Kurulan "Yeni Türkiye'de" Mustafa Kemal, bunu çok iyi görmüş ve ülkeyi birleştirmenin tek çaresinin de tüm dünyada olduğu gibi "dil ve kültür" esaslı bir ulus devlet olduğunu anlamıştı. Bu yöndeki devrimleri (harf ve dil devrimi) bu konuda ne kadar kararlı olduğunu gösteriyor.

Tabii bunu aslında II. Meşrutiyet Dönemi'nde ittihat ve Terakki hükümetleri daha önce görmüş ve uygulamaya geçirmişti. Örneğin yer adlarını Türkçe yapmaya başlamışlar ve herkesin eşitliğini vurgulamak için askerliğe bile alınmayan gayrmüslimleri ilk kez askere almaya başlamışlardı. Aynen vergi vermeyen, ama benim ülkemde yüzyıllardır iş yapan yabancılara da vergiler koydukları gibi.

Yani anlayacağınız ittihat ve Terakki, "din esaslı" sistemin ülkeyi birleştiremeyeceğini anlamış ve yerine "ulus devlet" sürecini Ziya Gökalp gibi Türkçü aydınların da katkısıyla yerleştirmeye başlamıştı. Sanırım bugün bile bazılarının neden ittihat ve Terakki'yi sevmediklerini ve hainlikle suçladıklarını anlıyorsunuzdur.

ittihatçılar ve Cumhuriyetçiler dinden uzaklaşmamış, dini devletten uzaklaştırmışlardır.