ekonomi düzeldi diyen orospu çocuğu

• özelleştirme yüksek kurulu oluşturuldu.

• özelleştirme i̇daresi başkanlığı kuruldu.

• özelleştirme uygulamaları sırasında veya sonrasında işini kaybedenlere, yasada belirtilen hükümler çerçevesinde, yasalardan veya toplu iş sözleşmelerinden doğan tazminatları dışında ek bir iş kaybı tazminatı ödenmesi öngörüldü.

• özelleştirme fonu oluşturuldu.

• özelleştirmenin kapsamı genişletildi. i̇ktisadi devlet teşekkülleri ile bunlara ait kurum payların yanı sıra, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının da özelleştirilebilmesine imkân tanıyan düzenlemeler yapıldı.

• erken emekliliğin teşviki amacıyla, özelleştirme kapsdıbına alınan kuruluşlarda emekli sandığı’na tabi personelden hizmet süresi itibariyle emeklilik hakkı kazananlara, bu hakkı kazandıkları tarihten itibaren iki ay içinde emekli olmayı istemeleri halinde ikramiyelerinin %30 fazlası ile ödenmesi hükme bağlandı.

• özelleştirme kapsamındaki kuruluşlarda çalışan personelin sosyal yardım zammı ödemelerinin özelleştirme fonu’ndan karşılanması öngörüldü.

• kapsamdaki kuruluşlarda uygulamalar sonucunda kadrosu iptal edilen memur ve sözleşmeli personelin diğer kamu kurum ve kuruluşlarındaki boş kadro ve pozisyonlara atanmalarına ilişkin düzenlemeler getirildi.

• özelleştirme uygulamalarından elde edilecek gelirlerin, genel bütçe harcama ve yatırımlarında kullanılmaması hükme bağlandı.

• stratejik nitelikteki kuruluşlarda imtiyazlı hisse bulundurulması öngörüldü.

1985 - 1996 dönemi uygulamaları

a) özelleştirme kapsdıbına alınan kuruluşlar: türkiye’de 1985 yılından başlayarak 1996 yılı sonuna değin 157 kuruluş özelleştirme kapsdıbına alınmıştır. bu kuruluşlardan bir bölümü, 233 sayılı khk kapsamında tamamı kamuya ait ki̇t statüsündeki kuruluşlardır. diğer bir bölümü ise, %50’nin üzerinde kamu payı bulunan bağlı ortaklık statüsündeki kuruluşlar ile kamu iştirakleridir. öte yandan, özelleştirme yüksek kurulu’nun 23 aralık 1994 tarihinde aldığı bir karar doğrultusunda maliye bakanlığı ve köy hizmetleri genel müdürlüğü’ne ait 4 taşınmaz da özelleştirme kapsdıbına alınmıştır.

bu kuruluşlardan 9 tanesi daha sonra çeşitli nedenlerle özelleştirme kapsamından çıkarılmıştır. bunlar arasında yer alan türkiye öğretmenler bankası mayıs 1992’de halk bankası’na, denizcilik bankası ise kasım 1992’de emlak bankası’na devredilmiştir. basf-sümerbank kimya sanayii a.ş. ile güney sanayii’deki kamu payları daha önce bu paylara sahip olan sümer holding’e, tülomsaş, tüdemsaş ve tüvasaş da tcdd’ye iade edilmiştir. nisan 1987’de özelleştirme kapsdıbına alınan gübre fabrikaları a.ş. 1989 yılında kapsamdan çıkarılmıştır. yine kapsama alınan boğaziçi hava taşımacılığı a.ş. ise tasfiye edilmiştir.

b) gerçekleştirilen uygulamalar: 1986 yılından itibaren hız kazanan ve tamamı kamuya ait veya kamu iştiraki olan kuruluşlardaki kamu paylarının özelleştirme kapsdıbına alınması yoluyla yürütülen program çerçevesinde, 115 kuruluşta hisse senedi veya varlık satış/devir işlemi yapılmış ve bu kuruluşlardan 96’sında hiç kamu payı kalmamıştır. blok satış, halka arz, uluslararası arz, i̇mkb’de satış veya varlık satışı biçiminde kısmen özelleştirme işlemi gerçekleştirilen diğer 19 kuruluşta ise halen kamu payı bulunmaktadır.

