hele sukur amk

dış ilişkiler

ana madde: ermenistan'ın dış ilişkileri

moskova'da yapılan bir toplantıda cumhurbaşkan serj sarkisyan (sağ), i̇lham aliyev (sol) ve dmitri medvedev (orta) ile.
nisan 2008'den beri devletin dışişleri bakanı eduard nalbandyan'dır.[13] ermenistan'da 30 tane büyükelçilik bulunmaktadır[14], ve yurtdışında ermenistan'ın 36 tane dış temsilciliği var.[15] bir eski sovyetler birliği cumhuriyeti olması nedeniyle ermenistan cumhuriyeti bir bağımsız devletler topluluğu üyesidir.[16] 2 mart 1992 tarihinde bir birleşmiş milletler üyesi de oldu[17], ve 25 ocak 2001 tarihinde azerbaycan ile[18] avrupa konseyi üyeliğini de kazandı.[19] ermenistan cumhuriyeti yaklaşık kırk tane diğer uluslararası örgütün bir üyesi veya gözlemcisidir.[20]
azerbaycan ile ilişkileri soğuktur, ve zaten bu ülkelerin arasında diplomatik ilişkiler yer almamaktadır.[21] özellikle karabağ savaşı ve bunun etkileri nedeniyle gerilimler var. 1994'te bir ateşkes anlaşması yapıldı, fakat savaştan beri azerbaycan topraklarının %16'sı ermeni muharipler tarafından zapt edilmektedir[3][22]; azerbaycan'da yaklaşık 528.000 tane ülkesinde yerinden edilmiş kişi ve ermenistan'dan kaçan 300.000 tane azeri sığınmacı bulunmaktadır; ayrıca azerbaycan ekonomisi de savaş nedeniyle zorluklarla mücadele etmeye mecbur kalmış.[22]
türkiye, ermenistan'ın bağımsızlığını 16 aralık 1991 tarihinde[23] tanıyarak ülkeyi tanıyan dünyanın ilk ülkelerinden birisidir.[24] mamâfih, ermenistan ve türkiye arasında diplomatik ilişkiler yer almamaktadır, ve ermenistan'ın bağımsızlığından beri bu iki ülke arasındaki ilişkiler genelde olumsuzdur. 1993'te türkiye, azerbaycan'da yer alan ermeni işgâlleri nedeniyle ermenistan ile paylaştığı sınırı kapattı, ve bu sınır günümüzde bile hâlâ daha kapalıdır.[25] ermeni diasporası faaliyetleri de bir anlaşmazlık nedenidir; 21 ülke[26], 41 abd eyaleti[27], bask ülkesi[28] ve yeni güney galler[29], 1915-1918 osmanlı'da ermeni olaylarını soykırım olarak tanımlamaktadır.
i̇dari bölgeler

ana madde: ermenistan'ın idari bölgeleri
ermenistan on bir tane bölgeye (մարզ, marz; çoğul. մարզեր, marzer) bölündürülmektedir. ancak ülkenin başkenti erivan, hem şehir hem de marz olarak sayılmaktadır.[30]
her marz, devlet hükûmeti tarafından idare edilmektedir;[31] her marzın valisi hükûmet tarafından seçilir, ve bu valiler, hükûmetin bölgesel politikasını yerine getirmeleri ve cumhuriyete ait yürütme organlarının bölgesel işlerini düzenlemeleri gerekmektedir.[31]
numara bölge (marz) merkez bölge nüfusu[32] alan (km2)[33]
1 aragatsotn (արագածոտնի) aştarak 140.500 2.753
2 ararat (արարատի) artaşat 276.500 2.096
3 armavir (արմավիրի) armavir 281.600 1.242
4 geğarkunik (գեղարքունիքի) gavar 240.100 5.348[dn 1]
5 kotayk (կոտայքի) hrazdan 277.800 2.089
6 lori (լոռու) vanadzor 282.000 3.789
7 şirak (շիրակի) gümrü 281.000 2.681
8 syunik (սյունիքի) kapan 152.800 4.506
9 tavuş (տավուշի) i̇cevan 134.200 2.704
10 vayots dzor (վայոց ձորի) yeğegnadzor 55.800 2.308
11 erivan (երևան) - 1.107.800 227
coğrafya

