmını bu grup meydana getirir. anne ve babanın geri zekalı olması hâlinde çocuk da geri zekâlı olabilecektir. alkolizm, tokgibomani, aşırı yaşlılık buna etken olabilir.
2. gebelik sırasında annenin ve bebeğin karşılaştığı tehlikeler, önemli birer sebep sayılabilir: çocuğu düşürme denemeleri, özellikle hâmileliğin ilk üç ayında annenin kızamıkçık, çiçek, toksopalsmosis, kabakulak, kızamık, çocuk felci, su çiçeği, mikrobik sarılık, grip, boğmaca, tifüs, kızıl, sıtma geçirmesi gibi. bu hastalıklardan birine yakalanan kadının, doğacak çocuğunun muhakkak geri zekâlı olması söz konusu değildir. gebelikte röntgen çektirme, sigara ve alkol kullanma yine zekâ geriliğine sebep olabilir.
3. doğum sırasında çocuğun beyninin zedelenmesi, beynin oksijensiz kalması yine önemli sebeplerdendir.
4. dört-beş yaşına kadar beyin ve sinir sistemi hızlı bir olgunlaşma (tekâmül) hâlindedir. bu olgunlaşmayı engelleyen sebepler (enfeksiyonlar, kafa travmaları ve zehirlenmeler), zekâ gelişiminin duraklamasına veya aksamasına yol açabilirler. beynin, daha çok virüs adı verilen mikroplarla ortaya çıkan, ansefalit dediğimiz iltihâbî hastalığında hayâtî tehlikeleri olabilir. hastalığı atlatanların bir çoğunda zekâ geriliği görülür. küçük yaşlardaki boğmaca diğer bir sebeptir. menenjit, ciddî kafa darbeleri, ağır orta kulak iltihapları, beyni etkileyen zehirlenmeler zekâ geriliğine yol açabilirler.
5. beynin gelişmesini doğuştan veya erken çocukluk çağında engelleyen mühim sebeplerden biri de kafatasının yapı anormallikleridir. mikrosefali (küçük beyin) bunun tipik örneğidir. kafa içi sıvılarının basınç artması sonucu başın büyümesi ve gelişmekte olan beynin sıkışması şeklinde meydana gelen, hidrosefali denen hastalıkta zekâ geriliği oldukça sıktır. bütün bunların dışında, kromozom anormallikleri yine irsî (soyaçekim) bir başka zekâ geriliği sebebidir. mongolismus denen, moğol ırkını andıran çocuklar, geri zekâlıların önemli bir kısmını meydana getirirler. zekâları hafif veya orta derecede geridir. normalde 46 olan kromozom sayısı 1 artarak 47 olmuştur. daha çok ileri yaşlarda doğum yapan annelerin çocukları arasında da rastlanır.
zekâ geriliğinin sıralanması: zekâ gerilikleri, zekâ bölümlerine göre şu şekilde sıralanır:
iq’su 0-25 olanlar ağır geridir (idio): bütün zekâ faaliyetleri hemen hemen yok gibidir. buna ilâveten birtakım bedenî gelişme kusurları da vardır. kurumlarca korunması gerekir. bâzı basit alışkanlıkları bile kazandırmak mümkün değildir. bâzıları birkaç cümleyle konuşma öğrenebilir. büyük kısmı konuşmaz. çoğu tuvalet, beslenme alışkanlıkları kazanamaz. büyük bir kısmında yürüme bile gelişemez. çoğu erken yaşta ölür.
iq’su 26-50 arası olanlar orta geridir (embesil): normal bir çocuğun kâbiliyetinin yaklaşık en fazla yarısı kadar kâbiliyeti gelişeceğinden, konuşmaları ve sosyal intibakları daha sınırlı ve geç olacaktır. çok az bir kısmı 10-12 yaşından sonra basit okuma yazma öğrenebilir. kelime hazineleri kıttır. günlük yaşantıları için gerekli olan basit uyum ve alışkanlıkları kazanabilirler. fazla sorumluluk taşımayan basit el zanaatlerinde veya tarla-bahçe işlerinde 13-14 yaşından îtibâren çırak niteliğinde çalıştırılırlarsa, işe uyum sağlayabilirler. esâsen en doğru yol da budur. çevrelerince geri oldukları kolayca fark edildiklerinden, alay konusu edilmemeleri, bilakis korunmaları, desteklenmeleri gerekir.
