işte ailem piçler capsliiiiiiii

@14 bu sana gelsin
nevruz bayramı ya da kısaca nevruz (farsça: نو روز - nou ruz, kürtçe: newroz, özbekçe: navruz, türkmence: nowruz, kazakça: naurız, kırgızca: nooruz, azerice: novruz, kırım tatarcası: navrez) farslar, kürtler, zazalar, azeriler, anadolu türkleri, afganlar, arnavutlar, gürcüler, türkmenler, tacikler, özbekler, kırgızlar, karakalpaklar, kazaklar ile beraber neredeyse tüm kuzey yarımküre tarafından kutlanan geleneksel yeni yıl ya da doğanın uyanışı ve bahar bayramı.[1][2]
yazılı olarak ilk kez 2. yüzyılda pers kaynaklarında adı geçen[3] nevruz, i̇ran ve bahai[4] takvimlerine göre yılın ilk gününü temsil eder. günümüz i̇ran'ında, her ne kadar i̇slami bir kökeni olmasa da bir şenlik olarak kutlanır. bazı topluluklar bu bayramı 21 mart'ta kutlarken, diğerleri kuzey yarım kürede ilkbaharın başlamasını temsilen, 22 veya 23 mart'ta kutlarlar.[1] aynı zamanda, zerdüştlük, hem de bahailer[4] için de kutsal bir gündür ve tatil olarak kutlanır. kürtlerde, nevruz bayrdıbının kürt mitolojisindeki demirci kawa efsanesi'ne dayandığına inanılır.[5] anadolu ve orta asya türk halklarında ise baharın gelişi olarak kutlanır.[2]
2010'da birleşmiş milletler genel kurulu, 3000 yıldan beri kutlanmakta olan pers kökenli bu şenliği, dünya nevruz bayramı ilan etmiştir.[6] 28 eylül - 2 ekim 2009 arasında abu dhabi'de hükümetler arası toplanan birleşmiş milletler manevi kültür mirası koruma kurulu, nevruzu dünya manevi kültür mirası listesi 'ne dahil etmiştir.[7][8][9][10] 2010'dan başlayarak birleşmiş milletler genel kurulu 21 mart'ı "dünya nevruz bayramı" olarak kabul etmektedir.[11]
konu başlıkları [gizle]
1 i̇sim kökeni
2 nevruz ve ekinoks
3 tarih ve gelenek
4 afganlarda nevruz
5 bahailerde nevruz
6 kürtlerde nevruz
6.1 demirci kawa efsanesi
7 türklerde nevruz
8 kutlandığı ülkeler veya bölgeler
9 ayrıca bakınız
10 notlar
11 kaynakça
12 dış bağlantılar
i̇sim kökeni [değiştir]

kelimenin aslı eski farsça'dan gelir: yeni anlamındaki nava ve gün ışığı/gün anlamındaki rəzaŋh birleşerek oluşturmuşlardır. anlamı "yeni gün/günışığı" dır ve günümüzün farsçasında da hâlâ aynı anlamda kullanılmaktadır (nev: yeni + ruz: gün; anlamı "yeni gün") [12]
i̇rani dillerdeki gün anldıbına gelen ruz (farsça), roç (beluçca), roc (zazaca:batı kürtçe), roz (soranice:güney kürtçe), ya da roj (kurmanci:küzey kürtçe) sözcükleri proto-i̇ranicenin "rauça"sından gelir. bu da eski hint-avrupacanın manası işık olan *leuk- kelime köküne dayanmaktadır. şu en eski şekilden rusçadaki luç, almancadaki licht, yunancadaki leukós, latincedeki lux, i̇ngilizcedeki light ve ermenicedeki luy da oluşmuşlar. proto-iranicede rusçadaki gibi bir k > ç ses ertelemesi ortaya çıkmışdır ve ayrıca 'l' sesi 'r'ye dönüşmüştür.
eski i̇rani dili olan avesta dilinde raôçah zamanında esasdan işık demekti. eski hint-ari dilindeyse (bugünkü kuzey hindistanda varolan dil grubu) roçiş kulanılmaktadır.
nevruz teriminin tarihte ilk yer aldığı kayıtlar, m.s. 2. yüzyıldaki pers i̇mparatorluğu kayıtlarıdır, ancak bundan çok daha öncesindeki (yaklaşık m.ö. 648 ve 330 yılları arasında) pers i̇mparatorluğu altında yaşayan değişik milletlerin pers şahına nevruz gününde hediyeler getirdiğine dair bilgiler mevcuttur[13]
nevruz diğer türk devlet ve topluluklarında da kutlanılır. bunlardan azerbaycan'da novruz, kazakistan'da navrız meyrami (наурыз мейрамы), kırgızistan'da nooruz, kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti'nde mart dokuzu kırım türklerinde navrez, batı trakya türkleri'nde mevris adları ile anılır.
farsça'da yazılışı nouruz'dur. türk kökenli bir devlet olan kazakistan'da (наурыз мейрамы) navrız meyrami adı ile kutlanan nevruz arnavutluk'ta ise sultan nevruz olarak isimlendirilir.
nevruz ve ekinoks [değiştir]