ana madde: ermenistan coğrafyası

ermenistan'ın yağış ve sıcaklık grafiği

sevan gölü görüntüsü.
ermenistan, asya'nın güney kafkasya bölgesinde bulunan, denize kıyısı olmayan bir ülkedir.[3] karadeniz ve hazar denizin arasında bulunarak[34], kuzeyinde gürcistan, doğusunda azerbaycan, güneyinde i̇ran ve batısında türkiye ve azerbaycan'ın nahçıvan bölgesi ile sınır paylaşmaktadır.
ermenistan'ın toplam alanı 29.743 km2'dir.[3] toprakları dağlık, yüksek rakımlı ve engebelidir; toprakların %90'ı 900 metreyi aşan yükseltilerden oluşur[34], ve tarıma uygun çok az toprak vardır.[35] ülkenin en yüksek dağı, 4.090 metre rakımı olan alagöz dağı'dır;[34] en düşük rakımı ise 400 metre yükseklikte olan debed nehri'nde bulunmaktadır.[3]
ülkenin iklimi karasaldır; yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk oluyor.[3] isı derecesi genellikle rakıma göre değişiyor. ermenistan'ın dağları, karadeniz ve akdeniz'in iklimsel etkilerini engelliyor, ve böylece mevsimsel çeşitlilik var. ermeni platosu'nda kış ortası ortalama derecesi 0°c, yaz ortası ortalama derecesi 25 °c'i aşıyor. ülkenin ortalama yağış oranı, aras vadisi'nde senede 250 milimetre, en yüksek rakımlarda ise 800 milimetre.[36]
ermenistan bakır, demir, taksit, molibden, altın, kurşun ve çinkoca zengindir. büyük ponza, mermer, tüf, perlit, kireç taşı, bazalt ve tuz yatakları da bulunmaktadır.[37]
ermenistan, arap ve avrasya levhalarının yöneldiği bölgesinde bulunmaktadır[38][39], ve bundan dolayı tarihi boyunca birçok büyük deprem ülkede yer almıştır. zaten kafkas dağları, yaklaşık 25 milyon sene önce bu levhaların arasında bir levha hareketi nedeniyle oluştu.[38] ülkede yer alan en son önemli sarsıntı, 25.000 kişinin ölümüne ve spitak şehrin neredeyse tamamen yıkılmasına sebep olan 1988 spitak depremidir.
demografi

ana maddeler: ermeniler, ermenistan demografisi, ermenistan'da eğitim, ve ermenistan'da din

ermenistan demografisi.
demoscope [1] ve nssra [2] verilerine göre.
ocak 2008 itibarıyla ermenistan'ın toplam nüfusu 3.230.100 kişi civarındadır[1], ve nüfusun büyüme oranı yaklaşık %0,2'dir.[40] ülkenin başkenti erivan, 1.107.800 kişi nüfusu (toplam nüfusunun %34,3'ü) ile nüfus bakımından hem ülkenin en büyük şehri[2] hem de en büyük marzıdır.[41] ermenistan'ın nüfus yoğunluğu, km2 başına 109 kişi, ve erivan, km2 başına 4.480 kişi ile yine de ülkenin en büyük nüfus yoğunluğuna sahip olan marzıdır.[42] ülkenin nüfus yoğunluğu, moldova'dan sonra eski sovyetler birliği ülkelerinin arasında en büyük ikinci nüfus yoğunluğudur, ve dünya çapında ise 98-inci.[43] toplam nüfusunun %64,1'i kentlerde ve %35,9'u köylerde yaşamaktadır.[44] ermenistan'da eğitim, yasal olarak bir insan hakkıdır, ve temel eğitim şarttır. devlet ortaeğitim okullarında da eğitim ücretsizdir.[45] ermenistan'daki okuryazarlık oranı %99,4 (erkek oranı %99,7, kadın oranı %99,2).[3]
neredeyse bütün ermenistan nüfusu ermenilerden ibarettir, ancak en son nüfus sayımına göre yezidi (40.620 kişi), rus (14.660 kişi), süryani (3.409 kişi), ukrain (1.633 kişi), kürt (1.519 kişi), yunan (1.176 kişi) ve diğer toplumlar (4.640 geri kalan kişi) da var.[46] sovyetler birliği'nin dağılmasından önce büyük bir azeri toplumu da vardı (1989'daki sovyet nüfus sayımına göre ermenistan nüfusunun %2,5'i, yani 84.860 kişi, azeri idi[47]), ama toplumlar arası gerilimler, özellikle karabağ savaşı nedeniyle neredeyse hiç azeri kalmamış.[dn 2] ermenistan'da en çok konuşulan dil ermenice; asıl ülkede konuşulan ermenice türü doğu ermenicesi'dir.[48] sovyet dönemi boyunca ermenistan'daki okulların öğretim dilleri ermenice ve rusça idi, ve böylece neredeyse bütün kent nüfusu ve köy nüfusun çoğu en az birazcık rusça konuşabiliyordu.[49] günümüzde ise ülkenin en çok konuşulan ikinci dil hâlâ daha rusça'dır, ve i̇ngilizce gibi batı avrupa dilleri pek bilinmiyor.[50] azınlıklar tarafından konuşulan diller kürtçe, süryanice, pontus rumcası ve karabağ savaşı'ndan önce azerice.[51][52]
301 yılında ermenistan, hıristiyanlığı devletin dini olarak uygulayan dünyanın ilk ülkesi olmasıyla[53] birlikte hıristiyanlık, özellikle ermeni apostolik kilisesi ermenistan'daki en yaygın dinidir (nüfusun ≈%94'ü ermeni apostolik'tir)[54], ancak zamanımızda anayasal olarak ermenistan seküler bir ülkedir[55], böylece vicdan ve din özgürlüğü kanunen desteklenmektedir[56] (diğer yasalara aykırı değil ise[56][dn 3]). nüfusun geri kalanına ait en büyük dinler, diğer hıristiyan tarikatları (katolisizm, rus ortodoks v.s.), yezidilik ve i̇slam'dır

nüfuslarına göre ermenistan'ın en büyük şehirleri
sıra şehir marz nüfus sıra şehir marz nüfus
göster • tartışma • değiştir

