Evet pampalar hep gavur dili mi öğrencez amk

Göktürkçenin Biçim Özellikleri

YAPIM EKLERi
isimden isim Yapma Ekleri
•“+çı”: Meslek ve uğraşma isimleri yapar. Bu ekin “c”li ve yuvarlak biçimleri yoktur: “yir+çi” (kılavuz), “yagı+çı” (savaşçı), “sıgıt+çı” (ağlayıcı)
•“+lXg”: Sahip olma bildirir: “baş+lıg” (başlı), “tiz+lig” (dizli), “at+lıg” (atlı), “ton+lug” (elbiseli)
•“+sXz”: Sahip olmama bildirir: “yol+suz”, “keçig+siz” (geçitsiz), “buŋ+suz” (kedersiz)
•“+GI”: Aitlik bildirir: “öŋre+ki” (öndeki), “buluŋda+kı” (köşedeki), “tagda+kı” (dağdaki)
•“(X)nç”: Sayılarda sıralama bildirir: “üç+ünç” (üçüncü), “tört+ünç” (dördüncü)

isimden Fiil Yapma Ekleri
•“+lA-”: “baş+la-”, “sü+le-” (akın etmek) Bu ekin “n-, ş-, t-” fiilden fiil yapma ekleriyle genişletilmiş biçimleri de vardır: “söz+leş-”, “sü+let-”, “kan+lan-”
•“+(A)d-”: Olma bildiren fiiller yapar: “kul+ad-” (kul olmak), “küŋ+ed-” (cariye olmak)
•“+Ik-”: “iç+ik-” (içeri girmek, tâbi olmak), “taş+ık-” (dışarı çıkmak, tutsaklıktan kurtulmak)
•“+sIrA-”: “+sızlaşmak” anlamında fiiller yapar: “il+sire-” (devletsizleşmek), “urug+sırat-”

Fiilden isim Yapma Ekleri
•“-(X)g”: “bil-ig” (bilgi), “öl-üg” (ölü), “tir-ig” (diri), “biti-g” (yazı)
•“-(X)m”: “öl-üm”, “ked-im” (giyim), “bat-ım”
•“-(X)ş”: “ük-üş” (çok), “teg-iş” (değme)
•“-(X)nç”: “öt-ünç” (rica), “bulga-nç” (karışıklık)
Fiilden Fiil Yapma Ekleri
•“-d-”: Pekiştirme işlevindedir. “ko-d-” (koymak), “ı-d-” (göndermek), “to-d-” (doymak)
•“-(X)l-”: Edilgen çatı ekidir: “ad(ı)r-rıl-” (ayrılmak), “tir-il-” (dirilmek)
•“-(X)n-”: Dönüşlü çatı ekidir: “kıl-ın-”, “tut-un-”, “kubra-n-” (toplanmak), “seb-in-” (sevinmek)
•“-(X)ş-”: işteş çatı ekidir: “kab-ış-” (kavuşmak), “ögle-ş-” (danışmak)
•“-Ur-”: Ettirgen çatı ekidir; düz biçimleri yoktur: “öl-ür-” (öldürmek), “teg-tir-” (değdirmek)
•“-tUr-”: Ettirgen çatı ekidir; düz biçimleri yoktur: “ag-tur-” (yükseltmek)
•“-(X)t-”: Ettirgen çatı ekidir; ünlü ve r ile biten fiillerin dışında da kullanılabilir: “yorı-t-” (yürütmek), “süle-t-” (akın etmek), “yagu-t-” (yaklaştırmak)

iSiM ÇEKiM EKLERi
Çokluk Ekleri: Göktürkçede düzenli çokluk eki yoktur. Türkçede belirlilik – belirsizlik kategorisi olmadığı için nesneler “belirli bir nesne” olarak adlandırılmamış; “nesnenin türü” adlandırılmıştır. Örneğin “ıgaç” (ağaç) denildiği zaman, belirli bir ağaç katedilmemiş; “ağaç türü” adlandırılmıştır. Bu nedenle dilin başlangıcında çokluk ekine gerek duyulmamıştır. Bunun yanında sadece insan belirten sözcüklerde kullanılan şu çokluk ekleri vardır:
•“+lAr”: “beg+ler”, “konçuy+lar” (hanım sultanlar), “ög+ler” (analar)
•“+An”: “og(u)l+an”, “er+en” (erler)
•“+(X)t”: “og(u)l+ıt” (oğullar), “tarkat” (tarkanlar), “yılpagu+t” (alpagular, yiğitler)
•“+gUn”: “ini+y+gün” (küçük kardeşler), “kelin+gün” (gelinler)

