Teoman dönemi hakkında kesin bilgiler yok o yüzden çinlilerin deyimiyle şanyu yani en büyük hükümdar olan mete han dönemine (motun han) geçiyorum. Motun han ipek yolu için çin üzerine sayısız sefer düzenlemiştir. m.ö 200 senesinde çini vergiye bağlamış, m.ö 187'de yeni çin hanedanı minglerin vergiyi reddetmesi üzerine pa-i teng (çin kaynağında böyle geçiyor) seferine çıkmıştır. Kimi kaynağa göre 10 tümen, kimi kaynağa göre 25, kimi kaynağa göre 35 tümenden oluşan çin ordusu kesin olarak yenilgiye uğramıştır. (Bir tümen 10.000 askerde oluşur, hatta meşhur bi anı vardır motun hanın bu kadar çinliyi nereye gömeceğim diye o söz bu savaşın öncesinde söylenmiştir.) çinlilerin züt korkusuna sed yaptığını biliyosunuzdur zaten fazla uzatmaya gerek yok. Motun hanın kendi değişiyle doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar at sürmüştür. Bu öyle lafın gelişi söylenen bişey değil çünküü japon denizinden çin denizine, kuzeyde sibirya batıda ise hazar denizine kadar her toprak parçası motun han zamanında Türk kağanına biat etmiştir.

Motun hanın en akılııca siyaseti çine girmeyip sadece vergiye bağlamasıdır. Çinlilerin kalabalık nüfusu altında Türklerin benliğini kaybetmemesi için böyle bişey yapmıştır. Bu da motun hanın Türk töresine ne kadar bağlı olduğunu gösterir. E artık Türk milliyetçiliğine fransız ihtilalinin parçası gözüyle bakmassınız heralde? Motun hanın vefatından sonra devlet bi süre daha ortalığın dıbına koydu. Ama malesef çinden kız alıp verme gibi saçma bir geleneğe gidildi. Buda zamanla kun boylarının arasını açtı (çinliler ipne olduğu kadar da akıllı adamlar, bizi içten yıktı huurçocukları) zamanla kunlar doğu ve batı diye ikiye ayrıldı. Bu bölünmenin en büyük sebebi kun hükümdarı ho-han-ye'nin (günümüzün tayyibi gibi gavat) ekonomik bahanelerle çin egemenliğine girmek istemesi ve kardeşi çiçi yabgunun (yüreği kocaman ama aklı kıt adam) buna karşı durmasıdır. Ama çiçi yabgu çinlilere karşı başarısız olmuştur. Sebebi ise atalarının savaş taktikşerini hiçe sayıp, kale savunması yapması (aklı kıt dememin sebebi bu)

Kun yabgusu bağımsızlığını ilan etmiş ama çine karşı başarısız olmuştu. Batı kunları çin egemenliğine girmemek için sürekli göç etmek zorunda kaldılar. Hazar çevresinde toplanan kunlar sürekli daha batıya gitmenin hesaplarını yapıyordu. Kama Tarkan Han ms352'de batı kun kağanlığını kurdu,370'li yıllara kadar devlet teşkilatlanması ve bölge sorunlarıyla uğraştı. Sonunda ise hazarın kuzeyinde ki tek hakim güç olup karadenizin üstünden batıya doğru akınlar yaptı. 374 senesinde Balamir komutasında idil nehri kıyılarına geldiler. Ostrogot ve vizigotları batıya doğru sürerek avrupanın anasını gibecek olan kavimler göçünü başlattılar. Burda çoğu kişinin yanlış bilgisi var. Attila dönemine kadar kavimler göçü rastgele gerçekleşiyodu. Yani Türkler ilerlerken karşılarına bi kavim çıkıyo, Türklerden kaçarken önlerindekileride kaçırıyor vs. Ama Attila zamanından itibaren daha doğrusu Rua zamanından itibaren bu göçler bilinçli olarak yaptırılıyordu. Romalıların zayıf karnı nereyse oraya en yakın barbar kavmine baskı uygulanıp o bölgeye kaçması sağlanıyodu domino taşı misali (bu işi bilinçli yapmaya başladığımız zaman romanın anasını gibtik)

Balamirin vefaatından sonra Alp Bey (alpbiy ve ya roma kaynaklarında alypbi) hükümdar oluyo ve tuna nehrini geçip trakyaya kadar yardırıyor. Ama ne hikmetse romalılardan ses soluk çıkmıyor.

