karl marxın mezarına ziyaret beyler capsli

ışıklı’nın bu yorumu diğerlerine oranla daha havada kalmaktadır. bu sefer kelimelerin anlamları ile oynayarak bir din-marksizm düşmanlığı yerine din-marksizm olumlaması çabası işine girişmiştir. böyle bir düşmanlığın olamayacağını, sözün yanlış yorumlandığını iddia etmektedir. yani halkın afyonu halkın acılarını dindiren bir ilaç olarak ele alınmıştır. biraz zorlama ve abes bir çıkarım olarak görünmektedir bu. marx’ın dine bu denli olumlu yaklaşıyor olması ne yeni hegelci zamanında ne de ilerki zamanlarında görülmüştür. çünkü burada başlı başına yücelteme ve teşvik vardır. fakat marksizm’in dini kullanmaya veya ondan bu şekilde bir fayda sağlamaya ihtiyacı yoktur.

bir de olaya iki yönlü yaklaşımdan bahsedilmektedir. dinin tek yönlü olmadığı hem egemen sınıflara hizmet ederken, aynı zamanda ezilenlerin de tutunacağı bir dal olarak acılarını dindiren bir unsur olduğu durumu. yani hem iktidarlar için ezen bir araç, hem ezilenler için yardımcı bir araç. çift yönlü bakarsak eğer her iki tarafa da hizmet eden ve kimin elinde ne şekilde kullanıldığına bağlı olarak niteliği değişen bir olgudur din. ancak yine de her iki koşulda da bir araç olduğu kabul edilmektedir.

engels de dinin devrimci bir yanı olduğunu, özünün ezilen sınıfların mücadelesi için yararlı olduğunu söyleyerek ezilen sınıfın faydaları doğrultusunda kullanılabileceğini söyler.

marx ; "insanı din yaratmaz, insan dini yaratır. gerçekten din henüz kendini bulamamış ya da kendini yeniden yitirmiş insanın benlik bilinci, kendi kendisinin ayırdına varmasıdır” der. çünkü din yaşadığımız dünyadan soyutlayamayacağımız ölçüde içe içe geçmiş karmaşık ilişkiler ağına ve en kuvvetli manevi duyguya işaret eder. buradan hareketle marx’ın meşhur sözünün biraz gerisine gidersek cımbız etkisinde kurtarıp belki meseley daha geniş bakmayı sağlayabiliriz. “din baskı altındaki yaratığın iç geçirmesi, taş yürekli bir dünyanın duygusu ve ruhsuz koşulların ruhudur, din halkın afyonudur”. evet gerçekten de bir olumlama olup olmadığı tartışmaya açık. fakat yapılan hata olumlama varsa dahi bunun marksizm’in dine olan savaşımını etkilemeyeceği. çünkü ruhsuz dünyanı ruhu’nun değişmesi daha başka bir ruha evrilmesi, insanın baştan yaratılması idealinin takibi vardır. marx’ın şu cümlesi bunu destekler..

“din bu dünyanın genel kuramı, geniş kapsamlı özeti, yaygın mantalitesi, yüceltişi, coşkusu ahlakça onaylanması, görkemli bütünlüğü, avuntuyu sağlamaya ve haklı kılmaya yarayan evrensel temelidir. insanın özünün hayali gerçekleşmesidir. böylelikle dine karşı savaşım , manevi kokusu din olan bu dünyaya karşıda dolaylı olarak savaşımdır. “

din’in tamanen bu düyaya ait olması, bu dünyaya karşı savaşın dine karşı savaş anldıbına gelmesine yol açıyor. marks “din var olanın tepetaklak resmidir” derken çok yönlü bir saptama yapmaktadır. ve genişletilmeye, farklı açılımlar getirmeye müsait bir saptama. din adı altındaki tüm çürümüş kurumlara ve davranışlara karşı bir savaşımdır bu. ama aynı zaman da marx “yaratan” tandanslı her olguyu reddeder. özün madde olduğu, ilahi güç olmadığı hususu ayrıdır. ama bu maddenin bir ruhu olmayacağı anldıbına gelmez. ilahi değil sezgisel bir ruhtan dem vurulmaktadır. bahsedilmeye çalışılan marx’ın dine karşı özel bir tutumu olmadığıdır. yani özünde dine karşı savaşmaz. ancak insan yeniden yaratılacaksa ve nihai amaç bu ise marksizm de o zaman tüm değerleri ile beraber onu baştan başa yenileyecektir. dine karşı savaşarak değil bu dünyaya karşı savaşarak olacaktır bu. ancak din de var olanın tepetaklak resmi ise eğer bu dünya ile savaşım dünyanın ruhu, sesi, kalbi olan dine karşı da savaşımdır. bu onu yok edip, silmeye çalışmak olarak anlaşılmamalıdır. din çeşitli kurumlardır, dünyayı algılma, anlamlandırma gözlüğüdür, binlerce yıllık kemikleşmiş kabullenişin geldiği yerdir. dervimci öz dinin o tutucu halinden ve kurumlarından sıyrılıp saf bir "inanç" haline dönüştüğü an ortaya çıkacaktır.

görüldüğü üzere marx’ın dine bakış açısı ile ilgili olarak hatta öteye gidersek -marx ve marksizm ayrımı da var- çok çeşitli yorumlar olmakla beraber çizilen resim genelde kati bir inkar ve savaşım olmadığı iki yönlü bir diyalektik ile olayın ele alınmaya çalışıldığı oluyor.. ancak bu da bir yedek unsur olarak dini geri planda tutarak ona pozitif ve aslında var olmayan anlamlar atfetmeye zütürebiliyor bizi. diyalektik gereği eğer din de kendini yadsıyabiliyorsa sorun yok. burada din ve inanç ayrımı yeniden ortaya çıkıyor. din kendini yadsıyamazken inanç bunu mümkün kılabiliyor. yani marksizm dinsiz olabilir/olması gereklidir, ama inançsız değildir gibi bir sonuç çıkarılabilir.

konuyu bu kadar kabaca ve olabildiğince özetle açıklamaya çalışsak da marksizm-din ilişkisi daha çok konuşulacak ve marksist doktrin içerisinde en muğlak ve en fazla ayrılığa düşülen konu olarak kalacak gibi görünüyor. ancak meselenin hangi tarafında olursanız olun din olgusuna bu sığırlıkla yaklaşmamak gerektiği de gayet açık bir şekilde görünüyor herhalde.