iyelik Ekleri: Göktürkçede iyelik ekleri bugünkü gibidir. Ses bakımından tek fark, ikinci şahıslardaki sesin diş değil, damak ŋ’si olmasıdır. Ayrıca çokluk eki olmadığı için, üçüncü çoğul şahıs iyelik eki yoktur:
•“+(X)m”: “öz+üm” (kendim), “kut+um” (talihim), “kaŋ+ım” (babam), “ög+üm” (annem)
•“+(X)ŋ”: “og(u)l+uŋ”, “kan+ıŋ” (hanın), “süŋük+üŋ” (kemiğin)
•“+(s)I”: “sab+ı” (sözü), “agı+sı” (hediyesi), “yagı+sı” (düşmanı)
•“+(X)mXz”: “kaŋ+ımız” (babamız), “eçi+miz” (amcamız), “il+imiz” (devletimiz)

•“+(X)ŋXz”: “oglan+ıŋız”, “taygun+uŋuz” (oğullarınız)
Hal Ekleri:

• ilgi Hâli Eki: Ünsüzle biten sözcüklerden sonra “+Iŋ” biçimindedir: “ben+iŋ” (benim), “biz+iŋ” (bizim) Ünlüyle biten sözcüklerden sonra “+nIŋ” biçimindedir: “Bayırku+nıŋ”

• Yükleme Hâli Eki: iyelik eki almamış isimlerden sonra “+(X)g” biçimindedir: “bodun+ug” (ulusu), “kişi+g” (kişiyi) iyelik eklerinden sonra “+(I)n” biçimindedir: “sabım+ın” (sözümü), “kanıŋ+ın” (hânını) işaret ve şahıs zamirlerinden sonra “+nI” biçimindedir: “bu+nı”, “biz+ni”

• Yönelme Hâli Eki: Göktürkçede yönelme hâli eki “+kA” biçimindedir: “yazı+ka” (ovaya), “taluy+ka” (denize) Üçüncü şahıs iyelik ekinden sonra “+ŋa” biçimdedir: “yiri+ŋe”, “sabı+ŋa” Teklik 1. ve 2. şahıs iyelik eklerinden sonra çoğunlukla “+A” biçimindedir: “Türküm+e”, “ebiŋ+e”

• Bulunma – Çıkma Hâli Eki: Göktürkçede çıkma hâli için ayrı bir ek yoktur. “+DA” hem bulunma, hem çıkma hâlini karşılar: “teŋri+de” (gökte), “yir+de” (yerde), “yış+da” (ormandan)

• Eşitlik Hâli Eki: “+çA” biçimindedir: “gibi, göre, kadar” anlamlarını verir: “ot+ça” (ateş gibi)

• Vasıta Hâli Eki: Göktürkçede vasıta hâli eki “+(X)n”dır. “ile, olarak” anlamlarını verir: “ok+un” (ok ile), “süŋüg+ün” (mızrak ile), “er+in” (erle), “sab+ın” (sözle)

• Yön Hâli Eki: Göktürkçede iki yön eki vardır: Birincisi “-gArU” ekidir: “il-gerü” (ileriye, doğuya), “kurı-garu” (batıya), “yırı-garu” (kuzeye), “yir-gerü” (yere), “eb+gerü” (eve) ikincisi “+rA” ekidir: “iç+re” (içeri), “taş+ra” (dışarı), “öŋ+re” (öne doğru)

• Soru Eki: Köktürkçede soru için iki edat kullanılır: Birincisi “mu” edatıdır: “bar mu?” (var mı?), “kagan mu?” ikincisi “gU” edatıdır: “bar gu?”, “begler gü?”

FiiL ÇEKiM EKLERi
Şahıs Ekleri: Göktürkçede iki türlü şahıs eki vardır:

1. Bilinen geçmiş zaman ve “-gib” ekiyle yapılan gelecek zamanda kullanılan şahıs ekleri: “-m”, “ŋ* -gXz”, “-Ø” Bu ekler iyelik eklerinden geldiği için, iyelik ekleriyle aynıdır.