1985 yılından 1996’ya kadar gerçekleştirilen özelleştirme uygulamalarının toplam tutarı 66,4 trilyon tl (3,1 milyar $) düzeyindedir. bir bölümü vadeli ve döviz cinsinden gerçekleştirilen bu hisse senedi ve varlık satış işlemlerinden 31 ağustos 1996 itibariyle 55 trilyon tl (2,7 milyar $) net giriş sağlanmıştır. yıl bazında uygulama tutarı ile net giriş tutarı arasındaki fark, vadeli işlemlere ilişkin taksit ödemelerinden kaynaklanmaktadır.

özelleştirme kapsamındaki kuruluşlardan elde edilen 30,4 trilyon tl’lik (1 milyar $) temettü geliri ve 18,3 trilyon tl’lik (400 milyon $) diğer kaynaklarla birlikte 1985-1995 dönemi toplam kaynakları 103,7 trilyon tl (4,1 milyar $) düzeyine ulaşmaktadır.

aynı dönemde özelleştirme uygulamaları çerçevesinde 99,1 trilyon tl (3,9 milyar $) tutarında harcama yapılmıştır. özelleştirme uygulamalarına ilişkin harcamaların %60’a yakın bölümü, kapsamdaki kuruluşlara sermaye iştiraki ve borç biçiminde aktarılan finansmandan oluşmaktadır.

c) i̇hale prosedürü devam eden kuruluşlar:

1- türkiye denizcilik i̇şletmeleri: antalya, tekirdağ, trabzon, rize, ordu, sinop, giresun ve hopa limanlarının işletme hakkı devri yöntemiyle özelleştirilmesi amacıyla 25 eylül 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla açılan ihalede son teklif verme tarihi olan 25 ekim 1996 itibariyle toplam 45 teklif alınmıştır. teklif sahipleri ile pazarlık görüşmelerine başlanmıştır.

2- petlas lastik sanayi a.ş.: petlas’da bulunan %99,96 oranındaki kamu payının blok satışı amacıyla, 30 eylül 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi olan 4 kasım 1996 itibariyle 5 teklif alınmıştır. teklif sahipleri ile pazarlık görüşmelerine başlanmıştır.

3- deniz nakliyatı t.a.ş.: şirkette bulunan %99,92 oranındaki payın blok satışı için 28 eylül 1995’den itibaren verilen ilanlarla açılan ihalede son teklif verme tarihi olan 14 kasım 1995’de 7 teklif alınmıştır. teklif sahipleri ile pazarlık görüşmeleri sürdürülmektedir.

4- turban turizm a.ş.: turban’a ait ürgüp moteli ve akçay tatil köyü ile akçay’da bulunan iki arsanın satış yöntemiyle özelleştirilmesi amacıyla, 11 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halelerde son teklif verme tarihi 16 aralık 1996 olarak belirlenmiştir.

turban’a ait marmaris tatil köyü’nün 17 yıllığına kiralamasına ilişkin olarak mayıs 1996’da açılan ihalede ise pazarlık görüşmeleri tamamlanmış ve en uygun teklifin, 17 yıllık kira bedeli olarak 17 milyon 10 bin abd doları ile toprak turizm i̇şletmeleri a.ş. tarafından verildiği belirlenmiştir. sonuçlar özelleştirme yüksek kurulu’nun onayına sunulacaktır.

5- ergani̇ çimento sanayii tic. a.ş.: şirkette bulunan %100 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

6- kurtalan çimento sanayii tic. a.ş.: şirkette bulunan %100 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

7- konya krom magnezit tuğla sanayi tic. a.ş.: şirkette bulunan %100 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

8- fi̇lyos ateş tuğlası sanayi tic. a.ş.: şirkette bulunan %100 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

9- bozüyük seramik sanayi tic. a.ş.: şirkette bulunan %100 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

10- çemaş döküm sanayi tic. a.ş.: şirkette bulunan %49,61 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

11- çi̇mhol çimento ve yan mamulleri sanayii holding a.ş.: şirkette bulunan %49,61 hissenin blok satışı amacıyla 4 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi 2 aralık 1996’dır.

12- etibank bankacılık a.o. - denizbank a.ş. anadolubank a.ş.: her bir bankanın blok satışı amacıyla 18 kasım 1996 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale açılmıştır. i̇halede son teklif verme tarihi

türkiye'de özelleştirme tarihi
özelleştirmeyi genel olarak kamu iktisadi teşebbüslerinin özel sektöre devredilmesi şeklinde tanımlamak mümkündür. özellikle azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde kamu iktisadi girişimlerinin verimli çalışamadıkları, bundan dolayı da devletin bütçesine yük oldukları, dolayısıyla bunların özel sektöre satılması gerektiği görüşü 1980’li yıllarda genel kabul görmeye başlamıştır.

