0
iran (farsça: ایران resmî adı i̇ran i̇slam cumhuriyeti (farsça: جمهوری اسلامی ایران / cumhuriye i̇slamiye i̇ran, güneybatı asya'da ülke. güneyde basra ve umman körfezi, kuzeyde ise hazar denizi ile çevrilidir. türkiye, azerbaycan, ermenistan, irak, pakistan, afganistan ve türkmenistan ile kara sınırına sahiptir. başkenti tahran'dır. şiilik ülkenin resmî dini mezhebi ve farsça resmî dilidir.
i̇ran, m.ö. 4000'lere dayanan tarihi ve var olan yerleşmeleriyle dünyadaki en eski sürekli uygarlıklardan birine ev sahipliği yapmaktadır.[6][7][8] tarih boyunca i̇ran avrasya'daki merkezi konumu nedeniyle jeostratejik öneme sahip olmuştur ve bir bölgesel güçtür.[9][10]
i̇ran bm, bağlantısızlar hareketi, i̇slam konferansı örgütü ve opec kurucu üyesidir. i̇ran siyasal sistemi 1979'da kabul edilen anayasaya göre oluşturulan birkaç karmaşık yönetim yapısına göre işlemektedir. en yüksek devlet makamı şimdiki ayetullah ali hamaney'in üstlendiği i̇ran dini liderliğidir. (vilayet-i fakih)
i̇ran, uluslararası enerji güvenliği ve dünya ekonomisinde geniş petrol ve doğal gaz kaynakları sonucu önemli bir konuma sahiptir.
iran sözcüğünün kökeni, sanskritçe aryan sözcüğünden gelir.
i̇ran (ایران) sözcüğü modern farsça'ya, zerdüştçülüğün kutsal kitabı avesta'da yer alan bir proto-i̇rani terim olan aryānām'dan girmiştir.[14]ariya- ve airiia- kelimeleri aynı zamanda ahameniş i̇mparatorluğu yazıtlarında etnik bir atıf olarak yer almıştır. orta farsça'dan gelen ērān terimi, pehlevi dili'nde ʼyrʼn, nakş-ı rüstem'deki i.ardeşir'in taç giyme törenini gösteren kabartmanın yanındaki yazıtta bulunmuştur.[15] bu kabartmaya eşlik eden partça dilindeki yazıtta i̇ran, aryān olarak ifade edilirken, bu yazıtta, kralın sanı orta farsça ērān kelimesini (pehlevi dilinde,ʼryʼn) içermektedir. i. ardeşir'in zamanında ērān ifadesi devletten çok insanları kastederek bu anldıbını korudu.
bu yazıtta i̇ran halklarına atfen kullanılan ērān kelimesine rağmen, ērān ifadesinin imparatorluk coğrafyasını ifade etmek için kullanılması sasani hanedanlığının ilk döneminde de görülmüştür. i.şapur'un -ardeşir'in oğlu ve halefi- bir yazıtında açıkça ērān bölgelerinin içine i̇ranlıların yerleşmediği ermenistan ve kafkasya'yı da dahil etmiştir.[16]kartir kitabelerinde yüksek rahip, anērān'ın egemenliği altındaki bölgeleri gösteren listede aynı bölgeleri saymıştır.[16]ērān and aryān kelimelerinin ikisi birden, (i̇ranlı) aryanların ülkesi anldıbına gelen proto-i̇ran dilindeki aryānām teriminden gelmektedir. airyanem vaejah kelimesi ve kavramı aslında i̇ran'ın ülke isminde (edebi olarak aryanlar'ın ülkesi anlamında), aynen aryānā kelimesinin modern farsça karşılığı olan iran (ērān) gibi korunmuştur.
ülkenin adı m.ö. 6. yüzyıldan 1935'e kadar pers i̇mparatorluğu, acemistan gibi isimlerle bilinirken, o yıl rıza şah uluslararası topluluktan "i̇ran" adını kullanmalarını istemiştir. bir kaç yıl sonra bu isim değişikliğinin ülkenin geçmişi ile arasında bağı kopardığını iddia eden bilimadamları protesto gösterileri yapmış, 1959'da muhafazid rıza pehlevi her iki ifadenin resmî olarak birlikte ve birbirinin yerine kullanılabileceğini açıklamıştır.
1979'daki i̇ran i̇slam devrimi'nden itibaren ülkenin resmî adı "i̇ran i̇slam cumhuri
Tümünü Göster
