kürtçe diye dil varmış birader

Xanê Çengzêrin (Altın Elli Han) da olarak bilinen destan, halk arasında Dımdım Kalesi olarak biliniyor. Destan, 17. yüzyılda iran Kürdistanında yaşanmış gerçek bir Kürt ayaklanmasına dayanıyor. Ayaklanmanın merkezi ise iran Kürdistannda yer alan Mergever bölgesindeki Dımdım Kalesidir. Memê Alanla birlikte Kürtlerin ilk efsanesi olan Dımdım Destanı, 19. yüzyıl ortalarına kadar dengbej geleneği ile taşındı. 19. yüzyılın ortalarında yazıya dökülen destan Rusyanın Erzurum eski Başkonsolosu A. Jaba tarafından derlendi. 1860 Kurdskiye Rasskazı dört sayfalık bir düz yazı metni olarak yayımlandı. Destanın bu versiyonu Bayezitli bir Kürtün sözlerinden Arap alfebesiyle kaydedildi. Birkaç ad altında bilinen destan; Dimdim (Dımdım), Dımdım Xanê Kurda (Dımdım Kürt Hanı), Beytta Xanê Kurda (Altın Elli Hanın Merkıbesi), Xanê Çengzêrin (Altın Elli Han) gibi isimlerle bilinmekte. Destanda Dımdım Kalesi kahramanca savunulduğu; iran Kürdistanında Tergever, Mergever, Bıradost ve Uşnu bölgelerinde yaşayan Kürt köylülerin, Safevi (iran) istilacılarına karşı verdiği mücadele anlatılmakta. istilacılara tepki
Kürt halkının, kendi bağımsız Kürt devletini kurması istilacılar tarafından sürekli engellendi. Kuzeyden güneye, doğudan batıya giden ticaret yolları Kürt devletinin bulunduğu topraklarda geçiyordu. Stratejik bir yere sahip olan Kürt devleti sürekli, Osmanlı imparatorluğu ve Safevilerin saldırılarına uğruyordu. Dımdım Destanı, Safevi hükümdarı Şah Abbas Iin (1587-1629) döneminde yaşandı. Köylerde ve kentlerde yaşayan yoksulların durumları her geçen gün kötüye gidiyordu. Herhangi bir iyileşme görülmezken, şah kendi iktidarını ve amaçlarını gerçekleştirmek için daha sert önlemlere başvuruyordu. Bu da yoksul halkın tepkisini çekiyordu. Aynı zamanda Safevileri tek bir devlet haline getirmek isteyen Şah Abbas I, Kürt beylerini kendi himayesi altına almak istiyordu. Safeviler bu siyasetini yaşama geçirirken, en çok Kürt halkı zarar gördü. Bütün bu gelişmeler yaşanırken, Kürt feodal beyleri de tek bir Kürt devletinin kurulması çabası içerisindeydiler. Xanê Çengzêrininde (Altın Elli Han) böyle bir amaçı vardı. Fakat Kürt feodal beyleri kendi aralarındaki düşmanlıklar ve çıkar ilişkilerinden dolayı bir türlü bir araya gelmediler. Kürt halk ayaklanması olan Dımdım da bu ortamda gerçekleşti. 1608-1610da gerçekleşen ayaklanma Safevi devletinin varlığına yönelen tehlikeli ayaklanmalar arasında yer aldı. Gerçekleşen ayaklanmadan sonra diğer halklar da birbirini zincir gibi izleyen ayaklanmalar gerçekleştirdiler. Destanın hikâyesi
Emir Han, Şah Abbas Iden yaptığı hizmetler karşılığında bir öküz derisi kadar toprak parçası ister. Emir Han, öküz postundan daracık ve incecik bir kemer yapar ve bu kemerle büyük bir toprak parçasını kaplar. Ve Gozan Tepesinde Dımdım Kalesini inşa eder. Kaleyi gizli geçitler, su havuzları, yeraltı su boruları ile döşer. Kalenin yeri ve yapımı göz önüne alındığında ise Emir Hanın büyük bir strateji bilgisine sahip olduğu görülür. Kürt devleti kurmak için böylesi bir plana girişen Emir Han, daha sonra şaha karşı çıkar. Ve şah, Emir Hana şöyle seslenir;

