Almanya, Çekoslovakya”yı birkaç saatte işgal edip Almanya”ya kattığı zaman Çekler bunu kabul ettiler. Bu koca tarihî olayda yalnız bir karakolda bir tek Çek neferi öldü. Yani koca bir devlet ve ordu içinde millî haysiyeti olan bir tek insan çıkabildi. Almanya”nın nüfusu 70, Çekoslovakya”nın 12 milyondu ve Çekoslovakya kültür ve teknik bakımından Almanlarla eşitti.

Ruslar, Finlandiya”ya saldırdığı zaman Finler silahla karşı koydular. Ruslar, bir süre önce yuttukları Estonya, Letonya ve Litvanya gibi Finlandiya”yı da işgal etmek istiyorlardı. Üç ay kıyasıya çarpışıldı. Sonunda, Rusya bu ülkeyi almaktan vazgeçerek bir kısım topraklarını eklemekle yetinmeye mecbur kaldı. O zamanki Rusya”nın nüfusu 180, Finlandiya”nın 4 milyondu.

Bu iki örneğin ortaya koyduğu hakikat şudur: Küçük Finlandiya maddî ve manevî sağlamlık, görev ahlâkı ve millî şuur bakımından çok kuvvetli olduğu için tarihteki savaşların en elverişsiz şartlarla yapılanında varlığını korudu. Çekoslavakya ise manevî sağlamlık ve görev ahlâkı bakımından zayıf olduğu için tüfek patlatmadan teslim oldu. Teslim olduğu zaman Almanların eline 1582 uçak, 501 uçaksavar, 2175 top, 469 tank, 43.837 ağır makineli tüfek ve sayısız cephane geçmişti. Yani silah bakımından mükemmeldi. Memleket iktisadî refah içindeydi. En aşağı ilk öğrenim görmemiş tek fert yoktu. Ağır endüstrisi vardı. Finler 180 milyona karşı 4 milyonla yani 45 misli kuvvetle başabaş çarpışırken Çekoslovaklar 70 milyona karşı 12 milyonla yani 6 misli kuvvetle karşı vuruşmaya kıyışamadan teslim oldular.

Demek ki yüksek bir maneviyat ile millî şuur olmadan yalnız ağır endüstri, teknik, bilim ve refah millî hayatı emniyete almak için kâfi gelmiyor. Üstün silâhları düşmana karşı kullanan da nihayet maneviyat ve şuur olduğuna göre millî yapıda ilk önce millî şuur ve ahlâk harçlarının kullanılması icab ediyor. (Atsızın köşe yazısından bi bölüm)