özelleştirmenin esasen başlı başına bir amaç değil, devletin ekonomideki payının azaltılması amacına yönelik bir araç niteliğinde olduğu söylenebilir. özelleştirmeyle daha önce kamu sektörü tarafından üretilen mal ve hizmetlerin özel sektör tarafından üretilmesini sağlayarak, devletin ekonomideki payının azaltılması hedefi güdülür.

özellikle azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde özelleştirmenin kamu iktisadi teşebbüslerinin hazineye getirdiği finansman yükünden kurtulmanın dışındaki bir amacı da devlete ek gelir sağlamaktır. mülkiyetin ve servetin geniş kitlelere yayılması da özelleştirmenin hedefleri arasında gösterilmektedir.

1980’li yıllarda özelleştirme uygulamaları hızla yaygınlaşmış, günümüzde kamu iktisadi teşebbüslerini özelleştiren ülkelerin sayısı 100’ü aşmıştır. her ülkenin özelleştirme yöntemlerinin farklılığı, ülkelerin kendi özel durumları gibi nedenlerden dolayı özelleştirme uygulamalarının belirlenen hedeflere ulaşmadaki başarı derecesi doğal olarak ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. ancak, kamu iktisadi girişimlerinin özelleştirilmesinden önce yapılacak çalışmanın kapsamlı olması, bu çalışma için gerekli ve yeterli kaynak ile zamanın ayrılması, özelleştirmenin başarı şansını artırıcı bir unsur olmaktadır.

türkiye’de 1983 yılından sonra gündeme gelen özelleştirme progrdıbına yönelik ilk hukuki düzenleme, 1984 yılında çıkarılan ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunlara ait tesislere, hisse senedi ihracı yoluyla gerçek ve tüzel kişilerin ortak olabilmesine veya bu tesislerin işletme hakkının belli sürelerle devrine olanak tanıyan 2983 sayılı kanunla getirildi. daha sonra 1986 yılında çıkarılan 3291 sayılı kanunda, kamu kuruluşlarının özelleştirme kapsdıbına alınması ve uygulanmaların yürütülmesine ilişkin esaslar belirlendi.

buna göre, 233 sayılı kanun hükmünde kararnamede (khk) adı geçen, tamamı devlete ait ve kamu iktisadi teşebbüsü statüsünde faaliyet gösteren kuruluşların özelleştirme kapsdıbına alınmasına bakanlar kurulu, ki̇t’lerin müessese, bağlı ortaklık, işletme ve işletme birimleri ile iştirakleri ile iştiraklerindeki payların özelleştirme kapsdıbına alınmasına da yüksek planlama kurulu yetkili kılındı.

özelleştirme progrdıbının yürütülmesi konusunda ise, 2983 sayılı kanunla oluşturulan “toplu konut ve kamu ortaklığı i̇daresi” görevlendirildi. bu idare, özelleştirme progrdıbının yanı sıra, toplu konut uygulamalarının yürütülmesi, kamu ortaklığı fonu’nun yönetimi ve çalışanların tasarruflarını teşvik hesabı’nda biriken paraların nemalandırılması gibi görevler de üstlenmişti. 3291 sayılı kanunla, özelleştirme uygulamaları konusundaki karar mercii, “toplu konut ve kamu ortaklığı kurulu” olarak belirlendi.

nisan 1990’da yürürlüğe giren 414 sayılı khk ile toplu konut ve kamu ortaklığı i̇daresi, “kamu ortaklığı i̇daresi” ve “toplu konut i̇daresi” adı altında iki ayrı kuruluş olarak yeniden örgütlendirildi. kamu ortaklığı i̇daresi, özelleştirme uygulamalarının yürütülmesi ve kamu ortaklığı fonu ile çalışanların tasarruflarını teşvik hesabı’nın yönetimi konusunda görevli kılındı. 6 ocak 1992 tarihinde yürürlüğe giren 473 sayılı khk ile de, özelleştirme uygulamaları konusundaki karar marcii “kamu ortaklığı yüksek kurulu” olarak değiştirildi.

bütün bu düzenlemeler, bir takım genel esasların belirlenmesinden öteye gidemedi; uygulamaların gerektirdiği ihtiyaca cevap verecek sağlam bir hukuki altyapı oluşturulamadı. gerek karar verme, gerekse uygulamalar konusunda getirilen yetki sınırlamaları, özelleştirme sürecinin uzamasına ve işlemlerin aksamasına yol açtı.

bunun yanı sıra, uygulamalar sırasında veya daha sonra ortaya çıkabilecek, başta sosyal problemler olmak üzere muhtemel sorunların çözümüne yönelik yasal düzenlemelerin (işsizlik sigortası, antikartel yasası vb) bulunmaması da özelleştirmenin karşılaştığı en önemli yapısal sorunlardan biri oldu.