Ku te bêaqilî kiriye, Min bihîstiye te navê şah ser xwe daniye. Lo-lo Xano tu kurmancî
Qebûl bike tu vî tacî
Qebûl nakî te dikujim


(Akılsızlık yaptığın; Kendini şah ilan ettiğini duydum. Ey, han, sen Kurmancsın, Tanı benim tacımı, Tanımazsan, seni öldürürüm!)


Ama Emir Hanın şaha cevabı nettir:

Tacê te ser serê te be, Gû nav mesebê te be, Kuştina mêra wê hebe, Kurdistan bênav nabe.


(Senin tacın başında kalsın, Mezhebine tüküreyim senin, Varsın yiğitler ölsün, Bir tek Kürdistan onursuz kalmasın!)


Bu cevaptan sonra savaş başlar. Yedi yıl süren savaşın seyri, şahın, gizli su yolunu bulmasıyla değişir. Kalenin içindekilerin susuz kalmasından dolayı kale şah tarafından ele geçirilir. Kalenin ele geçirildiği sırada Emir Hanın annesi Güher Hanım kalenin içine daha önce döşenmiş barutları patlatır. Ve kale yerle bir olur. Kürtlerin Şêr e, çi jin e çi mêr e (Aslan aslandır, ne fark eder, ha erkek, ha dişi) atasözünden de anlaşılacağı gibi, o dönemde Kürt toplumunda kadına değer veriliyordu. Emir Hanın, Xanê Çengzêrin (Altın Elli Han) ismini alması da; şahın, Kürt aşireti olan Bıradostu kazanmak için altın işçiliğinin en iyi ustalarına protez bir kol yaptırarak, Emir Hanın kegib koluna takmasıyla olur. Safevi devleti, Şah Abbas Iin uyguladığı sert ve baskıcı iç politikalardan dolayı başlayan Kürt ayaklanmasını zor da olsa bastırdı. Yaşanan ayaklanmalara katılan beylikler ve aşiretler ya yok edildiler ya da topluca ülkenin en ücra köşlerine sürüldüler.

Kaynakça: Avesta Yayınevi Kürt Kahramanlık Destanı: Dımdım. Ordixanê Celil�in yazdığı eser Rusçadan ibrahim Kale tarafından çevrildi. Destanın altı değişik versiyonu hem Kürtçe hem de Türkçe olarak verilmiş.


KISACA:


Dım dım söylencesi iran'ın kuzeyinde yaşayan Han avden adlı Şahın Hakkarili bir kahyası vardır.Şah becerikli ve dürüst kahyasını çok sevmektedir.
Bir gün kırk kişilik bir haydut çetesi ,şahın çiftliğini basar, talan etmek ister. Kahya çetedekilerin otuzunu öldürür,ama bir saldırganın kılıç vuruşuyla sol eli kopar.Şah altın bir el yaptırarak onu ödüllendirir.
Günlerden bir gün çiftliği dolaşmaya çıkan kahya, çobanın yanına varır.Öyle yorulmuşturki, sunulan taze sütü içemeden uyuya kalır. Kavalı süt çanağının üzerine koymuştur. Rüyasında ak bir deniz üzerinden geçerek dewfine bulduğunu görür. Uyanır bu sırada sarı bir sinek kavalın içinden geçerek korudaki mağaraya girmektedir. Düşünü hatırlayıp o da mağaraya girer. Büyük bir define bulur. Mağaranın ağzını örtüp Şah'a varır haber verir. Kendisine bir manda derisi kadar toprak bağışlanmasını ister.
Dileği kabul edilir o da bir manda derisini ince ince kıyarak bir yumak oluşturur. Mağaranın bulunduğu alanı bununla çevirir.Çevirdiği yerler kendisinin olmuştur. Defineyi çıkarıp mağaranın olduğu yere büyük bir kale yaptırır. Artık "Altın Elli Han" diye anılır. Dım dım adı verilen bu kalenin iran'ın kuzeyinde günümüzde de ayakta olduğu söylenir.


