0
türkiye'de dış türkler'e yönelik ilgi 1890'larda başladı. fransız tarihçi léon cahun'ün asya tarihine giriş: türkler ve moğollar adlı eserinin necip asım tarafından yapılan türkçe çevirisi (1896), türkçü hareketin dönüm noktalarından biri idi. daha önce türkçe'de özel bir anlam taşımayan turan kavramı cahun'ün eseri sayesinde yaygınlık kazandı.
1904'te yusuf akçura'nın, osmanlıcılık ve islamcılık akımlarına karşı türkçülüğü savunan üç tarz-ı siyaset adlı etkili kitapçığı yayımlandı. 1908'de "türk diye anılan bütün kavimlerin geçmişteki ve günümüzdeki durum, etkinlik ve eserlerini öğrenmek ve öğretmek" amacıyla istanbul'da türk derneği kuruldu. derneğin kurucuları yusuf akçura, necip asım (yazıksız), velet çelebi (izbudak), rıza tevfik (bölükbaşı) ve istanbul üniversitesi profesörlerinden agop boyacıyan idi.[6]
1911'de yine istanbul'da kurulan türk yurdu cemiyeti, kültürel çalışmaların yanı sıra orta asya türklerine yönelik doğrudan doğruya siyasi görüşler de ileri sürdü. mehmet emin (yurdakul) un önderlik ettiği cemiyetin kurucuları yusuf akçura, ahmet ağaoğlu ve hüseyinzade ali (turan) gibi rusya göçmenleri idi. 15 mart 1912'de kurulan türk ocağı, türkçü ve turancı hareketin asıl odak noktası oldu. 1912 ile 1930 yılları arasında bu örgüt, türkiye'nin en etkili siyasi/ideolojik düşünce merkezi olarak hizmet verdi. türk ocağı'nın kurucuları arasında, yukarıda adı geçen kişilere ek olarak zeki velidi (togan), reşit galip, ferit tek, hamdullah suphi (tanrıöver), halide edip (adıvar) ve adnan adıvar gibi aydınlar bulunuyordu.[7]
1913'ten itibaren türk ocağı ve genelde turancı düşünce, ittihat ve terakki yönetiminin tam siyasi desteğini kazandı. ittihat ve terakki hareketinin "resmi" ideologu olan ziya gökalp, turancı düşüncenin başlıca sözcüsü idi. ziya gökalp'in yanı sıra, hikâyeci ömer seyfettin turan fikrinin popülerleşmesine katkıda bulundu. mehmet emin yurdakul'un 1918'de turana doğru adıyla derlediği şiirler, halide edip'in yeni turan romanı, ömer seyfettin'in yarınki turan devleti adlı risalesi, fuad köprülü'nün turan başlıklı ilkokul okuma kitabı, 1913-1918 aralığında turan fikrini yaydılar. i. dünya savaşı başlangıcında yayınlanarak (1914) ittihat ve terakki yönetimi tarafından çeşitli dillere çevirilen türkler bu muharebede ne kazanabilirler adlı propaganda risalesinin yazarı munis tekinalp (asıl adı moiz kohen), savaşın ana hedefinin turan'ı kurtarmak olduğunu savundu.[2]
enver paşa'nın aralık 1914'te giriştiği sarıkamış taarruzunun stratejik hedefi kafkasya üzerinden orta asya'da türk egemenliğini kurmak idi. ancak bu girişim, 60.000 osmanlı askerinin şehit olduğu bir yenilgiyle sonuçlandı. 1918 yazında enver paşa'nın kardeşi nuri paşa (killigil) komutasında bir türk birliği, bolşevik devrimi nedeniyle kargaşa içinde bulunan azerbaycan ve dağıstan'ı rus işgalinden kurtararak bağımsızlığını ilan etti. turan'ı kurmaya yönelik bu girişime de, osmanlı devleti'nin diğer cephelerde uğradığı yenilgi nedeniyle, kasım 1918'de son verildi.
Tümünü Göster
