nogay türkleri

nogay türkleri : türk tarihinde nogay sözcüğüne ilk olarak,bir türk imparatorluğu olan altınorda devletinde rastlamaktayız. bilhassa berke han devrinde görülmektedir. nogay;üstün kabiliyetli, büyük teşkilatçılığı sayesinde altın orda devletinin en yüksek mevkilerine çıkmıştır. bu büyük başbuğa tabi olan türklerde nogay adını almıştır.

nogaylar,13.yy kadar, moğol harekatından daha önce, eski kıpçak arazisine giren sahada, göçebe hayatı yaşamakta idiler.en celali zamanlarında işgal ettikleri saha ise, emba’dan başlıyarak tuna ırmağına kadar uzanmakta idi. sonraları nogay kavim adı altınorda devleti’nin bir kısmını kumanda eden nogay han’ın idaresi altında bulunan halka geçmiştir.bu suretle, irtiş’ten başlayarak kırım’a kadar yayılmış olan bu eski türk halkı, müşterek bir milli ad altında birleştirilmiştir. hatta bu topluluğa, vaktiyle hazar denizi ile eski pontos çevresinde ve volga boylarında yaşayan türklerde dahil edilmiştir. nogay’ın büyük babası buğ nehri havalesinde boy beyi idi. kendisine beylik büyük babasındann kalmış olmalı.

ayrıca bütün türkçe sözcüklerde nogay ismi “altınorda başbuğlarından biri olsn nogay’ın idaresi altında bulunan kıpçaklara verilen ad.”olarak tanımlanmaktadır. nogay,kazak, özbek ve başkırt’ların çoğunluğu hemen her yerde kıpçak, kanglı,kırkez, kıtay,nayman,min, kirey,argın, tabın,mangıt, cangalbayk,alcın, salcıyut,calayır, konrak gibi uruglardan teşekkül etmektedir. savaşta da hepsi aynı parolayı kullanırdı.

astrahan, kuzey kafkasya, kırım,romanya (köstence civarı)ve türkiye’de nogay adı ile türkistanda bilhassa buhara ve hive’de mangıt adıyla tanınırlar.15.yy sonlarında mangıtlar, nogay adını almışlardır. ordularına da bu adı vermişlerdir.

nogay’lar için nogay han ve edige bey çok önemli kişilerdir.

rus işgali ve nogaylar:

nogaylar pek çok kez rus’lar tarafından sürgün edilmiştir.28 haziran 1783 yılında rus generali suvorov (nogay kasabı)tarafından yüzbinlerce nogay türk’ü şehit edilmiştir.19 yy’da da dağılma durmadı. rusya çarı i.palev,1801 yılında nogaylar’ın rus ordusunun atlı birliklerinde hizmet etmelerini istedi isede,bu uygulama ancak 1804 yılında dek sürdürüldü. aşağı turla ırmağı yöresinde ki nogaylar,1807 yılında tavriya vilayetin, karedeniz kıyısındaki novorossiysk şehri yöresine 6 bin 404 kişi olarak göçürüldü. küçük nogaylar’dan bir azıda önceki yurları olan azak yanına geçip ten ile kuban arasında yerleştiler. yine bu küçük nogaylar’dan bir kısmı ise bükreş barış antlaşmasına (1812)uygun olarak türkiye’ye geldiler.1821 yılında karadeniz kıyısından 3 km içeride bir nogay kasabasında,1830 yılında azak denizine dökülen berdi ırmağı ağzındaki berdiyan şehrinde nogay topluluklarının bulunduğunu biliyoruz. kırım savaşından (1853-1856)sonra, basarabya’dan göçüp gelmiş kırım tatarları ile birlikte pek çok nogay’da osmanlı ülkesine gelip yerleştiler.1860 yılında bazı kayıtlar türkiye’ye 180 bin kişinin geldiğini gösteriyor. osmanlı hükümeti onları orta anadolu’da daha çok eskişehir yöresine yerleştirdi.bu 19.yy.,büyük türk dünyası için olduğu gibi, nogaylar bakımındanda iyi geçmemiştir.