iran şahı:
“Hey Han! Ne de olsa Kürtsün,
Tanı benim tacımı,
Tanımazsan yok ederim seni”

Kürt hanı, Emirxan:
“Senin tacın senin başında kalsın,
Vız gelir bana senin tacın,
Varsın yiğitler ölsün,
Ama Kürdistan şan ve şereften yoksun kalmasın”

iran Şahı:
“inat edersen eğer,
Üzerine ordular yollarım
Silerim yeryüzünden ordunu senin
Soyunu ve halkını yok ederim”

Kürt hanı:
“Bizim halkımız teslim olmaz,
Savaş meydanında bekler düşmanı,
Aslan gibi dövüşür,
Ben korkmam ordularından senin,
Ben korkmam Tebriz’den gelecek handan,
Ordumu dağlardan silemezler,
Ben korkmam –yardımına- Çin’den gelecek handan,
Kökünü kazıyamaz benim halkımın,
Ben korkmam –yardımına- Tmor ’dan gelecek handan,
Süremez benim halkımı dört bir tarafa,
Ben tanımam senin tacını,
Vız gelir bana senin tacın,
Ben Kürdistan’ın şanını yere düşürmem”.
…
Birkaç gün sonra Kürt hanının oğlu:
“Yüceler yücesi kurtarıcının üzerine yemin ederim,
Kale çevresinde kurulan düşman çadırları,
Havadaki yıldızlar kadar,
Ağaçlardaki yapraklar kadar,
Deniz kıyısındaki kumlar kadar, çok”.

Kürt hanı:
“Varsın ölsün yiğitler,
Ama Kürdistan şan ve şereften yoksun kalmasın!”
…
Kürt komutan ordusuna:
“Asker babanın çocukları korkmazlar,
Ölümden korkmazlar,
Gitmek için cenge, beklemezler babalarını,
Yiğitlerin çocukları yiğit değildir, gitmedikçe savaşa, korumadıkça babalarını”.

Bir Kürt asker:
“Ben bağlı bir orak değilim,
Ben bağlı bir dana değilim,
Gelince cenk zamanı, yiter benim itidalim”.
…
“Dalga dağ yamaçlarından geçti,
Güneş gibi ışıdı kılıçlar,
Cenk sürüyordu dağlarda,
Ok ve sadak sesleri yayılıyordu,
Yaban domuzu ve parslar tutuşuyordu savaşa”
…
Savaşın ortasında bir komutan:

“Geldiler işte, geldiler işte,
Aşiret kafileleri geldiler, geldiler işte,
Çıldırmış kurtlar ve aslanlar gibi geldiler onlar,
Kürdistan’dan aşiretler geldiler,
Kürt önderinin yardımına geldiler”.
...
Emirxan yardıma gelen bir Kürt aşiret liderine:

“Sen her zaman düşmanlığımızı yaptın,
Askerlerimi katlettin, Sana ve orduna yoktur güvenim
Sana yoktur ihtiyacım”.

O aşiret lideri:
“ARAMIZDA VARDI KARDEŞ KAVGASI,
DÜNYA MALI DAVASI,
ŞiMDi iSE SÜREN KÜRDiSTAM KURTULUŞ SAVAŞI,
BU SAVAŞTA KÜRDiSTAN DÜŞMANLARINI PÜSKÜRTELiM,
SONRA SEN BANA UZAK BEN DE SANA.."

