0
türklerde egemenliğin kaynağını
oluşturan sistem.
tarih sahnesindeki ilk türk
devletinden başlayarak, osmanlı
devleti'nin yıkılışına kadar
uygulanmıştır bu anlayış.
islamiyet öncesi türk devletlerine
baktığımız zaman kut anlayışı'nın
hanedan üzerinden uygulandığını
görüyoruz. kut anlayışına göre,
devleti yönetme yetkisi, devleti
yöneten hanedana tanrı
tarafından verilmiştir. her ne
kadar dini bir anlayış gibi görünse
de, temelde siyasi bir anlayışı
ifade eder. ancak idare edilen
devlet içerisinde yaşayan halka,
kut anlayışı dini bir sistem olarak
sunulmuştur. buradaki amaç
hanedanın ülkeyi yönetmesine
meşruluk kazandırmaktır. tanrı
tarafından verildiğine inanılan
yönetme yetkisi, halkın bu
hanedanın meşruluğunu kabul
etmesini sağlar. bu yüzdendir ki,
kut anlayışı din kökenli olsa da,
dini bir anlayış içerisinde
kullanılmamıştır.
bu anlayışın ortaya çıkardığı
problemler de yok değildir.
özellikle islamiyet öncesi türk
devletleri'nin kısa ömürlü
olmasındaki temem sebep kut
anlayışıdır. zira bu sisteme göre,
kağan'dan sonra tahta geçecek
olan kişi belli değildir. çünkü kut
hanedana verilmiştir. bu sebeple
de hanedandaki erkek bireylerin
devleti yönetme yetkisi vardır. bu
sebepten dolayı taht kavgaları bu
dönem türk devletlerinin
yıkılışında büyük rol oynamıştır.
bilinenin aksine, islamiyetin
kabulünden sonra da kut anlayışı
devam etmiştir. tabi burada bazı
rütuşlar yapılmış ve kut islamiyet
inancına uyarlanmıştır. halifeden
fetva alma inancı, kut anlayışının
islamiyetin kabulünden sonra
geldiği noktadır. devleti yöneten
hanedan, yönetimini
meşrulaştırmayı halifeden fetva
alarak gerçekleştirmiştir. gene ilahi
bir güçten gelen yönetme yetkisi
vardır. fakat burada halife
dediğimiz, müslümanların bu
dünyadaki lideri bir nevi aracı
olmuştur.
kut anlayışının uygulandığı türk
devletlerine baktığımızda,
hanedanın hiç değişmediğini
görüyoruz. mesela bizans
imparatorluğunda, süreki değişen
sülaleler vardır. güçlenen sülale,
yönetme yetkisini elinde
bulunduran hanedanı alaşşağı
edebiliyordu. fakat türk
devletlerinde, devletin
kuruluşundan yıkılışına kadar aynı
hanedan ülkeyi yönetmiştir. tabi
memlükler devleti istisnadır. bu
da bize, kut anlayışının kötü
yönetilen türk devletlerinde bile,
halk tarafından benimsendiğini
gösteriyor. osmanlı'daki isyan
hareketlerine baktığımızda da aynı
sonucu görürüz. osmanoğulları
hanedanı, tahttan indirilmeye
çalışılmamıştır. sadece istenmeyen
padişah tahttan indirilir ve yerine
aynı aileden başkası geçirilir.
neden? çünkü devleti bu
hanedandan başkası yönetemez.
neye göre? kut anlayışına göre.
kanımca bu sistemi en güzel
şekilde modifiye edip uygulayan
osmanlı devletidir. ikili yönetim
anlayışını kabul etmeyen osmanlı
devleti, merkezileşmenin
önündeki eski gelenekleri de
uygulamamıştır. ama kut anlayışı
sapasağlam yerinde durmuştur.
Tümünü Göster
