depremle ilgili mantık hatası aynştaynlar gelin

Tsunamiler okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan depreme bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi meydana gelen tektonik olaylar sebebiyle denizde açığa çıkan enerji sonucunda meydana gelen uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.

Tsunamiden sonra oluşan dalganın diğer deniz dalgalarından farkı, su zerreciklerinin sürüklenmesi sonucu hareket kazanmasıdır. Derin denizde varlığı hissedilmezken, sığ sulara geldiğinde dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylarda bazen 30 metreye kadar tırmanarak çok şiddetli akıntılar yaratabilen bu dalga; insanlar için deprem, tayfun, çığ, yangın ya da sel gibi bir doğal afet haline gelebilmektedir.

7.5 ve üstü şiddetteki depremler tsunami oluşturmaya daha müsaittir.

Seller [değiştir]Ana madde: Sel
Seller de deprem sonrası oluşabilen tehlikelerden biridir. Sellere nehir ve göllerin kapasitelerinden fazla su taşımaları sonucunda taşmalarının yanı sıra deprem sırasında barajların yıkılması veya hasar görmesi de sebep olabilir. [17]

Gelgit kuvveti [değiştir]Depremlerin gelgit kuvvetlerine etki ettikleri de tespit edilmiştir.[18][19][20][21]

insana Etkileri [değiştir]
2007 Peru depreminde zarar görmüş binalarDepremler hastalık, temel ihtiyaç ekgibliği, yaşam kaybı, yüksek sigorta primleri, genel mülke zarar, yollarda ve köprülerde hasar ile binalarda çatlak ve yıkılmaya sebep verebilir. Volkanik faaliyetleri harekete geçirerek var olan hasardan çok daha fazlasına sebep olabilir.[22]

Başlıca Depremler [değiştir]Yeryüzünde ölçülmüş en şiddetli deprem 22 Mayıs, 1960 tarihinde Şilinin Cañete kentinde meydana gelen 9.5 şiddetindeki depremdir.[23][24] Enerji boşalımı olarak bakıldığında ise bir sonraki en şiddetli deprem 9.2 şiddetiyle 27 Mart, 1964 yılında Alaskada gerçekleşmiştir.[25]

Yeryüzünde ölçülmüş en büyük 10 depremin tamamı 8.5 ve üstü şiddetteyken buna paralel olarak en çok can kaybına sebebiyet vermiş depremlerden biri de bunlar dışında 2004 yılında Hint Okyanusunda meydana gelen depremdir.

Depremlerin en önemli sonucu insanların hayatını kaybetmesidir. Güçlü bir deprem gerçekleştiğinde okyanus kıyısında bulunan ve pek çok insanın yaşadığı bölgeler önemli risk oluşturmaktadır. Bu depreme bağlı olarak tsunami meydana gelebilmekte ve binlerce kilometre uzaklıktaki bölgeleri bile etkileyebilmektedir. Tehlike altındaki diğer insanlar depremlerin nadir ancak kuvvetli görüldüğü yerlerde, depreme önem vermeyen fakir bölgelerde ve kontrolsüz inşa edilmiş yapılarda yaşayan insanlardır.

Tarihi [değiştir]
1557 yılına ait bir kitaptan Orta Çağ Öncesinde [değiştir]Yunan filozof Anaxagoras'ın yaşadığı 5.yüzyıldan 14.yüzyıla kadar depremler Dünyanın oyuklarındaki hava boşluklarına bağlandı. [26]

Milattan önce 625-547 yıllarında yaşayan Thales ise depremlere yeryüzü ve su arasındaki gerilimin sebep olduğunu ileri sürmüştür. [26] Miletli Anaksimenes'e göre ise eğimli arazilerin kurak yahut yaş olma durumu depremlerin temel sebebiydi. Bir diğer filozof Demokritos'ta depreme sebep olarak suyu göstermişti. Gaius Plinius Secundus depremleri yeraltı fırtınaları olarak tanımlıyordu. [26]

Depremlerin önemli bir bölümü yeryüzünden yaklaşık 12 km. derinliğe kadar uzanan elastik kısımla üst kabuk içinde oluşur. Bu derinlikten daha aşağılarda sıcaklık 400 derecenin üzerinde olduğu için yer değiştirme hareketi depremsiz, kırip denilen yavaş plastik şekil değiştirme enerjisi şeklinde yutulur. Buna karşılık elastik üst kısımda ise her yıl birkaç cm.lik yer değiştirme yüzyıllarca birikerek birkaç metre birden büyük bir depremle oluşmaktadır. Depremler sırasında ilk kırılma başlangıcının bu elastik alan sınırında oluştuğu anlaşılmaktadır.

