kalbimiz neden solda lan

vücudumuzun içinde her şey çok farklı: kalp, dalak ve pankreas solda, safra kesesi ve karaciğer sağda peki neden kalp sağda değilde solda? i̇şte cevap:



hatta akciğer gibi çift organlar da sağ ile sol arasında morfolojik farklılıklar sergilerler: sağ akciğer için üç lob ve sol için de iki lob bağırsaklar da sürekli aynı yönde dolandığından yanaldır

peki nasıl oluyor da, başlangıçta bütünüyle simetrik olan embriyo sağı soldan ayırıp organlarını yanlamasına dizebiliyor?

bilim adamları uzun zamandır bu sırrı çözmeye çalışıyorlardı nihayet amaçlarına ulaştılar son yıllarda, bu organizasyonun, embriyonun birkaç hücresinin yüzeyindeki küçük kirpikler tarafından gerçekleştirilen rotasyon hareketlerinin sonucu olduğunu belirlediler

kararlı bir rotasyon

nice sophia üniversitesi’nde gelişim biyolojisi ve kanser araştırma, işaretleme enstitüsünü yöneten stephane noselli, 2004 yılından beri yapılan araştırmaların, simetriyi kıran bir yapı olarak kirpiklerin rolünü gittikçe daha fazla kanıtladığına dikkat çekiyor

her şey "düğüm"le başlıyor

her şey otuz yıl kadar önce, kartagener sendromu olarak bilinen, ender rastlanan genetik bir hastalığa yakalanan kişilerin incelenmesiyle başladı
son on yılda fareler üzerinde yapılan sayısız araştırma ve özellikle de, aynı zamanda hem kirpikleri hem de iç asimetriyi etkileyen mutasyonların incelenmesi bu asimetrinin nerede başladığının keşfedilmesini sağladı

her şey "düğüm" düzeyinde başlıyor bu düğüm, gastrülasyon olarak adlandırılan, embriyonun gelişiminin erken bir evresinde (2 hafta), ventral kutupta oluşan geçici, küçük bir çöküntü

bu aşamada, embriyo hala tam olarak simetriktir ve sırtın, karnın, başın ve ayakların neye dönüşeceğine karar vermiştir bu düğüm, her biri birer kirpikle donanmış, son derece sıkışık 200 ila 300 hücreden oluşur

gizemli sinyal

ancak 1998 yılında hirokawa ekibinden shigenori nonaka video-mikroskopi sayesinde bunun herhangi bir kirpik olmadığını belirledi nedeni ise, organizmamızın önden arkaya doğru açılıp kapanan kla*** kirpiklerinin (iç kulak, solunum mukozaları ) tersine, düğüm kirpiklerinin moleküler yapıları nedeniyle, saatin akrep ve yelkovanı doğrultusunda dönmeleridir

shigenori nonaka embriyonun simetrisini bu hareketin bozup bozmadığını anlamak amacıyla düğümü yıkayan embriyon dışı sıvıya floresan bilyeler ekleyip kımıldamalarını seyretti hepsi aynı doğrultuda, sola doğru hareket ediyordu bu ilginç fenomen bilim adamları tarafından "düğümlü akım" olarak adlandırıldı
bu akım oldukça belirleyiciydi kirpiklerin dönerken meydana getirdikleri bu akım embriyoyu asimetrik kılmak amacıyla soluna gizemli bir sinyal gönderiyordu

peki ama niye sol?

bununla birlikte ufak bir sorun söz konusu: bir rotasyon hareketinin bir tarafta akım yaratırken diğer tarafta yaratmaması için hiçbir neden yok
nobutaka hirokawa'nın ekibi geçen yıl ultra hızlı bir kamera sayesinde bu baş ağrıtan soruyu cevaplamayı başardı rotasyon eksenini üç boyutlu inceleyen ekip, bunun embriyonun 40 derece arkasına yönelmiş olduğunu belirledi

kirpikler embriyonun iç simetrisini nasıl kırıyorlar?

