ezana yapılan zulümleri deşifre ediyorum

EZANI TÜRKÇELEŞTiRENLERiN BAŞI M. KEMAL’DiR

Ezan zulmünü M. Kemal başlatmıştır. Namazı da Türkçeleştirmeyi düşünen M. Kemal, çevresindekilerin ısrarıyla bu fikrinden gönülsüzce vazgeçer. ibadetin ve ezanın Türkçeleştirilmesi, M. Kemal’in emriyle 1928’de Darülfünun ilahiyat Fakültesi’nde Edebiyat Tarihçisi M. Fuat Köprülü başkanlığında oluşturulan komisyonun hazırladığı “ibadet lisanı Türkçe olmalıdır. Ayinlerin, duaların, hutbelerin Türkçe şekilleri kabul ve istimal edilmelidir” şeklinde bir raporla Meclis’e teklif edilir. Tepkiler üzerine uygulamaya geçirilemez.

Ayasofya'da Türkçe Kur'an okunduğu gece M. Kemal, hafız Sadettin Kaynak’ı yanına çağırır. Tarih 3 Şubat 1932'dir ve ertesi gün Ramazan ayı’nın son cumasıdır. Atatürk, elindeki Kur'an tercümesinden bir hutbe konusu seçer ve Hafız Sadettin'e verirken “Katiyen sarık istemem” der: “işte bu gece giymiş olduğun elbise ile başı açık olarak okuyacaksın. Fakat hava soğuktur, paltonu giyebilirsin.”
Dücane Cündioğlu’nun “Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din ve Siyaset” kitabından öğrendiğimize göre, laikliği savunan ve CHP’li iken 1946'da ayrılıp Millet Partisi'nin genel başkanlığını yapan Türk inkılap Tarihi derslerinin akademisyeni, ord. prof. Yusuf Hikmet Bayur, Meclis’te ezanın Türkçeleştirilmesinin laikliğe aykırı olduğunu ve bununla ilgili kanunun Atatürk’le ilgisi olmadığını, inönü döneminde çıktığını” ileri sürer. 1965 yılında bağımsız milletvekili olan Bayur bu tavrına zıt olarak, ezanın Türkçe okunması için kanun teklifi verdiğini, fakat Meclis’in reddettiğini de belirtelim.
M. Kemal’in “yakınlarından” olan Falih Rıfkı Atay, Bayur’a cevap maksadıyla yazdığı yazısında “Atatürk ezan ve tekbirin Türkçeleştirilmesinin de ötesinde namazların Türkçeleştirilmesini düşündüğünü’ iddia eder: “Lâik geçinen bir devlet ezanın Arapça veya Türkçe okunmasına karışmazmış. Zâti Atatürk'ün de bu kanunla bir ilgisi yokmuş. Bu kanun kaldırılmalı imiş... Türkçe Ezan bir din değil, bir kültür işidir. Atatürk ve onunla bir düşünen inkilâpçılar millîleşme ve garplılaşma hareketinin ilk muvaffak olma şartını, dilde ve kafada Türk milletini Arap kültüründen uzaklaştırmada aramışlardır. Lâtin yazısını almak, dili millîleştirmek ne ise, Ezanı Türkçeleştirmek de odur. (…) Kendi devrinde Ezan'ın Arapça yerine Türkçe okunuşu ile Atatürk'ün ilgilenmediğini söylemek, bizim gibi onbeş yıl onun yanında bulunmuş olanları değil, o zamanı hiç bilmeyen vatandaşları bile kandıramaz. Benim, gazetenin başyazısında egemenlik yerine hâkimiyet kelimesini kullanmaklığımla hem de nasıl ilgilenen Atatürk'ün minarelerde Ezan'ın Arapça veya Türkçe okunuşu ile ilgilenmediği gibi bir ihtimal akıldan geçmez. Kaldı ki ben Ezan'ın ve Tekbir'in Türkçe’ye çevrilmesinde Atatürk'ün bizzat çalıştığını ve bir hayli değişiklikler yapıldığını bilirim. Hatta Türkçe zevki bakımından bu değişikliklerin bazılarını sevmemiş ve itiraz etmiştik. Bay Hikmet Bayur'a haber vereyim ki Atatürk sağ kalsaydı, çoktan Kur'an da Türkçe okunacaktı. Bu işi, önceleri bir metin meselesi, sonra da dil çalışmalarının bitmemiş olması geciktirmiştir. Tarihi doğru öğrenmek isteyenler için hakikat budur! (Ulus, 8 Şubat 1949)”

Türkçe namazı savunanlarının başında gelen CHP’nin sözcülerinden M. Nurettin Artam, Bayur’la Atay’ın tartışmasında Atay’ın yanında yer alır ve şu şenî sözleri yazar: “Kur’an’ı ve duaları Türkçeleşmiş görmeden ölmek istemem. Onun için ‘Atatürk sağ olmasa da’ ezandan sonra Kur’an’ın Türkçe olmasını da özleyeceğim.”

ismail Hakkı Baltacıoğlu'nun “islâm'ın Türkleştirilmesi” ve Reşit Galip'in “Milli Müslümanlık” adını verdiği ibadetlerin Türkçeleştirilmesi projesi M. Kemal'in de hayâliydi. 1932 Ramazan'ında bu projeyi uygulamaya koyar ve Reşit Galip'le namazın Türkçeleştirilmesi hazırlıklarına girişir. Ayasofya Câmii'ni gezdikten sonra Reşit Galip'e şu teklifte bulunur: “Reşit Galip! Ayasofya senin Müslümanlık tezini münakaşa edeceğin güzel bir yer değil mi? istanbul'daki din ulemasını toplayalım, halka da ilân edelim, herkes gelsin. Câmiye hoparlör yerleştirelim, içeriye giremeyenler dışarıdan dinlesin. Sen fikrini bu ulema ile münakaşa et. Halk hakem olsun!”