Deprem, yer içinde fay olarak adlandırılan kırıklar üzerinde biriken biçim değiştirme enerjisinin aniden boşalması sonucunda oluşan yer değiştirme hareketinin neden olduğu karmaşık elastik dalga hareketleridir. Bu yer değiştirme miktarı depremin büyüklüğü ile doğdu orantılı olup özellikle sığ depremlerde belli bir büyüklükten sonra faylanma ile ilgili kırıklar yeryüzünde de görülmektedir.

Deprem dalgaları



Depremi oluşturan faylanma ile birlikte odaktan çeşitli türlerde sismik dalgalar yayılır. Bunlar boyuna dalgalar, enine dalgalar ve yüzey dalgalardır. Boyuna dalgalara P dalgası denir. P dalgaları yayılma doğrultusu ile aynı yönde parçacık hareketi oluştururlar. S dalgası olarak adlandırılan enine dalgalar, yayılma doğrultusuna dik yönde parçacık hareketine neden olurlar. Yapılarda hasara S dalgaları neden olur. S dalgalarının yeryüzündeki yansımaları sonucu yüzey dalgaları "Love ve rayleigh" (dalgaları oluşur) S dalgalarının hızı P dalgalarından yavaştır. Depremler sismograf adı verilen aletler tarafından kaydedilir. Sismografların yer hareketini büyütme yetenekleri amaca göre değişebilmekte gerektiğinde 1 Milyon kez büyütme elde edilebilmektedir. P dalgaları sismografda S dalgalarına göre çok önceden gelir. En son yüzey dalgaları ulaşır.



Deprem büyüklüğü (Manyitüd)



Sismograflarda izlenen deprem kayıtlarına genliklerden hesaplanan "büyüklük" adı verilen bir ölçek geliştirilmiştir. Bu ölçeğin yararı depremin ölçüsünü gözlemlerimizden ve hasar durumundan bağımsız olarak hesaplayabilmektir. Büyüklük ölçeği logaritmiktir.

Odak noktasından 100 km. uzaklıkta bulunan özel nitelikte bir sismografın kaydettiği yer hareketinin genliğini mikron cinsinden değerinin logaritması M=Richter Büyüklüğü olarak tariflenir.

Depremin odak noktasına uzaklığını bulmak için sismogramdaki P ve S dalgalarının varış zamanları arasındaki fark kullanılır.



Depremin şiddeti (Intensity)



Sismografların olmadığı dönemlerde depremin ölçüsünü belirleme amacıyla depremlerin canlılar, yapılar ve toprak üzerindeki etkileri sınıflanmış ve şiddet adı verilen ölçek adı ortaya çıkmıştır. Çok çeşitli deprem şiddet ölçekleri vardır.

Rossi forel (RF) ,Mercalli Sieberg (MS),Omorio Cancani (OC),Mercalli Cancani (MC), Değiştirilmiş Mercalli 8 MM, Medvedev Sponheur-Karnik (MSK) ve Japon (JM) ölçekleri en çok kullanılan ölçeklerdir. Ülkemizde değişmemiş Mercallı ve MSK ölçekleri kullanılmaktadır. MM ölçeği 12 şiddet grubuna ayrılmıştır.

Şiddet 1

Genellikle insanlar tarafından duyulmaz. Ancak duyarlı sismograflar tarafında kaydedilir.
Şiddet 2

Ancak istirahat eden ve özellikle yapıların üst katlarındaki kişiler tarafında duyulur. Asılmış durumdaki bazı eşyalar sallanabilir.
Şiddet 3

Yapıların içinde ve özellikle üst katlarında bulunan kişiler tarafında duyulur. Asılı cisimler sallanır. Birçok kişi bunun deprem olduğunu anlayamaz. Duran motorlu araçlar hafifçe sallanabilir. Ağır bir motorlu araç geçiyormuş gibi duyulur. Süresi algılanabilir.
Şiddet 4

