hem ermeni hem yunanım

göktürk kağanlığı, gök türkler veya kök türkler[1] , kül tigin ve bilge kağan yazıtlarında (türük)[2][3] veya (kök türük[2][3] veya ökük türk[1]) tonyukuk yazıtında ise (türkçe türk[4][5] veya bazı yabacı kaynaklarda türük[6]) şeklinde geçer (çince: 突厥 pinyin: tūjué; wade-giles: t'u-chüeh, guangyun: dʰuət-kĭwɐt), 552-744 yılları arasında orta asya ve çin'de hükümdarlık sürdüren kağanlık.
türk adı bugün kullandığımız şekli ile ilk kez göktürkler dönemine ait orhun yazıtları'nda geçmektedir. "türk" adıyla kurulmuş ilk ve türk adını resmi devlet ismi şekliyle kullanan ilk türk devletidir.[7][8] devletin kurucusu ilk önderi bumin kağan'dır. bumin kağan'ın kardeşi i̇stemi kağan ülkenin batı kanadını yönetirdi. göktürkler komşuları olan çin, sasani (i̇ran) ve bizans i̇mparatorluğu ile askeri, siyasi ve ekonomik ilişkiler kurdulular
geçmiş [değiştir]

göktürk kağanlığı 552-745 yılları arasında varlığını sürdürdü. çin'in sien-pi kökenli kuzey chou, kuzey chi, sui ve tang hanedanları ile uzun süre savaşmıştı. kardeş kavgaları, diğer türk halklarıyla arasında yapılan savaşlar, iç savaşlar ve çinliler ile olan uzun savaşlar devletin yıkılmasına neden oldu.
yaradılış destanları [değiştir]
ana madde: bozkurt (mitoloji)
kağanlık kurulmadan önce [değiştir]
aşina ailesi, chou kitabı ve kuzey hanedanlar tarihi 'ne göre, hiung-nu'nun ayrı bir kolu[9][10] ve sui kitabı ve t'ung-tien e göre, ping-liang'ın "karışık yabancı" (雜胡 / 杂胡, pinyin: záhú, wade-giles: tsa-hu)larındandır.[11][12] sui kitabı 'nın aktardığına göre, sonraki vey (kuzey vey) imparatoru t'ai-wu (t'o-pa ch'ou, fu-li, büri)'nun chü-ch'ü'yü yok ettiğinde (18 ekim 439 tarihinde[13][14]), aşina'nın 500 hanesi cücenlerlere koşup chin-shanlara (altay dağları) yerleştiler.[11] altay dağlarının kuzeyinde demir işleri yaparak cücenlerin egemenliğinde yaşadılar.[11][15]. çin tarihsel kaynakları cücen kağanı anagui'nin, kızıyla evlenmek isteyen göktürk kağanı bumin'e senin gibi demirci bir kölem benim kızımı hangi cesaret ve cür'etle nasıl isteyebilir?[16] dediğini kaydetmiştir. anagui'nin bu ifadesi üzerine kimi araştırmacılar göktürkler'in cücenlerin egemenliği altında çalışan "demirci köleler" (鍛奴, pinyin: duànnú, wade-giles: tuan-nu)[17][18][19][20] olduklarını iddia etmiştir. bunun cücen toplumuna has 'vassallık' sistemi olabileceğini iddia eden araştırmacılar da bulunur.[21] ancak denis sinor'a göre, anagui'nin bu ifadesi türklerin demircilik sanatlarında uzmanlaşmış olduğunun bir kanıtıdır.[22][23]
i̇lk göktürk kağanlığı (552-588) [değiştir]
türk tarihi

ön türk[göster]
bozkır i̇mparatorlukları[göster]
memlûklar / türkmenler[göster]
moğolların mirasçıları[göster]
anadolu - rumeli[göster]
türk cumhuriyetleri[göster]
göktürk kağanlığı (552–581), 6. yüzyılın ortasında, asya'nın doğusunda çin devletinin, batısında sasani-i̇ran devletinin sınırladığı i̇ç asya bozkırlarında, doğuda avarlar, batıda eftalit/ ak hunlar ile yapılan mücadeleler sonucunda ortaya çıktı. i̇lk kağanları doğu kanadını yöneten bumin kağan, batı kanadını yöneten kardeşi i̇stemi yabgu'dur. bu orhun yazıtlarında şöyle anlatılmaktadır:
"üze kök tengri asra yagiz yir kilindukda ikin ara kisi ogli kilinmis. kisi oglinda üze ecüm apam bumin kagan i̇stemi kagan olurmis. olurupan türk budunung ilin törüsin tuta birmis, iti birmis tört bulung kop yagi ermis.sü sülepen tört bulungdaki budunug kop almis.kop baz kilmis. basligig yükündürmis tizligig sökürmis. ilgerü kadirkan yiska tegi kirü temir kapigka tegi kondurmus."
"üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. i̇nsan oğlunun üzerine ecdadım bumin kağan, i̇stemi kağan oturmuş. oturarak türk milletinin ilini töresini tutuvermiş, düzenleyi vermiş. dört taraf hep düsman imis. ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almis, hep tabi kilmis. basliya bas egdirmis, dizliye diz cöktürmüs. doguda kadirkan ormanina kadar, batida demir kapiya kadar kondurmus" (kültigin yazıtı, doğu yüzü)
şeklinde anlatılmaktadır.[24]
i̇li derleyen anlamında "i̇liğ kağan" diye de adlandırılan bumin kağan (aşina tumen)'in ölümünden sonra, yerine oğlu i̇sgib kağan (aşina kolo, 552-553) geçtiyse de iktidarı fazla sürmedi. bir yıl sonra mukan kağan (aşina yandou, ya da "i̇rkin", 553-572) moğol soylu kitanları yenerek hükümdarlık tahtına oturdu.
kendisi için çok büyük bir yuğ (matem) töreni düzenlendi,bu törene çeşitli devletlerden pek çok ileri gelen katıldı. mukan kagan zamanında devlet muazzam bir genişliğe ulaşmıştı.[25][26]
mukan kağan döneminde imparatorluk gittikçe yükselerek ihtişamlı ve heybetli bir hale geldi. mukan kağan çin kaynaklarında heybetli ve kudretli görünüşü ve başarılı devlet adamlığı ile anlatılmaktadır.
mukan'dan sonra tahta taspar kağan (572—581) geçti. taspar kağan, budizmi kabul eden ve çin'i baskı altında tutan yönleriyle sivrildi. taspar'ın yerine i̇şbara kağan (aşina şetu, 581—587) geçti.
1. göktürk kağanlığının batı kanadı yönetimi: uzun ömürlü i̇stemi yabgu, tardu (tardu zam