Kürt kadını.
“Ola ki yenilirse hanlarımız,
Eli silah tutan kadınlar dövüşecek ölümüne,
Diğerleri de cephanelikte havaya uçuracak bedenlerini”.
…
“Ki yine olursa sağ kalanımız,
Kazısınsın kafalarımız,
Kesilsin zülüflerimiz”
…
“Varsın yiğitler ölsün,
Ama Kürdistan şan ve şereften yoksun kalmasın”

Fonetik[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürtçenin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ünlü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).

Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Büyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z Bunun yanında "xw" ve "rr" digrafı da vardır.

Alfabedeki 31 harfle yazılan seslerin dışında ç, k, p, t seslerinin sert ve yumuşak olmak üzere iki farklı telaffuzu vardır. Latin-Kürtçe Alfabesini hazırlayan Celadet Ali Bedirhan da bu sesler arasındaki nüanslardan bahseder. Bunlar için alfabeye harf eklemek gerekmediği görüşündedir, fakat mesela x harfinin varyantı olan (Arapça'daki gayn غ harfi gibi telaffuz edilen) ses için Ẍẍ işaretini isteyenlerin kullanması için önerir[9] (Bu tek başına bir harf olmayıp bir ses farkını göstermek için kullanılan bir işarettir). Soranî lehçesini yazmak için kullanılan Arap alfabesi temelli Kürtçe alfabede "rr" (ڕ) sesiyle birlikte "ll" (ڵ) sesi için de birer harf vardır.

Ünsüzler[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilabial Labiodental Alveolar Postalveolar Palatal Velar Uvular Glottal
Stops p b t d k g q
Frikative f v s z ʃ ʒ ç h
Affrikate ʧ ʤ
Nasale m n ŋ
Laterale l ɫ
Flaps ɾ
Vibrant r
Approximante ʋ j
Ünlüler[değiştir | kaynağı değiştir]
ön orta arka
kısa uzun kısa uzun kısa uzun
kapalı ı iː ʉ u uː
orta e eː ə o
açık a
Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hint-Avrupa Dil Ailesinin irani grubunda Kürtçe, Farsça ve Paştu gibi diller bulunur[10]. Bu diller tahmin olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kürtçede bulununan "erillik-dişillik" tüm Iranî dillerde yoktur. Sadece Kurmancide, Zazacada, Lorice, Goranicede eril/dişi mevcutdur. Kürtçede, Kurmanci, ve Zazaki, 3 cins (casus) vardır: eril (masculin), dişi (feminin), cinsiz (neutre). Örnek olarak "ap (Amca)" ve "met (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik (feminin) eki "a"dır, erillik (masculin) eki de "ê"dir.

Apê min(mam'ı'min) - Benim amcam
Meta min - Benim halam
Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. Poz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçe'de erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "ê" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "a" olur.

Pozê min - Benim burnum
Mala min - Benim evim
Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.

Hevalê min (benim erkek arkadaşım)
Hevala min (benim kadın arkadaşım)

Kürt dilinin bazı kelimelerde mantığı[değiştir | kaynağı değiştir]
1) "kerguhveya" kırvuşk(tavşan) : "ker", Kürtçede "eşek" demektir. "guh" ise "kulak" anldıbına gelir. Burada kelime oluşurken verilen anlam, kulağın eşeğe benzediğine göredir. Tavşanın kulakları eşeğin gibi sivrice ve uzun. Tavşanın kulağının eşeğe benzediği olma özelliğine bakılır ve isim ona göre şekillenir. Bu kelime Farsçada "xerguş" olarak geçer, "xer" Farsçada "eşek" ve "guş" "kulak" anlamındadır.