erivan

gümrü
1 erivan erivan 1.107.800 11 çarentsavan kotayk 24.800
2 gümrü şirak 147.000 12 goris syunik 23.100
3 vanadzor lori 105.000 13 sevan geğarkunik 23.100
4 eçmiadzin[dn 4] armavir 57.300 14 masis ararat 22.100
5 hrazdan kotayk 52.900 15 aştarak aragatsotn 21.600
6 abovyan kotayk 45.700 16 ararat ararat 20.700
7 kapan syunik 45.500 17 i̇cevan tavuş 20.500
8 armavir armavir 33.700 18 artik şirak 17.300
9 gavar geğarkunik 25.800 19 sisian syunik 16.700
10 artaşat ararat 25.300 20 alaverdi lori 16.600
kaynak: armstat[57]
spor

ana madde: ermenistan'da spor

erivan'daki hrazdan stadyumu.
basketbol, voleybol ve hokey gibi sporlar ermenistan'da popülerdir,[58] fakat ermenistan'daki en popüler spor futboldur.[59] ermenistan süper ligi ve ermenistan millî futbol takımı'nı düzenleyen ermenistan futbol federasyonu 1992'de kuruldu ve aynı seneden beri avrupa futbol federasyonları birliği (uefa) üyesidir.[60] mamâfih, bu yana kadar ermeni takımı ne fifa dünya kupası ne de uefa kupası için kalifiye olabilmiştir, ve nisan 2009'dan beri takımın ortalama fifa dünya sıralaması 106'dır (mart 2009 ayında 120).[61]
bunun dışında satranç da çok popülerdir ve satranç dalında ermenistan çok daha başarılıdır. garri kasparov, levon aronian, tigran petrosian, rafael vaganian ve vladimir akopian gibi birçok meşhur ermeni asıllı satranç oyuncuları vardır. ülkenin çok büyük ekonomik sorunlarına karşın 1996'da yapılan 32. satranç olimpiyatı erivan'da sunuldu.[62] 2006'da ermenistan, torino'daki 37. satranç olimpiyatı'nı kazandı[63] ve iki yıl sonra dresden'de tekrar kazandı.[64]
ermenistan millî olimpiyat komitesi 1990 yılında kuruldu ve 1993'te uluslararası olimpiyat komitesi tarafından tanındı.[65] 1992'den önce ermeniler, 1912 yaz olimpiyatları'nda türkiye'yi temsil ederek ilk defa katıldılar[66][67][dn 5]; ermenistan sonra sovyetler birliği'nin bir parçası olunca sovyetler birliği'ni temsil ederek katılırlardı ve hrant şahinyan, helsinki'deki 1952 yaz olimpiyatları'nda altın madalya kazanan ilk ermeni oldu.[68] ermenistan'ın sovyetler birliği'nden bağımsızlığını kazandıktan sonra 1992 yaz olimpiyatları'nda tek ülke olarak değil, 11 tane diğer eski sscb cumhuriyeti ile birleşik takım üyesi olarak katıldı; bu takımda beş tane ermeni atlet vardı ve bunların dört tanesi madalya kazandı (üç tanesi altın, bir tanesi gümüş).[68] ermenistan, ancak 1994 kış olimpiyatları'na bağımsız bir ülke olarak ilk defa katıldı, ve bu yana kadar olimpiyat oyunları'nda toplam 9 tane madalya kazanmıştır (7 bronz, 1 gümüş, ve atlanta şehrinde sunulan 1996 yaz olimpiyatları'nda grekoromen güreşi dalında armen nazaryan tarafından kazanılan bir tane altın madalya).[69]
her iki sene pan-ermeni oyunları erivan'da yer almaktadır. pan-ermeni oyunları, amacı basketbol, voleybol ve yüzme gibi bir sürü sporda 68 şehirden[70] ermeni diasporası takımları ve ermenistan'daki ermenileri beraber getirmek olan bir spor turnuvasıdır.[71]
bayramlar

ermenistan'da ve ermeni diasporası tarafından bir sürü hem dinî hem de resmî bayram kutlanmaktadır. dinî bayramların bazılarının tarihleri her sene değişiyor, o yüzden aşağıda sadece tarihleri belli olan bayramlar gösterilmektedir; bunların neredeyse hepsi resmîdir.
tarih ermenice ismi türkçe ismi ayrıntılar
1 ocak ամանօր (amanor) yılbaşı gelenek
6 ocak սուրբ ծնունդ (surb tsnund) noel dinî bayram
8 mart n/a kadınlar günü resmî bayram
7 nisan n/a analık ve güzellik günü resmî bayram
24 nisan եղեռնի զոհերի հիշատակի օր (eğerni zoheri hişataki or) soykırım anma günü resmî anma günü; 1915-1918 osmanlı'da ermeni olayları maddesine bakınız.
1 mayıs n/a i̇şçi bayramı resmî bayram
9 mayıs n/a zafer ve barış bayramı sovyet zamanlarında bütün sscb'nde, i̇kinci dünya savaşı'ndaki zaferi kutlamak ve savaşta ölenleri anmak için kutlanırdı, ve ermenistan'da hâlen bir resmî bayramdır.
28 mayıs հանրապետության օր (hanrapetutyun or) cumhuriyet bayramı resmî bayram; ermenistan demokratik cumhuriyeti'nin kuruluşunu kutlanır.
5 temmuz սահմանադրության օր (sahmanadrutyan or) anayasa günü resmî bayram; 1995'te anayasa'nın kabulünden beri kutlanıyor.
21 eylül անկախության օր (ankahutyan or) bağımsızlık günü resmî bayram; 1991'de ermenistan'ın sovyetler birliği'nden bağımsızlığını kutlanıyor.
7 aralık երկրաշարժի զոհերի հիշատակի օր (erkraşarchi zoheri hişataki or) spitak depremi anma günü resmî anma günü; 1988 spitak depremi maddesine bakınız.
kaynak: armenia information[72] ve londra'daki ermenistan büyükelçiliği[73]
ermenilerin kutladıkları dinî bayramların neredeyse hepsi değişken tarihlere sahiptir. 2009'da paskalya bayramı (զատիկ, zatik), ermeni kilisesi tarafından 21 nisan tarihinde kutlanacaktır. vartavar (վարդավար) bayramı, her sene paskalya'dan 14 hafta sonra kutlanır.[72]
dipnot ve kaynakça