Gündüzleri yapıların içinde bulunan birçok kişi dışarıda ise bazı kişiler tarafından duyulabilir. Büyük bir kamyon geçiyormuş gibi algılanabilir. Geceleri bazı kişileri uyandırabilir, tabaklar, tencereler sallanır, duvarlar gıcırdama sesi çıkarır.
Şiddet 5

Hemen herkes tarafından duyulur. Birçok kişi uyanır. Yönü izlenebilir. Mutfak eşyalarından ve pencere camlarından bir bölümü kırılabilir. Sıvalar çatlayabilir veya düşebilir ,kararlı olmayan eşyalar devrilebilir. Bazen ağaçların, direklerin ve diğer yüksek eşyaların sallandığı görülür. Sarkaçlı saatler durabilir, kötü yapılmış bacalar yıkılabilir.
Şiddet 6

Herkes tarafından duyulur. Birçok kişi dışarı fırlar, yürümek zorlaşır, cam eşyalar, pencereler kırılır, kitaplar raflardan düşer, sıvalarda çatlaklar oluşur. Bacaların düştüğü görülür.
Şiddet 7

Ayakta durmak zorlaşır, herkes dışarı koşar, araç kullanan kişiler depremin farkına varır, eşyalar hasar görür, D türü yapılarda hasar oluşur. Sıva, zayıf tutturulmuş tuğla, fayans,korniş vb. dekorasyon malzemeleri düşer. C türü yapılarda çatlaklar oluşur, havuzda dalgalanma, su birikintilerinde çamurlanma, küçük kayma ve çukurlar oluşur.
Şiddet 8-9

Araba sürmek zorlaşır, C türü yapılarca hasar ve yıkılma, B türü yapılarda hasar, A türü yapılarda hasar yok. Zayıf duvarlar yıkılır, heykeller ,yüksekte duran su tankları, yığılmış malzemeler, kuleler ve bacalar yıkılır. Ahşap yapılar devrilir, ağaç dalları kırılır, ağar eşyalar ters döner, araç kullananlar rahatsız olur, su kaynakları debisi ve sıcaklığı değişir, arazide kum fışkırmaları ,çatlak ve faylar olur, kayalar düşer ve heyelanlar olur.
Şiddet 10

B,C ve D türü yapıların çoğu yıkılır. Ahşap, karkas ,betonarme yapılarda ağır hasar görülür, baraj ve bentlerde önemli hasar gözlenir, yeryüzünde önemli çatlaklar oluşur, raylar bükülür, ırmak kıyılarında ve dik yamaçlarda heyelan olur, kum ve çamur akmaları görülür.
Şiddet 11

Pek az yapı ayakta kalır. Köprüler yıkılır, yeryüzünde büyük çatlaklar oluşur, yer altı boruları işe yaramaz duruma gelir, yumuşak zeminde kaymalar oluşur, raylar çok fazla yayılır.
Şiddet 12

Tüm yapılar yıkılır, deprem bölgesindeki yeryüzü biçimi değişir, cisimler havaya fırlar, yeryüzünde deprem dalgalarının ilerleyişi görülür, ufuk ve yataylık kavramı kaybolur.
A Türü Yapı

iyi işçilik harç ve tasarım, yatay kuvvetlere dayanmak üzere demir, beton ve malzeme ve donatılı olarak inşa edilmiş sağlam yapı.
B Türü Yapı

iyi işçilik ve harç, donatılı .Yatay kuvvetlere dayanıklı olarak
C Türü Yapı

Alelade işçilik ve harç, çok zayıf bir yapı olmamakla birlikte donatılı olarak ve yatay kuvvetlere dayanıklı olarak yapılmamış.
D Türü Yapı

Kerbin, taş gibi zayıf malzeme, Kötü harç ve standart dışı işçilik ve yatay kuvvetleri karşı zayıf.

Doğal Depremler [değiştir]
Kırık çeşitleri Yukarıdan aşağıya;
Doğrultulu atımlı kırık
Eğim atımlı normal kırık
Eğim atımlı ters kırık Deprem Kırık Türleri [değiştir]Üç çeşit kırık tipi bulunmaktadır. Bunlar; Eğim atımlı ters kırık, eğim atımlı normal kırık ve doğrultu atımlı kırıklardır.