Sakaları anlatmak istememiştim çünkü Türk mü irani mi oldukları hala tam olarak bilinemiyor (bence Türkler ama kanıt yok) Ama istek geldi onlarıda özet geçeyim. Aslında sakalar hakkındada fazla tarihi bilgi yok, hatta iskitlerle aynı soya mensup oldukları bile tartışmalı.

Sakalr tarih sahnesine yunan-pers savaşına pers saflarında katılarak çıkıyolar. Nedendir hala bilinmez ama sakaların bir kısmı pers buyruğuna giriyor, diğer ksımı ise perslerle mücadeleye girişiyor. Tomris hatun tarihteki ilk kadın hükümdardır. m.ö 6. yy'da pers hükümdarı kirosa verdiği ayarlarla meşhur olmuştur. il yanlısı yani barış yanlısıdır, ama savaştanda kaçmamıştır. Persler Saka topraklarına girdiğinde yağmalıycak bişey bulamıyordu çünkü Sakalar onlardan önce herşeyi yakıp yıkıyordu. Bu anlamdada tarihe yakıp yıkma deyimini sokan hatundur Tomris. Hani saddama petrol kuyularını yaktıran taktik. Neyse işte Sakalar sayıca denk oldukları vakit savaşıyor, olmadıkları vakit geri çekiliyordu. Kiros Tomris hatuna evlelik teklifinde bulunuyor, kabul ederse Saka topraklarına bir daha girmeyeceğini vadediyor. Tomris hatun ise bu teklifi red ediyor. Sinirlenen kiros ise büyük bir ordu toplayıp Saka topraklarına giriyor, Tomris hatın ise bu defa kaçış yok diyerek savaş meydanına çıkıyor. Ama kiros ipnesi hile yapıp Tomris hatunun büyük oğlunu öldürüyor, savaşı Sakalr kazanıyor ve oğlunun intikamı için kirosu öldürüyor (tarihi kaynaklar bu konuda çelişkili şeyler söylüyo mesela kimi kaynağa göre kiros savaş meydanında ölmüştür ama kimi kaynağa göre esir düşmüştür be Tomris hatun oğlunun diyeti olarak onu idam etmiştir vs. vs)

Rua'nın vefaatı üzerine Attila ve kardeşi Bleda Kun hükümdarlığına geçiyor. Amcalarından miras kalan kaçak kun meselesini görüşmek için romalı ve bizanslı elçilerle bugünkü sırbistanda tuna nehri kıyılarında bir yerlerde buluşurlar. Attila görüşmenin at sırtında yapılmasını ister, bizanslı ve romalı elçilerde mecbur kabul ederler. At sırtında fazla kalmaya alışık olmayan hanım kızlarımızın zor halleri Attila Bledaya 2 aylık taşak malzemesi verir. Yapılan anlaşmada bizans itin zütüne sokulup çıkarılır. Vergiler iki katına çıkar, bizansın dış siyaseti bizim kontrolümüze geçer ve kaçaklar geri iade edilir. Kaçakların bir kısmı idam edilir gerisi affedilir. Bizanstan gelen altınlarla da iskitya seferi hazırlıkları başlar. Bizansın desteğiyle isyan eden ak-kunların üstüne yürüyen Attila ve Bleda orta asyaya kadar at sürdükten sonra u dönüşü yapar. Baltık sahillerine kadar gidip barbar kavimlerin anasını giber (dediğim gibi Rua'dan itibaren kavimler göçü bilinçli bir şekilde yapılır ki el altından romayı zayıf duruma düşürelim)

435-440 arası süren bu teşkilatlanma seferlerinden sonra sınırlarımız 4milyon km kareye kadar çıkmıştır.
441 senesinde sasanilerin ermenistanı istilası, anadoluda lazların çıkardığı isyanlar derken bizans buhranlı bir dönemden geçiyordu. Bunu farkında olan Attila ve Bleda balkan seferine çıkar (tarihlere dikkat ederseniz atalarımızın savaşmaktan, at sürmekten zütünün üstüne oturmadığını farkedersiniz. Böyle cedde böyle nesil yazık amk)

Sene 422. Rua yani Attilanın amcası teknik olarak baba yarısından daha fazlası. Attilanın babası Mucuk Bey 408 senesinde barbar itler tarafından öldürülünce amcası Rua tarafından yetiştirildi. Devlet geleneği ndıbına bildiği, uyguladığı herşeyi Rua'ya borçludur.

Her neyse Rua ilk iş olarak bizansın üstüne yürüdü. Sebep olarakta bizansın kun ordusunun içine fitne yerleştirmesini gösterdi. Bizansın binleri direniş gösteremeyince itaat edip vergi ödemeye mecbur kaldı.