ekinoksta dünyanın güneş tarafından aydınlatılmasının gösterimi. güneş ışıkları ekvatora dik geldiği için aydınlanma çemberi kutuplardan geçmektedir.
ana madde: ekinoks
nevruz, baharın ilk günüdür ve bu gün kuzey yarım kürede bahar ekinoksunun (gün tün eşitliği) oluştuğu gündür. güneşin ekvatora dik açı ile gelir. gece ve gündüz birbirine eşitlenir. ayrıca hem kuzey hem de güney kutbu aynı anda gündoğumu hattındadırlar ve gün ışığı her iki yarımküre arasında eşit olarak paylaşılmaktadır.
astrolojik olarak 21 mart, burçlar sırasında ilk olarak yer alan koç burçunun başlangıç günüdür.
2008 yılında, kuzey yarımkürede ekinoks, 20 mart tarihinde saat 05:48'de gerçekleşmiştir.

tarih ve gelenek [değiştir]

nevruz geleneğinin tarihin en son buzul çağı'nın bitmesinden hemen önceki günlere yani 15.000 yıl öncesine kadar uzanır. efsanevi pers kralı cemşid, indo-iranlıların avcılıktan hayvacılığa ve yerleşik yaşama geçişini temsil eder. o çağlarda mevsimler insanoğlunun hayatında günümüzdekinden daha yaşamsal bir önem arz ediyordu ve yaşamla ilgili her şey dört mevsim ile çok yakından ilgiliydi. zor geçmiş bir kışın ardından gelen bahar, tabiat ananın çiçekler, yeşillenenen bitkiler uykusundan uyanması ve sığırların yavrulaması, insanoğlu için büyük bir fırsat ve bolluğun canlanması demekti. i̇şte böyle bir dönemde bu nevruz kutlamalarını başlatanın kral cemşid olduğu söylenir.
i̇ran evrenbiliminin mimarlarından ve zerdüştlerin peygamberi olan zerdüşt birçok bayramın kurumsallaşmasını sağlayan kişidir. nevruz, "belki de" zerdüşt tarafından kurumsallaştırılan bayramlardan biridir.[14]

persepoliste krala hediyelerin sunumu
bundan 12 yüzyıl sonrasında, m.ö. 487 yılında, büyük darius, persepolis'teki yeni inşa edilmiş olan sarayında nevruzu kutluyordu. son araştırmaların sonuçları bu kutlamaların çok özel bir anlam ifade ettiğini göstermektedir. sadece nevruz gününde sabah saatin 06:30'unda güneşin ilk ışıkları gözlemevindeki büyük kabul salonuna denk geliyordu ve bu olay sadece 1400 yılda bir gerçekleşiyordu. bu durum aynı zamanda babillilerin ve yahudilerinde yeni yılı ile çakışıyordu ve bu nedenle, bu kutlamaların eski toplumlar için çok uğurlu ve önemli sayıldığı açıktır[15]. persepolis yerleşkesinin ya da en azından apadana'non sarayının ve "yüz sütunlu salonun" nevruzu kutlamak amacıyla inşa edildiği sanılmaktadır. ne yazıkki eski kitabelerde nevruzdan bahsedilmemektedir.
afganlarda nevruz [değiştir]

afganistandaki kutlamaların yapıldığı mezarı şerif mavi camisi
afganistan'da, nevruz geleneksel olarak iki hafta boyunca kutlanılan bir bayramdır. hazırlıklar günler öncesinden başlar ve chaharshanbe suriden yani yeni yıl'dan önceki en son çarşamba gününden sonra bitmiş olur. birçok gelenek ve görenek içinde en önemlileri aşağıda sıralananlardır[16][17]:
haft mewa
i̇ran'da hazırlanan haft sinnin aksine afganistan'da haft mewayı yani yedi meyva'yı hazırlarlar. haft mewa, kuru meyvalardan hazırlanarak kendi şurupları içinde sunulan bir çeşit meyve salatası gibidir. bu 7 meyva, kuru üzüm, senjed denilen iğde, antep fıstığı, kuru kayısı, ceviz ve badem ya da eriktir.
smanak