dipnotlar
^ sevan gölü dahil olmak üzere.
^ 1989 sovyet nüfus sayımını (84.860 azeri *), 2004'te edilen avrupa konseyi tahminiyle (≤30 *) karşılaştır (bugünkü ermeni nüfus sayımı sonuçlarında bir "azeri" bölümü bulunmadığı * için ermenistan'da azerilerin sayısı tam olarak bilinmiyor).
^ vicdan özgürlüğü ve dinî örgütler hakkındaki yasanın 3. maddesinden alıntı: "vicdan özgürlüğü hakkı ancak kamu güvenliği, yasa ve düzeni, vatandaşların sağlığı ve ahlâkı sağlamak ve diğer vatandaşların haklarının ve özgürlüğünün korunması için gerekli olan kısıtlamalara uğrabilir. ("խղճի ազատության իրավունքի իրագործումը ենթակա է լոկ այն սահմանափակումներին, որոնք անհրաժեշտ են հասարակական անվտանգությունը եւ կարգուկանոնը, քաղաքացիների առողջությունն ու բարոյականությունը, հասարակության մյուս անդամների իրավունքներն ու ազատությունները պաշտպանելու համար:")
^ kaynakta "vağarşapet" (վաղարշապատ/vagharshapet) olarak gösterilmektedir.
^ stockholm'daki 1912 yaz olimpiyatları'nda iki tane sporcu türkiye'yi temsil etti, ve bunların her ikisi (vahram papazyan ve mıgırdıç mıgıryan) ermeni asıllı idi; bakınız: türkiye millî olimpiyat komite

başlığın diğer anlamları için, ermenistan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
հայաստանի հանրապետություն
hayastani hanrapetut’yun
ermenistan cumhuriyeti

bayrak arma
ulusal marş: մեր հայրենիք (ermenice)
mer hayrenik (transcription)
"bizim anavatanımız"

başkent erivan
40°11′n, 44°31′e
en büyük şehir başkent
resmî dil(ler) ermenice
etnik grup(lar) %97.9 ermeni,
%1.3 yezidi,
%0.5 rus,
%0.3 diğer
hükûmet başkanlık sistemi
- başkan serj sarkisyan
- başbakan tigran sargsyan
- ulusal meclis başkanı hovik abrahamyan
bağımsızlık
- ermenistan demokratik cumhuriyeti adıyla 28 mayıs 1918
- sovyetler birliği'nden bağımsızlık
tanınma
i̇lan edilme
bitiş

23 ağustos 1990
21 eylül 1991
25 aralık 1991
yüzölçümü
- toplam 29.743 km² (141-inci.)
11.484 sq mi
- sular (%) 4,71
nüfus
- 2009 yılında 2.967.004 (137-inci.)
- yoğunluk 108,4/km² (103-üncü.)
280,7/sq mi
gsmh
(satın alma gücü paritesi)
2009 tahmini
- toplam $16,057 milyon (160-ıncı.)
- kişi başına $4.916 (.)
gelişmişlik endeksi (2007) ▲ 0.798 (84-üncü.) – orta
para birimi ermeni dramı (դր.) (amd)
saat dilimi utc (utc+4)
- yaz dst (utc+5)
i̇nternet alan adı .am
telefon kodu +374
ermenistan (ermenice: հայաստան hayastan, /hɑjɑsˈtɑn/), ya da resmî adıyla ermenistan cumhuriyeti (ermenice: հայաստանի հանրապետություն hayastani hanrapetut‘yun, /hɑjɑsˈtɑni hɑnɾɑpetuˈtʰjun/), güney kafkasya'da denize kıyısı olmayan bir ülkedir.
daha önce sovyetler birliği'ne bağlı bir cumhuriyet iken 1991'de bağımsızlığını ilân etmiştir. kuzeyinde gürcistan, doğusunda azerbaycan, güneyinde i̇ran ve batısında türkiye ve azerbaycan'ın egemenliği altındaki nahçıvan bölgesi bulunur. 2008 itibariyle nüfusu 3.230.100 kişidir.[1] başkenti ve en büyük şehri erivan'dır[2]; gümrü, vanadzor, eçmiadzin ve hrazdan da ülkenin diğer önemli şehirlerindendir.
ermenistan bir birleşmiş milletler, avrupa konseyi, bağımsız devletler topluluğu, karadeniz ekonomik i̇şbirliği, dünya ticaret örgütü ve yaklaşık 30 tane daha örgütün üyesidir.[3]
konu başlıkları [gizle]
1 tarih
1.1 ermenistan adının tarihi
1.2 çağdaş ermenistan'ın doğuşu
1.3 ermenistan cumhuriyeti
2 dış ilişkiler
3 i̇dari bölgeler
4 coğrafya
5 demografi
6 spor
7 bayramlar
8 dipnot ve kaynakça
8.1 dipnotlar
8.2 kaynaklar
8.2.1 bibliografya
9 dış bağlantılar
tarih

