mantikli düsünme ve karar verme 101 dersi

Benimde bi arkadaşım vardı badicilerin sevgililerine baktı. Onlara özendi koşu bandındaki kaçak yüzünden öldü. Kendisini burdan rahmetle anıyorum.

reserved

ders 4: sen bir koyunsun.

icimizde bizi iten bir güc var, bize sevmedigimiz bir amliyla sirf güzel oldugu veya gibis ihtimali oldugu icin ona saatlerimizi vermemizi saglayan. halbuki zamandan büyük hazine nedir. kaldiki sonunda gibis mikis de olmaz cogu zaman olsa da bekledigimiz kadar güzel olmaz. ve iste bu gücün (islam'da nefs) yaptigi baska bir sey daha var o da sivrilmemeye özen göstermek. yani millet ne yapiyorsa sen de onu yap düsturunu mutlaka ayakta tutmaya calismak. diyelim asansöre bindiniz ve yüzünüz kapiya dönük iceride de 4 kisi daha var. simdi bu dörtü kapiya sirtini dönüp beklese ne yaparsiniz? siz de dönersiniz halbuki cikis o tarafta degil ama sirf sivrilmemek icin sürüden kopmamak icin bunu yaparsiniz, yapariz. sekilde igibta bekler 11 kisilik gruptan 10 kisi kirmizida karsiya gecse siz de yanlis oldugunu bile bile gecersiniz.

bu dürtü insanin dogasinda var ve binyillar boyu da cok önemli bir rol oyandi. düsünün 50.000 sene önce böyük böyük dedelerimiz nobrainin soguk kisinda ava cikmislar ücer beser. gruptan biri panikle kacmaya basladi. dedelerimiz ne yaparlar? onlar da kosarlar cünkü kosmazlarsa bir mammut gelip onlari afiyetle yiyebilir, kosarlarsa en fazla kalori yakmis olurlar.

özet: sirf cogu insan bir seyi yapiyor söylüyor veya inaniyor diye bu sey dogru olmaz. kendi dogrularinizin arkasinda durun ve sasmayin. demir gibi bir iradeye sahip olmak kendinize sayginiz varsa eger boynunuzun borcudur

reserved

rezerved değerlenebilir.

reserved okudum ve hak verdim

rezerved

anlat bin dinliyoruz

edit. mantıklı geldi

rezervasyon

rezerved

ders 5: alan el veren elin kölesidir

türkiyede ismini vermek istemedigim bir tarikat özel bir günde insanlara gül dagitti. almak istemeyenleri de hediyemizdir diye hafif bir israrla gülü almaya ikna ettiler. gülü alip eve zütürenler de oldu cöpe atanlar da. ama oyun burada bitmedi. ayni tarikat bir sokak öteye bagis toplayacak bir üyesini yerlestirdi ve bu yöntemi bircok ilde basariyla uyguladilar.

peki neden basarili oldular? cünkü insanlarin en nefret ettigi seylerden biri, birine borclu olmaktir, ama iyi ama kötü manada. size iyilik yapana siz de iyilik yapmak istersiniz ister istemez cünkü vicdaniniz sizi rahat birakmaz. ayni sekilde kötülüge ugradigimizda intikam hissi belirir icimizde.

erkeklerin kadinlara bir seyler ismarlamasi bundan ötürüdür, cünkü bir kadin icin bir erkegi reddetmek bu durumda daha zor bir hale gelir (kezbanlarimiz haric, ona lafim yok)

çok doğru yazıyo adam

ders 6: minareyi kilifina uydurmak

warren buffet der ki: insanlarin en iyi yaptigi sey yeni bilgileri inanclarini sarsmayacak sekilde filtrelemektir.

mesela su örnegi verebilirim. diyelim ki önümüzde su sayi zinciri var

2-4-6 nasil devam ettirirsiniz? ilk aklinizdan gecen sayi 8 degil mi? ve bu sayi zinciri bozmaz, dogru, ama 6.1 de bozmaz cünkp kural sadece sonradan gelen sayinin bir öncekinden büyük olmasi da olabilirdi. ama gördügümüz bu durumu hemen aligib oldugumuz bir kilifa uydurduk, ve bu cok hizli hatta istemsiz oldu.

ne yazik ki inandigimiz bir sistem veya deger varsa diger herseyi bu sisteme uygun hale getirmeye calisip karsi taraftan bakamiyoruz olaylara

özet: olaylari inanclarimiz ve degerlerimize göre filtreliyoruz. mesela depremi ilahi ikaz olarak görmek gibi

bunlar çoğu insanın bildiği ama işine gelmediği şeyler panpa devam et dinliyoruz

ders 7: su konuyu biraz acalim

devam ediyorum. hepimizin dünya hakkinda hayat ve insanlik hakkinda fikirleri vardir. insanlar kötüdür diyen adam bunun icin bircok örnek bulabilir, ve bunu diyen adam karsit delilleri istisna olarak görür. aynisi karsi taraf icin de gecerli. düsünce veya söylem ne kadar soyutsa bu hataya düsme olasiligi da o kadar coktur. bu yüzden falcilar üfürükcü gacilar genel gecer seyler söylerler. "görüyorum.,.. bir seyden cok korkuyorsun" falan gibi. veya "üc gün icinde cok önemli bir sey olacak" ki bu laftan sonra gaciya inanan insanlar olaylari buraya dogru yorar ve her yasadiginda "önemli bir sey" olduguna dair bir kanit arar.

