Şimdi protein neyi ifade ediyor anlatayım, protein kısaca polipeptit zinciridir, yani aminoasit zinciri. Gen ifadesinin vücutta işlev yapan bölümüdür, yani genin vücuttaki etkisidir, fenotip ile genotip arasındaki köprüdür. Dna dan üretilir ve birçok işlevde kullanılır. DNA'dan mrna yazılımına transkripsiyon denir. Önce gen ve DNA hakkında bilgi vermek konunun anlaşılırlığı bakımından önemli.
Bildiğiniz üzere DNA üzerindeki genlerin hepsi protein yapımına katılmıyor. Exon ve intron denilen diziler var. Exonlar rna olgunlaşmasından sonta protein üretimine giderken intronlar proteine karşılık gelmiyor ve bu intron bölgelerinin hakkında bilinmeyen çok şey var. Bakteri gibi daha basit canlılarda intron bölgeleri çok daha fazla, henüz anlaşılmış değiller.
Bir proteinin üretilmesi için tüm dna kendini eşlemiyor demiştik, belli bölümleri transkripsiyonu belirliyor mesela, promotor denen başlatıcı ve terminator denen translasyon sonlandırıcı kodonlar arasında kalan diziye de gen diyoruz ve bunlar herhangi bir proteine karşılık gelmiyor. Prokaryot canlılarda biraz daha farklı, ökaryotlardan farklı olarak operatör genleri ve baskılayıcı genleri var, bu baskılayıcı gen uygun olmayan koşullarda transkriptin olmasını önlüyor. Asıl rna üretildikten sonra olgunlaştırma ile intron bölgeler asıl rnadan çıkıyor ve exon bölgeler birleşik şekilde mRNA yı oluşturuyor.
Şimdi proteinin üretildiği yer ilan ribozomdan bahsedelim. iki alt birimi olan bu organel prokaryot ve ölaryotlarda farklı altbirimlerden meydana gelir. Sebebi ökaryot canlıların daha fazla proteine ihtiyacı olmasıdır. Buna göre evrilmiştir. Şimdi iki alt birimden oluşuyor dedik bu alt birimlerin isimleri var ancak mesela ökaryotlarda 40s ve 60 s bir araya gelerek 80s parçasını oluşturuyor. Neyse, ribozom mRNA yı tanır ve tRNA ile serbest amino asitler tRNA ile ribozoma taşınır, tRNA ile aminoasit birbirine ATP enerjisi ile bağlanır. Ribozoma giren tRNA aminoasitleri mRNA dan okunan bilgiye göre dizer, her tRNA önceki tRNA yi iterek kendi aminoasit​ini peptit ucuna bağlayarak protein oluşur, ribozomda protein oluşumuna translasyon denir. işte bir protein sentezlendi ancak bu protein hala kullanışlı değil, buna primer yapı deniliyor, düz bir zincir halinde. Sonra bu zincir bükülüyor ve merdiven gibi oluyor buna sekonder yapı deniliyor, sonra katlanıyor ve buna tersiyer yapı deniliyor son olarak işlevsellik kazanması için diğer proteinlerle bir araya gelmesine de kuaterner yapı deniliyor.
Enzimlerin de protein yapısını hatirlarsanız genin ne kadar önemli işlevleri kontrol ettiğini anlayabiliriz. Yine bu bölümde fazla ayrıntıya girmedim. Sonraki bölümde enzimleri anlatıp mutasyona geçeceğim ve konuyu evrin ile bağdaştıracağım