ana madde: ermenistan tarihi
ermenistan adının tarihi
bir coğrafi tanım olarak arminiya veya armaniya adına en erken eski fars (pers) imparatoru i. darius'un yak. mö 510 tarihli bisutun anıtı'nda rastlanır. mö 399 yılında bölgeyi gezerek ayrıntılı tasvirler yapan yunanlı tarihçi ksenofon'un eserinde ülke adı armenia olarak geçer.
strabon coğrafya'sında (ms 1. yüzyıl) ve roma i̇mparatorluğu'nun idari bölünümünde armenia sınırları şöyle tanımlanır: batıda fırat nehri, güneyde güneydoğu toros sıradağları, güneydoğuda hakkâri dağları ve urmiye gölü, kuzeydoğuda sevan gölü ve karabağ, kuzeyde çıldır gölü ve doğu karadeniz dağları. ortaçağ arap kaynaklarında aynı bölgenin adı armaniyya veya ermeniyye (ar: أرمنية) olarak geçer. eski türkçe metinlerde ermeniyye adına 15. yüzyıla kadar rastlanır.
yüzyıllarca sadece tarihi bir isim olarak hatırlanan "armenia/ermenistan" adı, 19. yüzyılın milliyetçi politikaları döneminde tekrar güncel anlam kazanmıştır.
çağdaş ermenistan'ın doğuşu
tarihi ermenistan'ın bir kısmı olan bugünkü ermenistan i̇ran (kaçar hanedanı)'ın revan hanlığı (erivan hanlığı)ndan ibaretti. 1827'de paskeviç yönetimindeki rus ordusu tarafından fethedilmiş ve kaçarlar 22 şubat 1828 tarihli türkmençay antlaşması ile 4. maddesi gereğince revan hanlığı üzerindeki hak talebinden vazgeçmşitir.[4][5] 21 mart 1828'de reorganize edilen idari birime ermeni oblastı (армянская область / armyanskaya oblast) adı verilmiştir.[6] oblastın o tarihte %18 dolayında olan ermeni nüfusu, rus yönetimi tarafından davet edilen i̇ran ermenilerinin göçü sonucunda 20. yüzyıl başında %48 düzeyini bulmuştur. i. dünya savaşı sırasında osmanlı i̇mparatorluğundan mülteci olarak gelen ermenilerle birlikte bu sayı %70'lere ulaşmıştır[kaynak belirtilmeli].
1850'da erivan guberniyası (эриванская губернія / erivanskaya guberinya) kurulmuştur ve guberniya 27.830 kilometre karelik bir alana sahipti. 1897'de yapılan nüfus sayımına göre erivan guberniyası'nın nüfusu 829.556 kişi olup toplam nüfusun % 56'sı ermeni, % 37,5'i azeri, % 5,5'i kürt ve % 0,6'sı rus'u etnik gruplardan ibaretti.[7]
1917 devrimi'nden sonra rus devletinin çöküşü üzerine kurulan transkafkasya federasyonu 26 mayıs 1918'de üç cumhuriyete bölündü[8] ve 28 mayıs 1918'de erivan'da ermenistan demokratik cumhuriyeti ilan edildi.[9] i̇kibuçuk yıl süren bağımsızlığı sırasında ekonomik, askeri ve siyasi krizlerle sarsılan cumhuriyet 1920 kasım ayında türk ve sovyet ordularının eş zamanlı işgaline uğrayarak bağımsızlığını kaybetmiş ve 2 aralık 1920'de ermenistan sovyet sosyalist cumhuriyeti adıyla sovyetler birliği'ne katılmıştır[kaynak belirtilmeli].
ermenistan cumhuriyeti
daha çok bilgi için: 1988 spitak depremi ve karabağ savaşı

