mayalar hakkında ne biliyosunuz bakiim hadi

orta amerika yerlileri olan mayalar’ın kurduğu büyük uygarlık 16. yüzyılda yıkılmıştır. bugünkü mekgiba’nın güneyi,
guatemala ve
belize’nin kuzeyinde kalan yerlerde gelişen bu uygarlıktan kalma büyük taş yapılardan oluşan kent kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır.

maya halkının târihi m.ö. 1000 yılına kadar uzanır. uygarlığın en parlak dönemi m.s. 250 ile 900 seneleri arasındadır. bu dönemde mayalar nüfusları 5-20 bin arasında değişen 40’tan fazla yerleşim merkezi kurmuşlardı. tikal, uaxactün, copàn, bonampak, palenque ve rio bec bu şehirlerin en büyükleri idi. 900 senesinden sonra klagib maya medeniyeti, bilinmeyen bir sebepten dolayı hızla çöktü. boşalan şehirler ve tören merkezleri ormanlarla kaplandı. buna karşılık klagib dönem sonrası dönemde (900-1519) chichen hza ve mayapàn gibi yucatàn yarımadasının dağlık bölgelerindeki şehirler gelişmelerini sürdürdüler. 1546’da i̇spanyollar yucatan yarımadası ve guatemala’yı işgal ettiler. maya medeniyetini tahrip edip bölgede pekçok katliam yaptılar. şehirleri yağmalayarak, meşhur maya eserleri zenginliklerini avrupa’ya taşıdılar. ancak guatemala’nın bir kısmında, bir grup maya halkı bağımsızlıklarını 150 yıl korudular.

günümüzde guatemala ve yucatan’da yaşayan halkın çoğunluğu maya’dır (guatemala halkının yaklaşık % 65’i maya’dır). bunlar 15 maya lisanından birini konuşurlar. yucatan’daki merida şehrinin halkı i̇spanyolca ve maya lisanı veya yucatan lisanı konuşur. guatemala’nın uzak bölgelerinde bâtıl inançlar başta olmak üzere pekçok eski kültür devâm etmektedir.

maya uygarlığının en parlak dönemi i̇s 250-900 arasına rastlar. mayalar kurdukları kentleri piramitler, saraylar ve güzel heykellerle süslemişlerdir. ne var ki , yalnızca dinsel törenler için yönetim merkezleri olarak kullanılan bu kentlerde kimse yaşamazdı. mayalar bu görkemli kentlerin çevresindeki çiftliklerde yaşar, yöreye özgü ürünler olan mısır, fasulye biber ve domates yetiştirirlerdi. uzmanlar yıllarca mayalar’ın barışsever bir halk olduğuna inanmışlarsa da, son yıllarda elde edilen bilgiler mayalar’ın savaşçı bir halk olduğunu, savaş tutsaklarını işkenceyle öldürdüklerini, dinsel törenlerde de çok kan döktüklerini ortaya koymuştur.

maya kültürünün ana merkezleri mekgiba’nın güneyinde chiapas ve guatemala’nın kuzeyinde petèn idi. ama yaklaşık i̇s 975’te savaş ve yoksulluk, halk evlerini bırakıp kuzeye, yucàtan yarımadasına’a göç etmeye zorladı. burada, toltek yerlilerini’nin törelerinin etkisi altında kaldılar.

i̇spanyollar, mayalar’ın yaşadığı toprakları 16. yüzyılın ilk yarısında istila ettiler. mayalar tıpkı
aztekler gibi kendilerini savunamadılar. çoğu öldürüldü, kalanlar da tutsak edildi.

maya uygarlığı özellikle
astronomi,
mimarlık,
matematik,
heykel ve
hiyeroglif yazısı gibi bir çok alanda çok ilerlemişti. çok karmaşık bir takvim sistemleri vardı. el sanatlarında da ileriydiler, güzel boyalı çömlekler ve pamuklu dokumalar yaptılar.

bugün, genellikle mekgiba ve guatemala’da yaşayan yaklaşık 2 milyon maya yerlisi vardır. çoğu çiftçidir. hemen hepsi katolik olmakla birlikte, inançları geleneksel maya dininden çok etkilenmiştir; yağmur ve bereket için putperest ayinler düzenler