iq’su 51-75 arası olanlar hafif geridir (debil): zorlukla da olsa ilkokul öğretimine başlayabilirler, bir kısmı okulu bitirebilir, bir kısmı ise okula hiç devam edemez. bu seviyedeki gerilerin kendine mahsus, hafif ve yavaş ilerleyen eğitim programı çerçevesinde, özel alt sınıflarda eğitim görmeleri gereklidir. büyük şehirlerimizin bâzı ilkokullarında böyle sınıflar vardır. bu çocuklarda dikkat, muhâkeme, hâfıza, irâde zayıf gelişir. fikir üretimi kıttır. heyecanları değişken olup, telkine kolayca yatkın olduklarından gençlik ve yetişkinlik yaşlarında kolayca suça yönelebilirler, şaka kaldırmazlar. geri oldukları kolayca fark edilemez, uyumsuzlukları terbiyesizlik sayılabilir. yetişkin çağa vardıklarında 11-12 yaşındaki bir çocuğun zekâsına sâhip olabilirler.
iq’su 76-90 arası olanlar sınır zekâlıdırlar: normalle geri arasındaki kişilerdir.
zekâ geriliğinin oranları: bu bölümlenmeye göre, zekâ bölümü (iq) 75’ten aşağı olan çocuklar geri zekâlı sayılır. bunların çocuk kesimindeki oranı % 3 dolayındadır. sınır zekâlılar ise % 10-15 arasındadır. zekâ bölümü 90’ın üstünde olanlar normal zekâlılardır. bütün geri zekâlıların yaklaşık % 75’i hafif, % 20’si orta, % 5’i ağır gerilerdir.
zekâ geriliğinde tedâvi: şâyet bir çocukta zekâ geriliği ortaya çıkmışsa, bunun giderilerek tedâvisi mümkün değildir. burada esas tedâvi, mevcut zekâ kâbiliyeti ile en yüksek verimde, çocuğun aktivitesini ve topluma uyumunu sağlayabilmek, mümkün olan seviyede öğretimini sürdürebilmektir. yâni eğitimini yapmaktır. pgibomotor eğitim (yürüme, denge, koşma hareketleri, ince el becerileri) önceleri önemlidir. konuşma eğitimi özel bir yer tutar. ayrıca günlük hayatta gerekli olan bilgiler ve alışkanlıkların (beslenme, tuvalet, tehlikelerden sakınma gibi) kazandırılması gerekir. bu uygulamalarda müsbet davranış ve fiilleri teşvik, tasdik etme ve mükâfatlandırma, daha sonra da tekrarlayarak pekiştirme başlıca prensiptir. menfi davranışlar engellenmeli ve doğrusu öğretilmelidir. âile ile de işbirliği yapılarak, evdeki yaşayışın da tedâvinin paralelinde tesirini sağlamak gereklidir.
zekâ testleri: zekâ testlerinden sık kullanılanlardan bâzıları şunlardır:
cattell zekâ testi: kültürden arınmış bir testtir. bütün toplumlara uygulanabilir. üç çeşidi vardır: birincisi 4-8 yaş arasındaki çocuklar ve debiller (hafif zekâ gerisi olanlar) için; ikincisi 8-12 yaş arası çocuklar ve bütün yetişkinler için; üçüncüsü yüksek seviyedeki genç ve yetişkinler için hazırlanmıştır. sorulan soruların belli bir zaman içinde cevaplanması istenir.
alexander pratik zekâ testi: bu testle ilkokulu bitiren çocukların teknik kâbiliyetlerini ölçmek ve onları daha ileri sınıflara (özellikle sanat okullarına) yöneltmek maksadıyla hazırlanmıştır. test aynı zamanda özel sınıflarda okutulması icab eden çocukların tespitinde çok işe yaramaktadır. testte tahta kutulardan, boyalı küplerden çeşitli problemler çözülmesi istenir.
porteus labiret testi: zekâ fonksiyonunun özel bir şeklini ölçer. meselâ, bâzı vaziyetlerde temkinli davranmak, ileriyi görmek, çeşitli engellerden kendini korumak gibi. bu test bilhassa bir insanın bugünkü hayâtındaki davranışlarda gösterdiği kâbiliyeti tespit eder
Tümünü Göster