erivan'a giren 11. kızıl ordu askerleri (29 kasım 1920).
sovyetler birliği'nin son döneminde, 7 aralık 1988 tarihinde leninakan (zamanımızda gümrü) ve spitak şehirlerinde 6,9 magnitüd büyüklüğünde bir sarsıntı yer aldı.[10] bu deprem, şehirleri yıktı ve yaklaşık 25.000 kişinin hayatına mal oldu. özellikle sovyet ekonomisi için daha olumsuz bir tesadüf olamazdı; sscb aynı zamanda sovyet-afgan savaşı yer almakta idi ve iki sene önce ukrayna ssc'nde yer alan çernobil reaktör kazası, insanî ve ekolojik bir felaket olması dışında sscb için çok büyük bir finansal sorun oldu. sovyet yetkililer, depremin ekonomik etkilerinin altından kalkma problemi ile karşılaştılar.[11]
aynı senede ermenistan sovyet cumhuriyeti ile azerbaycan arasında, dağlık karabağ (nagornıy karabağ) bölgesi üzerinde anlaşmazlık çıktı. azerbaycan'a ait olan fakat nüfus çoğunluğu ermenilerden oluşan[12] bir özerk bölge olan dağlık karabağ özerk oblastı'nda ermeniler ayaklanarak ayrı bir cumhuriyet ilan ettiler. ermenistan ile azerbaycan savaşın eşiğine gelirken, her iki cumhuriyette azeri ve ermeni azınlıklar şiddet olaylarına maruz kaldı. çatışmalar sürerken mayıs 1990'da yeni ermenistan ordusu kurularak sovyet ordusundan fiilen bağımsız bir ordu yapısı oluşturuldu.
sovyetler birliği'nin dağılması üzerine ermenistan 23 ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan etti. şiddetlenen ermeni-azeri savaşında ermenistan, d. karabağ ile ermenistan arasındaki laçın koridoru'nu da işgal ederek d. karabağ'ı fiilen kendisine ilhak etti. azerbaycan'ın ermenistan'a uyguladığı ekonomik ambargo, ülkede büyük sıkıntılara yol açtı. 1993'te türkiye de ermenistan'a karşı ambargoya katıldı. d. karabağ savaşı 1994'te rusya'nın dikte ettiği ateşkesle sona erdi.
halen ermenistan uluslararası topluluk tarafından azerbaycan'a ait sayılan toprakların %20'ni (d. karabağ ve laçin koridoru dahil) işgal altında bulundurmaktadır. türkiye bu durumu gerekçe göstererek ermenistan cumhuriyeti ile diplomatik ilişki kurmaktan kaçınmış ve bu ülke ile sınırlarını trafiğe kapatmıştır.
ermenistan siyasetinde d. karabağ kökenli siyasi örgüt ve kişilerin egemenliğine dikkat çeken bazı gözlemciler, ermenistan'ın d. karabağ'ı değil, aksine d. karabağ'ın ermenistan'ı ilhak ettiğini ileri sürmüştür.

php-mysql i̇lişkisi
böylece, mysql ile bir veritabanı dosyası oluşturma işlemi bitmiş oldu. bir php programı yazarak bu veritabanındaki kayıtları okutabiliriz. bunu yapmadan önce yine hızlı şekilde php-mysql ilişkisinini sağlayan fonksiyonlara gözatalım.

php programlarımızda veritabanından yararlanabilmek için programın önce web sunucusu aracılığıyla veritabanı dosyası ile bağlantı kurması gerekir. başka bir deyişle, php progrdıbının veri ile arasında bir yol açması gerekir. mysql açısından ise bu bağlantı, veri sunucusunda yeni bir oturum açılması anldıbına gelir. i̇ki program arasındaki bu ilişkiyi php'nin mysql_connect() fonksiyonu yapar. bu fonksiyonun alabileceği üç parametre vardır:

$veri_yolu = mysql_connect ("localhost" , "root" , "parola" );

burada "localhost" yerine mysql progrdıbının parçası olarak çalıştığı sunucunun adı yazılır. "root" bu mysql sunucusunda açılacak oturumun kimin adına açılacağını belirter. "root" kelimesi, sunucunun yönetici olarak oturum açılacağı anldıbına gelir: "parola" kelimesinin yerine de mysql'i kurarken belirlediğimiz bir kullanıcı parolası varsa, onu yazarız. bu komutta yer alan $veri_yolu değişkeni, açılacak veri yolunun, php ile mysql veritabanı sunucusu arasındaki bağın tanıtıcı işareti olacaktır. bu bağlantı kurulduktan sonra, açtığımız veri yolundan gelecek bilgiler ve veritabanına gidecek bilgiler bu değişken aracılığıyla gerçekleşecektir. veri sunucusu ile veri yolu bağlantısı kurulursa, bu değişken değer tutar hale gelir; bağlantı kurulamazsa bu değişken boş kalır. mysql_connect() fonksiyonunun başarılı olup olmadığını bu değişkenin durumunu sınayarak anlayabiliriz. örneğin:

$veri_yolu =mysql_connect("kara-murat", "root");
if ( ! $veri_yolu) die ("mysql ile veri bağlantısı kurulamıyor!);

burada veri sunucusunun bulunduğu web sunucusunun adının "kara-murat" olduğuna, ve ooturumun "root" yetkileriyle açıldığına dikkat edin. i̇kinci satırdaki if deyimi, $veri_yolu değişkeninin değer içerip içermediğine bakıyor ve değişkende bir değer yoksa, bağlantı kurma girişini durdurarak, ziyaretçiye hata mesajı gönderiyor.

bağlantı başarıyla kurulduktan sonra php programı, bu yoldan, veritabanı sunucusuna, hangi veritabanı dosyasından yararlanmak istediğini bildirmelidir. buna veritabanı dosyası seçme işlemi denir ve mysql_select_db() fonksiyonu ile yapılır:

mysql_select_db( "veritabanın_adı" , $veri_yolu ) or die ("veritabanı açılamıyor!".mysql_error() );

bu fonksiyonun başarıyla icra edilip edilmediği fonksiyondan dönen değerin true/doğru veya false/yanlış olmasından anlarız. bu değer false ise bu deyimin die() bölümü icra edilecek ve browser penceresine veritabanının açılamadığı mesajıyla birlikte mysql'in hata mesajı da gönderilecektir. php'nin mysql veritabanını seçememesi çoğu zaman kullanıcı yetkilerinin internet ziyaretçilerini kapsayacak şekimde düzenlenmemiş olmasından kaynaklanır. bu durum gerçek web sunucusunda ortaya çıkarsa, web sunucusu yönetimine başvurmak gerekir.