Tarihi biraz çelişkili ama muhtemeln 425 senesinde bizans romaya asker çıkarıyor. Roma imparatoru theodios (heralde böyle yazılıyo) Rua dan yardım istiyor. Kunlarla savaşmak istemeyen bizanslılar megri megri diye geri çekiliyor. Ee bizans bininden bahsediyoruz. işi gücü fesat amk boş durularmı başlıyolar kun boylarının içine fitne salmaya. Yanılmıyosam 433 senesinde Rua bizansın kun topraklarında ticaret yapmasını yasaklıyor, bizansın paralı kun asker toplamasınada müsaade etmeyeceğini açıklıyor. Aynı yıl viyana kuşatılıyor, şehir kendiliğinden teslim olduğu içinde yağmalanmıyor (Türk töresinde gelenektir savaşarak alınan yeri asker yağmalar ama teslim olan yere dokunulmaz) Rua bizansa kaçan kaçaklarla ilgilenirken 434'te vefaat ediyor.

Sefere bahane olarak bizansın margos anlaşmasına uymaması ve pgibopozun kun mezarlarına saygısızlık etmesi gösterildi. Margos şehrine kadar her yeri talan eden Attile ve Bleda pgibopozun canının bağışlanması karşılığında kun askerlerini kaleye gizlice sokma teklifini kabul eder. Böylece Margos şehride fethedilir. Bu seferden sonra bizans sasanilere karşı yenilgiyi kabul eder, romaya yardım için yolladığı filoyu geri çağırır. Bizansın Kunlara direnecek gücü kalmadığı açıkça ortaya çıkar.

443 senesinde Kun ordusu yeni mancınık ve koçbaşlarıyla donatılarak balkanların tamdıbına hükmetmek için yeniden sefer çıkar. Lüleburgaza kadar her yer talan edilir. Bu arada Attila ve Bledanın arası açılır ve Attila abisini öldürüp ulu Türk tahtının tek sahibi olur (aralarının neden açıldığı bilinmiyor, bilinen tek şey Bleda Attilayı öldürmeye çalışıyor, ama Attila abisi Bledayı öldürüyor.) 446 senesinde yeniden harekete geçen Kun orduları plevnede bizans ordularını tamamen imha ederek Büyükçekmeceye kadar gelir. Bizans yine yenilgiyi kabul eder. Ödediği vergi 3 katına çıkarılır. Savaş tazminatı öder ve en önemlisi tunanın güneyinde asker bulunduramaz.

Bu kadar seferin üstüne biraz dinlenmek için etzelburga çekilir. Çok değil lan 5 sene sonra yine sefere çıkar

Aquila şehri 3 ay boyunca kuşatılmasına rağmen düşmesi, hiç teslim olmayacakmış izlenimi verdi. O zaman kadar ortalığın anasını giben kun askerleri için bu durum moral bozucuydu. içi asker dolu bu şehri bırakıp devam etmek intihar demekti. Öte yandan Attila geri dönmeyide kendine yediremiyordu. Napacağını kara kara düşünürken şehri terkeden leylek sürülerini görür (jordanesin anlattıklarına göre bazı elemanlar kaynak züt möt demiş ya amk kaynakta verelim) askerlerini gaza getirmek için şu konuşmayı yapar;

"Üstün bir önsezişle yaratılmış olan bu kuş sürüsü, şehrin kendilerine güvenlik sağlamadığına kanaat getirerek yuvasını bırakıp gitmektedir. Bu kaleyi savunanların artık şehri savunacak kuvvetten ve imkandan mahrum olduğunun kesin bir işaretidir. Demek oluyorki, düşmanlarımız artık kuşatmamıza uzun zaman dayanamayacaktır."

Gazı alan kun askerleri koçbaşlarına, mancınıklara bi gayret yapışarak şehre girer, heryeri talan edip şehri yakar. Böylece roma imparatorluğunun en korunaklı şehri ve sınır kapısı görevini gören kalesi haritadan silinmiş olur.

