+3
-1
Göktürkler, 500'lü yıllarda Avarlar'a bağlı olarak yaşayan ve
bir kısmı Aşina önderliğinde Altaylar'ın güneyine göç eden
birkaç Türk topluluğunun birleşmesinden meydana
gelmiştir. Bu bilgi hem Çin kaynakları hem de Bozkurt
Efsanesi gibi sözlü Türk kaynaklarınca desteklenmektedir.
Bumın, 534 yılında başlarında bulunduğu Türk topluluğunu
genişletip güçlendirmek için Tabgaç devletiyle ilişki kurmuş
ve 542 yılında Çin'e sefer düzenlemiştir. Bu sırada Bumın,
Juan Juanlar olarak bilinen Avarlarlar'a karşı ayaklanan Tölisler'in isyanını bastırarak 50.000 kişiyi
kendine bağlamıştır. Avar hükümdarı ile Bumın arasında çıkan bir anlaşmazlık nedeniyle,
Göktürkler 552 yılında Avarlar'a karşı bağımsızlıklarını ilan etmişler ve bir bahar baskını ile Juan
Juanlar'ı ortadan kaldırmışlardır.
Bumın, Ötüken'de Göktürkler'in kağanı olduğunu duyurmuş; fakat aynı yıl vefat etmiştir. Bumın
Kağan'dan sonra devletin doğusunu Bumın'ın oğlu Mukan; batısını ise kardeşi istemi yönetmeye
başlamıştır. Bu dönemde Göktürk devletinin en parlak devirleri yaşanmıştır. istemi Yabgu önce
Sasaniler'le, daha sonra da Bizans ile ittifak kurmak istemiştir. 572 yılında Mukan Kağan; 576
yılında ise istemi Yabgu vefat etmiştir.
Mukan Kağan'dan sonra Doğu Göktürk Kağanlığı'nın başına Tapar Kağan; istemi Yabgu'dan sonra
Batı Göktürk Kağanlığı'nın başına ise istemi'nin oğlu Tardu geçmiştir. Doğu Göktürkleri Çinlilerle
mücadele etmiş, bir süre onları vergiye bağlamışlardır. Fakat 630 yılında türlü Çin entrikaları
yüzünden onlara yenilmiş ve Çin egemenliğinde yaşamaya başlamıştır. Batı Göktürkleri de Çin,
Bizans ve Sassaniler'le mücadele etmiş ve 659 yılında Çin egemenliğine girmiştir.
Çin egemenliğine önce giren Doğu Göktürk Kağanlığı'na bağlı Türkler, Çin tutsaklığında yaşamaya
dayanamamışlardır. 639 yılında Kürşad adlı bir Türk kahramanı, yetiştirdiği 40 çeriyle birlikte Çin
Sarayı'nı basmış ve yüzlerce Çinliyi öldürmüştür. Çin prensini yakalamaya çok yakınken, dışarıdan
gelen Çin birliklerine daha fazla dayanamayıp sarayın ahırından aldıkları atlarla Vey Irmağı'na
doğru kaçmaya çalışan Türk yiğitleri, çevrede devriye Çin birliklerini geçemeyerek uçmağa
varmışlardır. Bu ihtilal hareketi, başarıya ulaşmadan sonuçlanmış; fakat Çin'de yaşayan binlerce
tutsak TÜRK'ün yüreğine bağımsızlık ülküsünü salmaya yetmiştir.
682 yılında Kutluğ Kağan önderliğinde Ötüken'e gelen ve burada yeniden il kurmaya çalışan
Göktürkler'den bir topluluk, zaman içinde güçlenmiş ve bağımsızlığını ilan etmiştir. il'i derleyip
topladığı için Kutluğ Kağan, ilteriş adını almıştır. ilteriş'in kağanlık döneminin sonlarına doğru,
Çin'deki Batı Göktürkleri de bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. ilteriş Kağan'dan sonra ikinci
Göktürk Devleti'nin başına geçen Kapgan Kağan, Çin imparatoriçesi'ne şart koşarak Çin'deki
Türklerin iadesini sağlamış, Batı ve Doğu Kök Türklerini birleştirmiş; Uygur, Kırgız, Çik, Basmıl,
Karluk gibi birçok Türk boyunu da kağanlığa bağlayarak “Türk birliğini” kurmuş; dört bir yana
sayısız seferler düzenleyip ordular göndererek başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüştür.
Kapgan Kağan'dan sonra yaşanan kısa bir geçiş döneminden sonra; Bilge Kağan ve Kül Tigin'in
devleti birlikte yönettikleri, 716 - 734 yıllarını kapsayan parlak bir dönem başlamıştır. Bilge
Tonyukuk'un vezir olduğu bu dönemde, Çin üzerinde mutlak egemenlik sağlanmış ve Çin'deki
bütün Türkler getirilerek Türk birliği sağlamlaştırılmıştır. Orhun Yazıtları, ikinci Göktürk Devleti'nin
bu döneminde dikilmiştir ve yazılı metinlerden takip edebildiğimiz Türk tarihinin ilk sayfaları, bu
kutlu belgelerle günümüze kadar ulaşmıştır.