şimdi bu anlattıklarımızı biraraya getiren kolay bir php programıyla biraz önce oluşturduğumuz "veri" adlı veritabanından bir birinci kişiye ait verileri "okutarak, html sayfamızda kullanalım. aşağıdaki programı, veri_01.php adıyla kaydedelim:

<?php
$veri_yolu = mysql_connect("kara-murat", "root");
if ( ! $veri_yolu ) die ("mysql ile veri bağlantısı kurulamıyor!");
mysql_select_db("veri" , $veri_yolu)
or die ("veritabanına ulaşılamıyor!" . mysql_error() );
$sonuc = mysql_query("select * from calisanlar",$veri_yolu);
printf("adı: %s<br>n", mysql_result($sonuc,0,"adi"));
printf("soyadı: %s<br>n", mysql_result($sonuc,0,"soyadi"));
printf("adresi: %s<br>n", mysql_result($sonuc,0,"adres"));
printf("görevi: %s<br>n", mysql_result($sonuc,0,"pozisyon"));
?>

burada, mysql_connect() fonksiyonu ile "kara-murat" isimli sunucuda root adına mysql sunucu ile bağ kurduktan sonra mysql_select_db() fonksiyonu ile bu bağı kullanarak veri isimli veritabanından veri çekeceğimizi bildiriyoruz. daha sonra mysql_query() fonksiyonu ile bu veritabanındaki “calisanlar” isimli tablodan “herşeyi” seçiyoruz ve seçilenleri $sonuc dizi-değişkeninde topluyoruz. $sonuc değişkenin değerlerini görüntülemek için php'nin özel bir fonksiyonu olan mysql_result() fonksiyonu kullanıyoruz. burada metin biçimlendirmekte yararlandığımız printf() fonksiyonunu daha önce tanımıştık.

mysql_query() fonksiyonu, php'nin sql dilini kullahnarak veritabanı işlemleri yapmasını sağlayan başlıca aracıdır. yukarıda kısaca değindiğimiz bütün sql komutlarıyla yazacağımız bütün "query" deyimlerini bu fonksiyon ile icra ettireceğiz. mysql_result() ise sql değil, data manipulation language (dml) denen başka bir veri-biçimlendirme dilinin inceliklerinden yararlanmamızı sağlar. burada $sonuç değişkeninde veritabanı kayıt biçiminde tutulan verileri php'nin ve dolayısıyla html'in anlayacağı biçime çeviren bu fonksiyondur.

şimdi bu programı biraz geliştirilim ve daha önce kendi kendine bilgi veren form örneğimizi buraya uygulayalım; ancak bu kez, ziyaretçimizin vereceği bilgileri veritabanına ekleyelim; ve kendi adının veritabanına eklendiğini sayfadaki tabloyu güncelleyerek bildirelim. önce şu programı, veri_02.php adıyla kaydedelim:

<?php
// form doldurulduktan sonra program buradan başlıyor
if ( isset ( $http_post_vars )) {
$veri_yolu = mysql_connect("server", "root");
if ( ! $veri_yolu ) die ("mysql ile veri bağlantısı kurulamıyor!");
mysql_select_db("veri" , $veri_yolu) or die ("veritabanına ulaşılamıyor!" . mysql_error() );
$ekle = mysql_query("insert into calisanlar ( adi , soyadi , adres , pozisyon ) values ('$adi', '$soyadi', '$adres', '$pozisyon' )", $veri_yolu );
echo ("
<html>
<head>
<title>php'de veritabanı</title>
<meta http-equiv='content-type' content='text/html; charset=iso-8859-9'>
<meta http-equiv='content-type' content='text/html; charset=windows-1254'>
");
$sonuc = mysql_query("select * from calisanlar", $veri_yolu);
echo ("
<table>
<tr>
<td><b>uzmanın adı</b></td>
<td><b>çalıştığı yer</b></td>
<td><b>görevi</b></td>
</tr>
n");
while ($satir = mysql_fetch_row($sonuc)) {
printf("<tr><td>%s %s</td><td>%s</td></td><td>%s</td></tr>n", $satir[1], $satir[2], $satir[3], $satir[4]);
}
echo ("
</table>n
<p><b>teşekkür ederiz.</b></p>
<a href='index.php'>ana sayfaya dönmek için tıklayınız</a>
");
}
// program ilk kez açılıyorsa buradan başlayacak
else {
echo ("
<html>
<head>
<title>php'de veritabanı</title>
<meta http-equiv='content-type' content='text/html; charset=iso-8859-9'>
<meta http-equiv='content-type' content='text/html; charset=windows-1254'>
</head>
<body>
<p><b>mevcut üyelerimiz</b></p>
");
$veri_yolu = mysql_connect("server", "root");
mysql_select_db("veri", $veri_yolu);
$sonuc = mysql_query("select * from calisanlar", $veri_yolu);
echo ("<table>
<tr>
<td><b>uzmanın adı</b></td>
<td><b>çalıştığı yer</b></td>
<td><b>görevi</b></td>
</tr>
n");
while ($satir = mysql_fetch_row($sonuc)) {
printf("<tr><td>%s %s</td><td>%s</td></td><td>%s</td></tr>n", $satir[1], $satir[2], $satir[3], $satir[4]);
}
echo ("
</table>n
<p></p>
<p><b>siz de aramıza katılmak ister misiniz?</b></p>
<form action='$php_self' method='post'>
<table>
<tr><td>adınız: </td><td><input type='text' name='adi'></td></tr>
<tr><td>soyadınız: </td><td><input type='text' name='soyadi'></td></tr>
<tr><td>i̇ş yeriniz: </td><td><input type='text' name='adres'></td></tr>
<tr><tdalign='left'>göreviniz: </td><td><input type='text' name='pozisyon'></td></tr>
<tr><td align='center'><input type='submit' value='defteri imzala!'></td><td align='center'><input type='reset' value='tümünü sil!'></td></tr>
</table>
</form>
</body>
</html>
");
}
?>