embriyon gelişiminin ilk iki haftasında tamamen simetriktir simetri kırılması embriyonun yüzeyindeki çukur olan ventral düğümde meydana gelir bu düğüm kirpikli hücrelerden oluşmuştur bu kirpikler sıvıyı karıştırıp embriyonun soluna iterek morfojen moleküllerin konsantrasyonunu sağlarlar

1 kabarcıklar meydana gelir düğümün hücreleri organların konumunda rol oynayan morfojen kabarcıkları serbest bırakırlar
2 kirpikler harekete geçer bir saatin akrep ve yelkovanı doğrultusunda dönen kirpikler kabarcıkları sola doğru iterler
3 kabarcıklar solda birikir kabarcıklar solda birikerek kirpiklerin karşısında patlar ve morfojenleri salıverir
4 simetri kırılır

morfojenler hücre içinde asimetriye yol açan bir dizi olayı tetiklerler
başka bir deyişle, kirpik eğer embriyo yüzeyinden uzakta dikilmişse etkili bir harekete yol açıyor; düğümün hücrelerine sürtündüğünde ise, etkisiz bir hareket oluşturuyor sonuçta da, embriyonun soluna doğru, sağdakine kıyasla çok daha önemli bir akım oluşuyor peki tüm bunlar asimetriyi açıklıyor mu?
bu akımın organların yanlamasına sıralanmasını nasıl gerçekleştirdiği tam olarak bilinmediği için bu soruya kesin bir evet yanıtı verilemiyor

i̇ki model

ancak yine bu konuda da son sözü 2005 yılında nobutaka hirokawa söyledi japon araştırmacı kirpikli hücreleri inceleyebilmek amacıyla bunları hücre zarının lipitlerine bağlanan floresan bir maddeyle belirginleştirdi
kendisi araştırmalarıyla ilgili şu açıklamalarda bulunuyor: "sadece düğüm hücrelerini incelemeyi düşünürken, o zamana kadar bilinmeyen bir madde olan, çapları 03 ila 5 mikrometre arasında değişen ve sola düğüm akımıyla iletilen küçük kabarcıklar belirledik"

hirokawa bunları nvp (düğüm kabarcık parçacıkları ) olarak adlandırıyor bu keşif tam da, düğüm akışının asimetriyi nasıl tetiklediğini açıklamak için iki modelin çarpıştığı bir döneme denk geldi

birinci senaryoya göre, bu akım düğümün çevresindeki kirpikler tarafından tamamen mekanik bir şekilde hissediliyor i̇kinci model ise, bu akımın o zamana kadar bilinmeyen morfojen (canlılarda dış şekillerin oluşumu) molekülleri embriyonun solunda topladığını öngörüyor

morfojen hipotezi

nobutaka hirokawa, keşfettikleri düğüm kabarcık parçacıklarının morfojen molekül hipotezini güçlendirdiğini belirtiyor hirokawa’ya göre, düğümün her bölgesinden yayılan bu kabarcıklar daha sonra düğüm akımı tarafından embriyonun sol tarafına taşınıyorlar

burada da patlayıp içlerindeki sonic hedgehog ve retinoik asit moleküllerini salıveriyorlar bu ikisi de organların asimetrik sıralanmasında rol oynuyor
bu moleküller hücre içi kalsiyum düzeyini yükseltirken, bunu genlerin asimetrik aktivasyonu izliyor embriyonun organojenez olarak adlandırılan (5-8 hafta) gelişim sürecinde bu genlerin ürünleri organların yerleşimini belirliyorlar
nobutaka hirokawa, memelilerdeki asimetrinin sayısız hücre sürecinin koordinasyonunun iyi bir örneğini oluşturduğunu kaydediyor

böylece göz açıp kapayıncaya kadar geçen sürede, kirpikler kalbi sola yerleştiriyor daha sonra diğer kilit işlevleri yerine getirmek üzere başka kirpikler devreye giriyor bu işlevler, nöronlara yer değiştirtmek, solunum yollarını artıklardan temizlemek ve spermlerin devinimini sağlamak olarak sıralanabi