peki dar görüslü olma tehlikesiyle nasil basedebilirsiniz? kendinizle kavga ederek. evet picler: bu hayatta en cok inandiginiz seyi bir kagida yazin ve bu inanci itin zütüne sokun ki hem aciklarinizi görün hem de biri o aciginizi yakaldiignda calismadiginiz yerden vurmus olmasin. böyle hem ufkunuz genisler belki hem de daha saglam bir yasam felsefeniz olur kolay yikilmazsiniz

reserved

ders 8: anargib olmak gerek

otoriteye bas kaldirmanin cezasi ocak disinda kalmaktir. cennetten kovulmaktir. ama otoritelere karsi cok da saygili olmamak gerekir. ölümüne saygi bizi öldürür. mesela o kadar otorite var dünyada ama hic biri o sene almanyada wolfsburgun sampyion olacagini bilemedi hatta düsmemeye oynar dediler (senesini hatirlamadim simdi)

ama otoritelerin hata yapmasi sorun degil, sonucta hata insanlar icin var. sorun surda basliyor. bir otoritenin varliginda biz kendimizi geri cekiyoruz ve denileni yapiyoruz düsünmeden (milgram testine bakin merak edenler). bu özellikle havacilik sektöründe büyük bir sorun oldugu icin pilotlar artik iletisim dersi aliyorlar, cünkü bircok kazanin önlenebilir oldugu hatte sirf yardimci pilotun "kaptandan daha mi iyi bilicem canim" dedigi icin veya tam tersi kaptanin "benden daha mi iyi bilcen ne diyorsam o" dedigi icin meydana geldigi sonucuna vardilar arastirmalar ve sorusturmalar neticesinde.

özet: nerde bir uzman görseniz biat etmeyin, onu otorite olarak kendinizden üstün görmeyin hemen. sorun, test edin, körü körüne kimseye inanmayin

reserved

ders 9: kontrast hatasi

istanbulda 30'lu yillarda üst bas satan bir giyim magazasi varmis ahmet ve hasan biradelerin yürüttügü. ahmet arka odada terzilik yapar hasan da kasada dururmus. bir müsteri bir sey almak isteyip kasada fiyatini sorunca hasan da arka odaya dogru seslenip "ahmet su kumas kac para" diye sorarmis. ahmet ise kumasin asil fiyatinin iki katini seslice telaffuz edermis. hasan sagir ayagina yatip bir daha sorarmis. misal 50 lira dediyse ahmet, hasan da müsteriye "40 dedi galiba" dermis ki müsteri de kirk lirayi "lan on lira kirptim eheheh" edasiyla masaya birakip cikarmis magazadan.

simdi bu hikayeyi bi kenara birakin anlatmak istedigim sey sacma kararlar veriyoruz.

mesela diyelim: kapinizin önündeki bakkalda ekmek 5 lira, 10 dakika yürüme mesafesindeki bakkalda ise 10 kurus. siz bir ekmek almak icin o on dakikayi yürürsünüz. simdi ekmek yerine bilgisayar düsünelim. kapinizin önündeki magazada bilgisayar 500 lira, 10 dakika yürüme mesafesindeki magazada ise 494 lira 90 kurus ayni bilgisayar. peki 10 dakika yürümsünüz 5 lira icin? hayir

halbuki iki örnekte de 5 lira, 5 lira, on dakika yine on dakika. olaya baska türlü baktigimiz icin (ilk örnekte ekmek elli kat pahali, ikincisinde yüzde bilmem kac) ayni yolu ayni paraya farkli nesneler icin yürümüyoruz

ders 10: riskler

hayatimizda riskleri yanlis hesapliyoruz. mesela bir kus gribi geldi kimse tavuk yemez oldu birden cünkü korktuk. ama istatistiklere baktigimiz zaman hastanede kaptigi hastalik yüzünden ölen insanlarin sayisi kus gribinden ölen insanlarin sayisindan kat kat fazla. ama kimse hastaneye giderken cok büyük korkuyla gitmedi. cünkü kus gribi daha cok göze batirildi medya tarafindan ve biz kus gribinden ölme riskini aslinda oldugundan daha yüksek gördük. bir ucak kazasi haberi gelince ertesi gün ucaga bindigimizde baya tirsiyoruz halbuki bizi havaalina zütüren taksiyle trafik kazasi gecirme olasiligimiz kat be kat daha yüksek ucagmizin düsmesinden.

özet: göze batan seyleri gözümüzde büyütüyoruz ve platonun hikayesindeki gibi gölgelerden korkuyoruz