2) "xalxalok" (uğur böceği) : "xal", Kürtçede "nokta" demektir. "ok" ise "cik" gibi bir ektir. Bu ekler, geldikleri kelimelere "sevecenlik ve küçültme" anlamı yüklerler. Uğur böceğinin sırtında noktalar vardır. Yani birden fazla nokta vardır.Bu kelimede de, gördüğümüz gibi, "xal" kelimesi iki defa tekrar edilmiştir. Sona gelen "ok" eki de, kelimeye sevecenlik ve küçültme katmıştır. Farsçada buna "xanwade" söylenir, Farsçada da "xal" nokta anlamındadır. ingilizcede "uğur böceği" için "lady bug" adı kullanılır, bu laf olarak "hanım böcek" demektir.[kaynak belirtilmeli]

Gramer[değiştir | kaynağı değiştir]
Kişi zamirleri[değiştir | kaynağı değiştir]
irani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımınla ne kastedildiği anlaşılır.

Türkçe Kurmanci Sorani Kelhuri Farsça Zazaca Talişçe [11]
Casus rectus
ben ez min min man ez āz
sen tu to tu to tı.to tə
o ew ew ewe ū, ān yo, ya av
biz em ême îme mā ma ama
siz hûn êwe îwe şoma şıma şəma
onlar ewana ewane yi , yin işān, inhā ê avon
Casus obliquus / Erjatif
benim, bana, beni min min min man mı(n) mə
senin, sana, seni te to tu to to tə
onun, ona, onu (eril) wî ew ewe ū, ān ey yi ay
onun, ona, onu (dişil) wê ew ewe
-
ey yayı
-
bizim, bize, bizi me ême îme mā ma ama
sizin, size, sizi we êwe îwe şoma şıma şəma
onların, onlara, onları wan ewan ewan işān / îihā Yın avon
Farsça/Talişçe ā ve a'nın Kürtçe/Zazacada a ve e olarak yansımasına dikkat edilmeli (örnek: Farsça barf برف "kar", Kurmanci berf), yani Talişçe av zamiri de

Buyrum zamanı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürtçede buyrum zamanı yalnızca "bi-" örneğinde bulunur. En başta bi- öneki gelir, sonra fiil kökü ve bir "e" soneki gelir.

Türkçe Kurmanci Sorani Kelhuri
Yap! Bike! Bike! Bike!
Ye! Bixwe! Bixo! Bixwe!
Al! Bı kıre! Bigre! Bigre!
Git! Beçe!(Her) Biro! Biçe!
Gel! Bê!(Wer-e) Bê! Bê!
Yaşa! Bijî! Bijî! Bijî!
Ağla! Bigrî! Bigrî! Bigrî!
Burda "herin" ("gitmek", başka zamanlarda kulanıliyor) ve "werin" ("gelmek") istisnalardır.

Here! - Git!
Were! - Gel!
Ergatif[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuzey Kürtçe ergatif (eş işlevsel[12][13]) sistemine sayip olan az sayıda dilden biridir. Bu da şu anldıbına gelir: Geçmiş zamanda bir fiile "bir şey" lafı koyulabiliyorsa, o fiildeki zamirler ters olur. Örnek:

Türkçe Kürtçe
Ben seni gördüm MinCasus obliquus tuCasus rectus dîtî
Ben açtım MinCasus obliquus vekir
Ama:

Türkçe Kürtçe
Ben gittim EzCasus rectus çûm
"Görmek" fiilinde zamirler ters haline dönüştü, yani "ben" anlamı için "bana, beni" denilmeli, "seni" anlamı için ise "sen".
"Açmak" fiilinde de aynı durum söz konusudur. Yani geçişlidir, nesne alabilir.
"Gitmek" fiilinde ise her şey normal kuruldu. Çünkü "bir şey gidemiyorsun", ama "bir şeyi görebiliyor" veya "bir şeyi açabiliyor"sun.
Kelime Dağarcığı[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürtçede hayvanın yaşına göre farklı adlar verilebilir:
Erkek kuzuların isimleri Kürtçe'de 4 yaşına kadar 4 kez değişiyor. Birinci yıl "berx", ikinci yıl "kavir", üçüncü yıl "hogeç", dördüncü yıl "maz ve beran " olur. Koç ismi "Maz" ve "Mazman" şeklinde değişir. Hatta Kürtçede süpürgenin yirminin üzerinde adı vardır. Bazi örnekler; gêzik, gêzî, havlêk, kinoşe, melkes, sivnik, sizik.