Aquilanın düşüşünden sonra Attila çizme içlerine doğru ilerlemeye başlar. Padova, vicenza, verona, bergamo gibi şehirleri harabeye çevirir. Yanlız pavia ve milano kendiliğinden teslim olduğu için talan edilmez. Kun ilerleyişi italyayı züt korkusu sarmasına fazlasıyla yeter. flavius aetiusu defalarca yardıma çağırmasına rağmen aetius (heralde böyle yazılıyo amk) korkudan yardıma gitmez. Deniz düşen yılana sarılır misali barbarlardan yardım isterler ama nafile. Kimse kun ordusuyla karşı karşıya gelmeyi kabul etmiyordu. Çaresiz kalan imparator revennadan romaya kaçmış ama ordada züt atmaya devam ediyordu. imparatos son umut olarak çok pahalı hediyelerle Attilayı geri çevirmeye çalışır. Elçi heyetine bir konsül, bir senatör ve papa 1. leo seçildi. Bu gün peschiera denen bir yerde buluşma ayarlanır. Papa Attilanın ayağını öperek Gök Tengrisi adına italyayı bağışlamasını ister. Ve Attila orda papaya tarihi ayarı verir.
"Siz şaşırmışsınız, Tanrı'nın oğlu olur mu? O tektir."

Diyerek thug life yapar ve italyanın kalanını bağışlayarak geri döner.

Kavimler göçü romalıları giberken bizde balkanlardan ilerlemeye devam ediyorduk. Tabi bu arada hazar denizi etrafındaki bazı kun boyları önasya üzerinden urfa ve antakyaya yerleşip kısa süre sonra geri dönüyolar. Böylece Türkler ilk kez anadolu ile tanışmış oluyo.

390 senesinde Alp Bey'in vefaatı üzerine Uldız han başa geçiyor ve karpat dağları üzerinden macaristana giriyor. Macar bir tarihçinin lafı geldi aklıma onu da yazayım.
"Macarların anası fin-ugorlar ise babası Türklerdir."
Kunların dış siyaseti Uldız zamanında belirlendi. Roma ile dost olup bizansa dalacaktık. Romalılar 406 senesinde barbarlara karşı bizden yardım istiyor Uldız handa kabul ediyor. Floransanın güneyinde barbarların anasını giberek liderlerinin kafasını kesiyor. 409 senesinde tunanın doğusuna geçerek bizansa dalıyo, bizansın barış için gönderdiği elçisine ise tarihi ayar veriyor.
"Güneşin battığı yere kadar her yeri zaptederim."
Kendisi 412 yılında vefaat ediyor. Yerine Karaton han geçiyor. Kararon han dönemi 422 yılına kadar sürüyo ve barış içnde geçiyor

Kun aguero

451 senesinde roma imparatorunun kızıyla evlenir Attila. Çeyiz olarak imparatorluğun yarısı ister (tabiki red edilceğini biliyor.) ve red edilir. Bunun üzerine galya yani fransa seferi başlar. 100 bini kun, geri kalanlarıda cermen ve slav kabilelerinden oluşan 200bin kişilik ordu toplar. Kataon ovasında orta çağın en kanlı savaşlarında biri yaşanır. 24 saatlik kanlı savaşın ardında roma ordusu dağılır, romayı destekleyen batı gotlarıda (züt değil got) savaş meydanından kaçar. Attila romanın asker deposu galyayı yani bugün ki fransayı işgal ederek zamanın bilinen dünyasına yenilmezliğini kanıtlar. 1 sene sonra istanbulda esir tutulan roma imparatorunun kız kardeşinden bir mektup alır. Mektupta kendisini kurtarmasını ve eğer kurtarırsa kendisiyle eveleneceğini yazar. Attila revennaya elçi heyeti yollar ama red edilir. Esir kızkardeş romaya getirilip daşşaklı bir valiyle evlendirilir. Attila ise istediği bahaneyi bulmuş olur. Attila ordularını toplar ve italya seferine çıkar. Bir sene önceki ağır yenilgiden sonra toplanamayan roma orduları Attila aquila surlarına gelene kadar direnç gösteremez. Aquila şehri romanın doğu sınırlarını savunan, daşşaklı surları olan bir şehirdi. Kaledeki askerler ise tecrübeli got askerleriydi.

Dinleyen var mı beyler?

453 senesinde Attila vefaat eder, ulu Türk tahtına büyük oğlu ilek geçer. Ama kardeşleri dengizek ve irnek onun kağanlığını tanımaz ve ayaklanır. Karışıklığı fırsat bilen kabileler bir bir ayrıldı. 454 senesinde nedao savaşında cermenlere amı zütü dağıttık. ilek'in yerine geçen Dengizik 469 senesinde öldü. irnek ise bazı kun boylerıyla doğuya doğru göç etti. 509'da irnekte ölünce Kun kağanlığı tarih sahnesinden çekilmiş oldu.