Atay’a göre, “dönemin Başbakanı inönü, M. Kemal’e ‘isterseniz önce ezanı Türkçeleştirelim, sonra namaza sıra gelir’diyor.” M. Kemal, Reşit Galip'le Dolmabahçe Sarayı’nda “derin” bir çalışmaya koyulur. Alınan karar gereği M. Kemal’le Reşit Galip dört maddelik bir plânda karar kılarlar: “Müslümanlığın bir Türk dini olduğu ispat edilecek, dinde ibadetin ‘Allah’la kul arasında bir kalp bağlılığı’ olduğu tezi işlenecek. Kulun, tanrısına ibadet ederken söylediklerini kalbinden söylemesi lâzımdır. Kalbin dili de anadilidir. Onun için duaların anadiliyle yapılması lâzımdır inancı oluşturulacak.”

Malûmdur ki “Dinde reformun” maddeleri kilise âdetlerini taklitten ibarettir. “Câmiler, oturulacak sıraları, gardıropları olan temiz, düzenli mekânlar olmalıdır. Halk buralara temiz ayakkabıları ile girecektir. Bütün dua ve hutbeler Arapça değil, Türkçe olmalıdır. Câmilerin iyi yetişmiş müzisyene ve müzik aletlerine ihtiyacı vardır. Modern ve kutsal enstrümantal müzik ihtiyacı acildir. Basılı hutbe dizileri yerine, felsefe eğitimli vaizlerin yetkisinde dini rehberliğe geçilmelidir.”

“Türk kafasını Arap kafasının köleliğinden kurtarmayı ” kafasına koyan “devrimci Cumhuriyetin kurucusu tarafından 3 Şubat 1932 tarihine denk gelen Kadir Gecesi’nde, Ayasofya Câmii’nde Türkçe Kur’an, tekbir ve kamet okutturulur. 18Temmuz 1932 tarihinde Diyanet işleri ezanın Türkçe okunmasına karar verir. Evkaf Müdürlüklerine Türkçe ezan metni ve 4 Şubat 1933 tarihinde müftülüklere ezanı Türkçe okumalarını, buna uymayanların şedit bir şekilde cezalandırılacaklarını bildiren bir tamim gönderilir. 1941 yılında çıkarılan kanunla Arapça ezan okuyanlar ve kamet getirenler üç aya kadar hapsedileceği ve para cezasına çarptırılacağı ilân edilir. Mareşal Fevzi Çakmak'ın cenaze töreninde Arapça ezan okuyup tekbir ve tehlil getirenler hakkındaki takibat yapılır.

Dücane Cündioğlu’nun “Türkçe Kur’an ve Cumhuriyet ideolojisi” kitabında anlatılan bir zulüm vegibası daha var. Türkçe ezan uygulamasının ardından, “ihmal ve ağırdan alma” gibi iddialarla yapılan sert tenkitlerin ardından Diyanet işleri Reisliği üzerine düşen vazifeyi yerine getiri ve “mevcut gerilimden istifadeyle ibadetleri Türkçeleştirme Projesinin ekgib kalan yönleri de tamamlanır. 6 Mart 1933 tarihli bir tâmimle salât u selâm dualarının ve Tekbir'in Türkçesiyle birlikte bu yeni teşebbüsü de bütün Müftülüklere duyurur: “Öz dilimizle her tarafta Türkçe Ezan okunduğu bir zamanda minarelerde Arapça salât u selâm okumak âhenksiz düşeceği gibi, Hükümet-i Celile'nin takip buyurduğu maksad-ı millî'ye de uygun gelmediğine binaen, istanbul'daki erbâb-ı ihtisasla bi'l-muhabere yukarıda yazılan üç sûret ile Türkçe Tekbir gönderilmiştir. Her hangisi arzu olunursa, icabında alâkadarların ondan okumaları lüzûmuna tâmimen beyan olunur efendim.”

Üç salât u selâm sureti şöyledir: “1. Tanrı elçisi muhafazidi salât sana, selâm sana. Tanrı sevgilisi muhafazidi salât sana, selâm sana. Tanrı elçileri! Salât sizlere, selâm sizlere. 2. Ey Tanrı 'nın elçisi muhafazid! Senin üzerine olsun rahmet ve selâmet! Ey Tanrının sevgilisi muhafazid! Senin üzerine olsun rahmet ve selâmet! Ey Tanrının elçileri! Sizin üzerinize olsun rahmet ve selâmet! 3. Ey Tanrı elçisi muhafazid Sanadır rahmet ve selâmet. Ey Tanrı sevgilisi muhafazid Sanadır rahmet ve selâmet. Ey Tanrı elçileri! Sizedir rahmet ve selâmet.”

Ezanın Türkçe okunmasına tepkiler Bursa'da isyana dönüşür. Daha birkaç yıl öncesine kadar, Millî Mücadele’de islâm’a ve dindarlara gösterilen hürmetin yerini böylesine bir alçakça uygulamanın alması millette haklı isyan duygusu oluşturur. izmir’e gidecek olan Mustafa Kemal karar değiştirerek, Bursa’ya hareket eder. “isyan edenlerin irticacı olduğunu ve dini siyasete alet etmek istediklerini, nümayiş yapanların cezalandırılacaklarını” söyler.