2. Geniş ve gelecek zamanlarda kullanılan şahıs ekleri: “men”, “sen”, “Ø”, “biz”, “siz”, “Ø” Bunlar da şahıs zamirlerinden geldiği için, şahıs zamirleriyle aynıdır.
Kipler:
• Bilinen Geçmiş Zaman: 1. ve 2. şahıslarda “-DX”; 3. şahısta “-DI” ekiyle kurulur. “l, n, r” ile biten fiil tabanlarından sonra ekin “-t”li, diğer durumlarda “-d”li biçimi kullanılır: “tidim” (dedim), “birtim” (verdim), “sakıntım” (düşündüm), “ötüntüm” (arz ettim), “içikdiŋ” (tâbi oldun)
• Öğrenilen Geçmiş Zaman: “-mIş” ekiyle kurulan öğrenilen geçmiş zamanın bengü taşlarda sadece 3. şahsına rastlanır: “timiş”(demiş), “ögleşmiş” (danışmış), “sökürmiş” (çöktürmüş)
• Geniş – Şimdiki Zaman: Göktürkçede geniş ve şimdiki zaman ayrılmamıştır. Bu kip sözün gelişine göre bazen geniş, bazen şimdiki zamanla Türkiye Türkçesine aktarılır. Olumlu geniş zaman eki “-Ar” ve “-Ur”; olumsuz geniş zaman eki “-mAz”dır. Olumlu geniş zaman eki yerine bazen “-Ir” eki de kullanılır. Ayrıca bu ekin ne zaman “-Ar” ne zaman “-Ur” olacağı da kesin bir kurala bağlı değildir: “birür men” (veririm, veriyorum), “kazganur men” (kazanırım, kazanıyorum), “bilir siz” (bilirsiniz, biliyorsunuz), “körür” (görür, görüyor), “korkur biz” (korkarız, korkuyoruz)
• Gelecek Zaman: Göktürkçede gelecek zaman iki türlü kurulur. Birincisi “-DAçI” ekiyle kurulur: “ölteçi sen” (öleceksin), “olurtaçı sen” (oturacaksın) Olumsuz çekimde bu ek “-çI” biçimindedir: “yaramaçı” (yaramayacak) Diğer eke göre daha az kullanılan ikinci çekim “-gib” ekiyle kurulur: “ölgibiŋ” (öleceksin)
• Emir Kipi: Emir kipinde her şahıs ayrı bir ekle gösterilir. 1. Tekilde “-(A)yIn”; 2. tekilde “-Ø”; 3. tekilde “-zU(n)”; 1. çoğulda “-(A)lIm”; 2. çoğulda “-(X)ŋ”; 3. çoğulda “-zU(n)” eki kullanılır. Teklik 2. şahısta ek kullanılmaz; fiil tabanı doğrudan doğruya teklik 2. şahıs emri ifade eder: “tegeyin” (ulaşayım), “tıŋla” (dinle), “barzun” (gitsin), “kabışalım” (kavuşalım), “barıŋ” (gidin)
Birleşik Çekim: Köktürkçede birleşik çekimin hikâye ve rivayet şekilleri vardır. Hikâye, “er-” fiilinin bilinen geçmiş zamanıyla, rivayet “er-” fiilinin öğrenilen geçmiş zamanıyla yapılır. “Er-”, “i-” fiilinin Göktürkçedeki aslî biçimidir.
• Hikâye: “bolmış erti” (olmuştu), “tegmiş erti” (değmişti), “kelürür ertim” (getirdim), “bayur ertimiz” (bağlıyorduk), “kaltaçı ertigiz” (kalacaktınız)
• Rivayet: “yorıyur ermiş” (yürüyormuş), “yagutur ermiş” (yaklaştırırmış), “olurur ermiş” (oturuyormuş), “yorıtmaz ermiş” (yürütmezmiş)

Part part devamı gelecek ilgelenen varsa
Edit:ALINTIDIR
Edit2:çugulayanlar hövaller
Edit3:gibleyin amk duvara anlatmayalım
Edit4:vay amk sözlüğe girmedim trend olmuş teşekkürler panpalar. Bu kadar ilgi beklemezdim şukulayan elleriniz am görsün