program, ilk kez çalıştığında, çalışmaya ikinci yarısındaki else() deyiminden itibaren icra ediliyor; ziyaretçilerimize mevcut üyelerimizin listesini veriyor ve üye olmak isteyip istemediğini soruyor. arzu edenin üye olabilmesi için gerekli form'u da sunuyoruz.

kanırtmadan gibme aşamasındayım yavaştan okuyun...
arkandayım şu an... boynunu, enseni yalıyorum, kokunu içime çekiyorum... sıcak nefesimi hissediyorsun boynunda... kulağını emiyorum, köprücük kemiğini yalıyorum hafifçe... bir elimle de dıbını okşuyorum külodunun üzerinden... sen de geniş omuzlarımdan tutup dudaklarıma yapışıyorsun, bir elinle de pantolonumun üzerinden sertleşen penisimi okşuyorsun... arkana geçiyorum, kalçana sürtüyorum hafifçe, penisimin sertliğini hissediyorsun... ellerimle de göğüslerini okşuyorum, sıkıyorum... ve aynı zamanda da enseni yalıyorum... sonra seni bana çevirip dudaklarını öpüyorum, dilimi ağzının içine sokuyorum... öperek boynundan aşağı, göğüslerine iniyorum... göğüs uçlarını yalıyorum, emiyorum, hafifçe ısırıyorum... sonra yalayarak göbeğine iniyorum ve bingo!

tam vajinandayım şu an... külodunu sıyırıp ortaya çıkarıyorum bal kutunu... klitorisini yalıyorum, aynı zaman da nefesimi veriyorum... sıcak nefesimi ve ıslak yumuşak dilimi klitorisinde hissediyorsun... vajinanın dudaklarını emiyorum, içime çekiyorum... iyice ıslanıyorsun... iki parmağımı içine sokuyorum bu kez, bir yandan da klitorisini dil darbelerimle yumuşatıyorum... altımda inliyorsun... sakso çekmek istediğini söylüyorsun bana ben de pantolonumu indiriyorum ve ağzına veriyorum... kafasını yalıyorsun ilk önce, emiyorsun iyice... dilinle altını yalıyorsun, ben kendimden geçiyorum... hepsini almaya çalışıyorsun, kafandan bastırıp iyice itekliyorum...

beni içinde hissetmek istediğini söylüyorsun... hayır demiyorum ben de... niye diyeyim amk, mal mıyım?

neyse, penisimin kafasını sürtüyorum klitorisine, sıcaklığımı hissediyorsun... ve yavaşça itekliyorum içine doğru... ooohhhh... sıcacık... değil mi?

sonra hepsini sokuyorum, dibine kadar giriyorum içeri... sıcaklığımızı hissediyoruz ikimiz de... göğüs uçların sertleşiyor, kabarıyor... hızlanmamı istiyorsun, hızlanıyorum ben de... bir yandan da üzerine eğilip boynunu yalıyorum, göğüs uçlarını yalıyorum, emiyorum... bacaklarını belime doluyorsun daha iyi girebilmem için... kendine çekiyorsun beni, iyice kaldırıyorsun kasıklarını, klitorisini sürtüyorsun... ben de bir yandan içinde gidip gelirken diğer yandan da göğüslerini okşuyorum...

sonra pozisyon değiştiriyoruz... önümde eğiliyorsun, -kibarlığım üstümde domalıyorsun demiyorum- ben de arkadan yavaşça yaklaşıp içine giriyorum... omuzlarımdan tutup kendime çekiyorum seni, üzerine eğilip sırtını yalıyorum... göğüslerini okşuyorum... bir parmağımı da bana bakan anüsüne sokuyorum... inliyorsun altımda, sırılsıklam oluyorsun, adeta kayıyorum içinde... üzerine çıkıp bir elimle vajinana ulaşıyorum ve klitorisini okşuyorum, mastürbasyon yapıyorum sana, aynı anda içine girip çıkarken... ve dayanamıyoruz, aynı anda geliyoruz... sıcak spermlerimi içine boşaltıyorum... ve kulağına eğilip diyorum ki; te quiero =)