Bazı dillerde "sürü" (çoğul anlamda) herhangi bir ismin önünde kullanılabilirken Kürtçe her cümleye değişik kelimeler kullanılıyor.
“Bir sürü kuş uçtu, bir sürü koyun otluyor, bir sürü kurt gördüm, bir sürü at geçti, bir sürü adam geçti.” Kürtçe'de bunların hepsi farklı ifade edilir: “Refê teyran, keriye pez, garrana dewar, exiriyê hespan, peranî yan jî zurbê guran, qeflê meriyan."

'Min kerî merî dît' veya 'Min naxire merî dît” denilmez.

Kürtçe'de bir şeye küçüklük anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –ik eki getirilir.
Örnekler: Şiv “Sopa”, Şivik “Küçük sopa” demek. Law “Oğul”, Lawik “Küçük oğlan” demek. Bu kelime Türkçeye hakaret unsuru olarak geçmiştir.

Kürtçede bir şeye “dahalık” anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –tir eki getirilir. Örnek: Mezin “Büyük”, Mezintir “Daha büyük” demek.
Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları[değiştir | kaynağı değiştir]
Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir. Kürtçe ve Farsça'nın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir. Aynı kökten gelen Kürtçe ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, italyanca ve ispanyolca arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Bir kısım sözcükler aynı eski iranca kökenden gelip, zamanla değişik bir evrim sonucu bugün iki dilde tamamen farklı telaffuz edilmektedir.

Türkçe Kürtçe Zazaca Pehlevice Farsça Sanskritçe Yunanca italyanca ispanyolca Almanca Fransızca ingilizce
sıfır (0) nîn zero
bir (1) yek yew êw yek eka ena uno uno eins un one
iki (2) du/dwudu dı du do dva tio due dos zwei deux two
üç (3) sê/sisê hirı si se tri tria tre tres drei trois three
dört (4) çar/çhar çeher çahar çehâr catur tesera quattro cuatro vier quatre four
beş (5) pênç/bênç ponc penc penc panca pende cinque cinco fünf cinq five
altı (6) şeş şeş şaş şeş sas eksi sei seis sechs six six
yedi (7) heft hewt haft heft sapta epta sette siete sieben sept seven
sekiz (8) heşt heyşt haşt heşt asta oxto otto ocho acht huit eight
dokuz (9) neh new noh noh neva ennia nove nuevo neun neuf nine
on (10) deh des dah deh daça dheka dieci diez zehn dix ten
Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kürt edebiyatı
Kürt edebiyatı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir. Hemadani Baba Tahir (935-1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin yıl önce iran'da Arap alfabesiyle yazmıştır.

Kürtçe'nin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi Kurmanci'dir. Kurmancî lehçesinin 15. yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Ehmedê Xanî (1650-1707)'dir. Ehmedê Xanî'in Mem û Zîn adlı ünlü eseri birçok kez yayımlandı. Türkçeye ilk kez 1930'da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M. Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir.

Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile Diyarbakırlı kadın şair Sırrı Hanım (1814-1877) eklenebilir. Kimi yazarlar Osmanlı edebiyatının ünlü isimlerinden Nef'i (1572-1655) ve Nabi (1642-1712)'nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Kürtçe'nin ilk romanı Şivane Kurmanca (Kürt Çoban) ise 1930 yılında Sovyetler Birliğinde Ereb Şamilov tarafından yazılmıştır.[14][15][16]

Prof. Qenatê Kurdo'nun belirttiğine göre 1911'de Viyana'da yayınlanan Yezidilerin kutsal kitabı Kitab el Celve, Kürtçenin Güney lehçesiyledir. Ona göre bu kitap 11-12. yüzyıllarda, O. L. Vilçevski'ye göre ise 17. yüzyılda yazılmıştır.