özelleştirme uygulamalarının başlatıldığı 1985 yılından 1994 yılı sonuna kadar geçen 9 yıllık sürede kapsama alınan kuruluşların yarısından fazlası tamamen özelleştirildi. ancak, daha önce çi̇tosan’ın bağlı ortaklığı statüsünde faaliyet gösteren çimento fabrikaları dışında bu kuruluşların hemen tamamı, kamunun azınlık hissesine sahip olduğu iştiraklerdi. belirtilen dönemde yem sanayii dışında gerçek anlamda bir ki̇t özelleştirmesi söz konusu olmadı.

özelleştirme programından beklenen hedeflere ulaşılmasında karşılaşılan güçlüklerin giderilmesi amacıyla, uygulamalara esas teşkil eden 2983 ve 3291 sayılı yasalarda çeşitli tarihlerde değişikliğe gidildi. ancak bu değişiklikler, zaten incin olan mevzuatı daha da karmaşık hale soktu. gerek bu karmaşık yapıdan kaynaklanan sorunların, gerekse özelleştirme uygulamalarının sonucuna bağlı olarak karşılaşılan sosyal, ekonomik ve hukuki problemlerin çözümü için yeni düzenlemelerin yapılması kaçınılmaz hale geldi.

özelleştirmede karşılaşılan sorunların giderilmesi ve programa hız kazandırılması amacıyla uygulamalar konusundaki yasal ve yönetsel yapının değiştirilmesine yönelik ilk somut adım 1992 yılında atıldı. bu tarihte başlayan değişiklik çalışmaları 1994 yılında tamamlandı ve konuya ilişkin ayrıntılı düzenlemeler içeren bir dizi kararname çıkarıldı. 11 mayıs 1994 tarihinde yürürlüğe giren ve hükümete özelleştirme uygulamaları konusunda düzenleme yapma yetkisi veren 3987 sayılı yetki yasasına dayanılarak çıkarılan 530, 531, 532 ve 533 sayılı khk’ler 6 haziran 1994, 546 sayılı khk ise 7 temmuz 1994 tarihinde resmi gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.

ancak, söz konusu beş kararnamenin dayanağı olan 3987 sayılı yetki yasası 7 temmuz 1994’te anayasa mahkemesi tarafından iptal edildi. bu yasa çerçevesinde çıkarılan 530, 531, 532, 533 ve 546 sayılı khk’ların iptali ve bu konuda yürütmenin durdurulması amacıyla anayasa mahkemesi’ne yapılan başvuru 21 temmuz 1994 tarihinde karara bağlandı ve söz konusu kararnameler de aynı akıbete uğradı.

i̇ptal kararları sonucunda özellikle yapısal açıdan getirilen değişiklikler nedeniyle doğacak hukuki boşluğa bakanlar kurulu’nun 31 temmuz 1994 tarihinde aldığı prensip kararı ile açıklık getirildi. konuya ilişkin olarak 3 ağustos 1994 tarihinde yayınlanan başbakanlık genelgesinde, anayasa mahkemesi’nin gerekçeli iptal kararının resmi gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bu konudaki idari eylem ve işlemlerin, iptal kararından önceki mevzuat çerçevesinde yürütülmesi öngörüldü. bu çerçevede idare, 5 ağustos 1994 tarihinden itibaren yeniden kamu ortaklığı i̇daresi adı altında ve eski statüsünde faaliyetlerine devam etti.

yine aynı tarihten itibaren, özelleştirmeye ilişkin esasların, üzerinde fikri ve siyasi açıdan uzlaşma sağlanabilecek bir yasa çerçevesinde yeniden düzenlenmesi konusunda çalışmalara başlandı. bu çalışmalar sonucunda, bütün siyasi partilerin ve sendikaların önerileri de dikkate alınarak hazırlanan 4046 sayılı özelleştirme yasası 27 kasım 1994 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe girdi. bu yasayla daha önceki mevzuatta yapılan değişiklikler ve getirilen yeni düzenlemeler, ana başlıklar itibariyle