Zaten tarihi bir ironi vardır. Bir devlet en güçlü zamanını yaşadıktan sonra çöküş dönemine girer. Tarihin altın kuralı devletlerinde insanlar gibi doğup büyüyüp öldüğünü söyler.

Rezzilikler dönemi.

630-682 arası Doğu Göktürklerinin çin iradesinde yaşadığı dönemdir. Kür Şad ayaklanması dışında yaşadığımız her şey rezillik ve utanç dolu.

19 mayıs 639 tarihinde Kür Şad ve 40 çerisi (bazı kaynaklarda Kür Şad ile 40 kişi olduklarını, bazı kaynaklar Kür Şad hariç 40 çeri olduğunu söyler.) Tai-tzungun yazlık sarayını basar. Aslında bu olay sayfalarca anlatılsa az ama özet geçmek gerekirse Kür Şad ayaklanmadan önce tahttaki bütün haklarından vazgeçer. Çünkü insanların yaptıklarını tahtı için değil, milleti için yaptığını bilmesini ister. Her şey yolunda gitmez ama. Mesela imparator günlük gezisini hava şartlarından dolayı iptal eder. Geri dönmeyi kendine yediremeyen Kür Şad ve 40 çerisi çin sarayını basar. Vuruşurlarda vuruşurlar. Ama içerisi çin keranesi gibi olduğundan (kelime şakası yaptım vurmayın) geri çekilirler. At üstünde vuruşa vuruşa geri çekilirler ve hepsi bir bir uçmağa kavuşur. ihtilal başarısısız olur ama Türk milleti üzerindeki tesiri bir hayli fazla olur. Baştaki hainlere (tarihin her devrinde iktidar sahipleri gaflet veya dalalet içine düştüğüü görülmüş. Tıpkı nutukta anlatıldığı gibi (bkz: richard dexer shawn))rağmen Türk milleti kurtuluşu için çareler aramaya başlar

Göktürkler 542 senesine kadar Altay dağları eteklerinde yaşıyordu. Çinli tarihçilerin ittifakına göre Göktürkler hiung-nu yani Kunlardan geliyordu.

Sasanilerin baslışadığı iç asya bozkırlarında, doğuda avarlar ve çinlililer, batıda ak kunlar ile yapılan mücadelelerle kağanlık kurulmuştur. ilk kağanı Bumin kağan, ilk yabgusu istemi yabgudur. Bazı kaynaklarda Bumin kağandan iliğ kağan diye bahseder. iliğ kelimseinin ili toplayan anlamı taşıdığı düşünülmektedir. Bumin kağanın vefaatından sonra yerino oğlu isgib kağan geçti ama iktidarı kısa sürdü. 1 sene sonra vefaat edince yerine Mukan kağan geçti. Mukan kağan moğol soylu kitanları yenerek işbaşına geçti. Mukan kağan zamanında devlet mükemmel sınırlara ulaştı. Mukan kağan kızını çin imparatoru ile evlendirerek çinin zenginliğinin Türk illerine akmasını sağlamıştır.

Reserved

Mö 400 lü yıllarda tanrının tek olduğunu bilip ona göre inanan atalarım var benim şimdi bu soysuz puta tapan putperest araplardan mı din dersi alıcam ben.

Göktürklerin rahat durmayacağını anlayan çin imparatoru kısa bir süre sonra li-simo'yu Göktürk kağanı olarak atadı ve Göktürkleri sarı ırmağın yukarısına sürüp etraflarına sur çekti. Li-simo'nun 30 bin hane halkı, 40 bin askeri ve 90 bin atı vardı. Kağan imparatora yolladığı mektupta şunları yazıyodu.

"Bendeniz haddim olmadığı halde merhametiniz sayesinde kabilenin başı oldum. Kabul olunursa nesillerimiz boyunca devletin bir bekçi köpeği olarak kuzey kapıyı koruyayım. Eğer Seyantolar istila ederse ailemin Çin Seddinin içine girmesine izin veriniz.”

Çin imparatoru bu teklifi zevkle kabul eder. 679 yılında üç Göktürk varisi ashide wenfu, ashide fengzi ve ashine nishufu çinlilere karşı isyan etti ama yenilip yakalndılar. 681 tarihinde üç variste dahil olmak üzere 54 göktürk isyancılıkla suçlanıp halkın önünde idam edildi. Ancak aynı sene Kutluk Han (ilerde ilteriş Kağan olacak) funian'ın askerlerinin kalıntısının komutasını ele alarak isyan eder.

Dinleyen vermı beyler?