Maya uygarlığı Kolomb öncesi Amerika uygarlıklardan biridir. Bir Orta Amerika uygarlığı olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Mekgiba'nın güneydoğusundan, Honduras, El Salvador ve Guatemala'ya kadar uzanan bir bölgede hüküm sürmüştür. Mekgiba’nın güneydoğusunda beş devlet kurmuş Mayalar (Campeche, Chiapas, Quintana Roo, Tabasco ve Yucatán), tarihleri boyunca yüzlerce lehçe üretmişlerdir ve bu lehçelerden bazıları günümüzde hâlen konuşulan 21-44 Maya dilinin oluşumunu sağlamıştır. Bu uygarlık M.Ö. 600 dolaylarında yükselişe geçmiş, M.S. 3. yüzyılda altın çağına (klagib dönem, M.S. 250-900) adım atmış, kent-devletlerinin siyasi kargaşalar sonucunda çöktüğü M.S. 900'e dek, geniş bir alanda varlığını sürdürmüş ve ispanyol işgaliyle de sona erme sürecine girmiştir.[4] Maya uygarlığı birçok bakımdan sona ermişse de, yaygın inanışın aksine Mayalar yok olmamışlardır, hâlen bu ülkelerde yaşamakta ve Maya dillerinden bazılarını konuşmaktadırlar.[5]

“Eski Mayalar”ın (Mayalar'ın bugünkü torunlarına kıyasla kullanılan deyim) astronomi, matematik, mimari ve sanat gibi birçok alanda ileri bir uygarlık düzeyinde oldukları görülmektedir. Rabinal Achí, Popol-Vuh, Chilam Balam gibi eserlerin bulunduğu Maya edebiyatı bu kültürün yaşdıbını betimlemektedir. ispanyol işgali 1697’de Itzá Mayaları’nın başkenti Tayasal’ın ve Guatemala’daki Ko'woj Mayaları'nın başkenti Zacpetén’in alınmasıyla tamamlanmış, son Maya devleti ise 1901’de başkentinin (Chan Santa Cruz) [Mekgiba tarafından işgaliyle ortadan kalkmıştır.

Mayaların yurdu üç bölgeye ayrılır: Güneyin “Yukarı Topraklar”ı, güneyin (ya da ortanın) “Aşağı Topraklar”ı ve kuzeyin “Aşağı Topraklar”ı. ”Yukarı Topraklar” Guatemala ve Chiapas’ın irtifa seviyesi yüksek topraklarını kapsar. Güneyin aşağı toprakları “Yukarı Topraklar”ın hemen kuzeyinde yer alır ve Mekgiba’daki Petén’i (Campeche), Quintana Roo’yu, kuzey Guatemala’yı, Belize’yi ve El Salvador’u kapsar. Kuzeyin “Aşağı Topraklar”ı ise Yucatan Yarımadası’nın kalan kısmını ve Puuc Tepeleri’ni kapsar.

Klagib-öncesi dönemden itibaren olağanüstü yapılar inşa eden ve Nakbé, Mirador, San Bartolo, Cival gibi büyük kentler kurmuş olan Mayaların klagib dönemde kurdukları ünlü kentlerden bazıları Tikal, Quiriguá (her ikisi de Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır), Palenque, Copán, Río Azul, Calakmul, Ceibal, Cancuén, Machaquilá, Dos Pilas, Uaxactún, Altún Ha, Piedras Negras’tır. Maya uygarlığının en ilgi çekici anıtları dinsel merkezlerdeki piramitlerdir. Ayrıca yöneticilerin sarayları ve duvar resimleri ve sıvayla süslü soylu kişilerin konutları da ilgi çekici anıtlar arasında yer alırlar. ilgi çekici Maya eserlerinden biri de, usta taş yontuculuklarıyla işledikleri, yöneticilerin şecerelerinin ve askerî zaferlerin betimlendiği, Mayalarca tetun (“ağaç-taş”) adı verilen anıtsal dikilitaşlardır. Mayaların ticari malları arasında yeşim taşı, kakao, mısır, tuz ve obsidyen taşı sayılabilir. Ön-Türkler gibi Mayalar da yeşim taşına özel bir önem vermişlerdir.