Yeryüzünde pek çok deprem eğim atımlı ve doğrultu atımlı faylardaki kırıklar sonucunda meydana gelmektedir.

Artçı Sarsıntılar [değiştir]Ana madde: Artçı Sarsıntı
Ana depremden sonra meydana gelen sarsıntılara artçı sarsıntı denmektedir. Artçı sarsıntılar ana depremin hissedildiği merkezde gerçekleşir ancak şiddet olarak ondan daha küçüktür. Eğer artçı sarsıntı ana depremden daha şiddetli gerçekleşirse bilinmelidir ki artçıdan önce meydana gelen deprem ana deprem değil öncü sarsıntıdır ve artçı sarsıntı adı verilen sarsıntı aslında ana depremdir. [3]

Deprem Fırtınası [değiştir]Belirli bir bölgede meydana gelen depremler dizisidir. Artçı sarsıntılardan farkı tek bir depreme bağlı olmayışlarıdır. Esas depremden sonra ondan daha yüksek şiddette artçılar meydana gelmezken deprem fırtınalarında bu mümkündür. Deprem fırtınasına örnek olarak 2004 yılında Yellowstone Ulusal Parkında meydana gelen sismik aktiviteleri verebiliriz.[4]

Büyüklüğü ve Gerçekleşme Sıklığı [değiştir]Dünyada her yıl yaklaşık 500.000 deprem meydana gelmekte ve bunların 100.000 kadarı hissedilmektedir. [5] Guatemala. Şili, Peru, Endonezya, iran, Pakistan, Portekiz, Türkiye, Yeni Zelanda, Yunanistan, italya, Japonya ve ABD gibi ülkelerde sıklıkla ve küçük şiddetlerde depremler meydana gelmektedir.[6]

Büyük şiddette depremler az sıklıkla gerçekleşir. Örneğin; Kabaca günde 10 kez gerçekleşen depremlerin çoğunun 4 şiddetinde olması 5 şiddetine göre daha olasıdır. Yine örneğin; ingilterede her yıl 3.7-4.6 şiddeti arası depremler, 10 yıl içinde 4.7-5.5 şiddetinde depremler görülürken 5.6 ve üstü şiddetteki depremler 100 yılda bir görülebilmektedir. [7] Buna Gutenberg-.richter kuralı denilmiştir.

Yine USGS'ye göre 1900 yılından bu yana yılda ortalama 18 adet 7.0-7.9 şiddetleri arasında deprem meydana gelirken 8.0 ve üstü bir deprem yılda ortalama yalnızca bir kez gerçekleşmektedir. [8]

Yakın tarihte ise 7.0 ve üstü şiddetteki depremlerin sıklığının azaldığı görülmektedir. [9]

Yapay Depremler [değiştir]Depremlerin büyük çoğunluğu Dünyadaki tektonik tabakaların hareketi sonucu meydana gelir. Bunun yanı sıra insanlar da deprem oluşumuna neden olabilir. Büyük barajlar ve köprüler inşa ederken, toprağı delerken, kömür madeni kazarken veya petrol kuyuları açarken insanlar yapay depremler yaratabilir. [10] En bilinen örneklerden biri 2008 yılında Çin'in Sichuan kentindeki Zipingu Barajının çökmesi sonucu oluşan ve 69,227 kişinin ölümüne sebep olan yapay depremdir. [11]

Depremlerin Ölçümü ve Yerlerinin Belirlenmesi [değiştir]Ana madde: Sismoloji
Depremler Sismometrelerle uzun mesafeler boyunca ölçülür çünkü sismik dalgalar Dünyanın iç kısmı boyunca hareket halindedirler. Depremin kesin şiddeti Moment magnitüd ölçeği numaralandırması (ya da eskiden kullanımda olan Richter ölçeği) ile tespit edilir. Buna göre 7 ve üstü depremler yıkıcı türlerdendir. Hissedilen şiddet ise Mercalli şiddet ölçeği ile ölçülür. (2-12 şiddeti)

Her yer sarsıntısı değişik tipteki sismik dalgaların farklı hızlardaki hareketini meydana getirir: Boylamsal (P-dalgaları), Enlemsel (S-dalgaları) ve bir takım yüzey dalgaları. Sismik dalgaların yayılma hızı ortamın yoğunluğu ve esnekliğine göre 3km/s ile 13km/s arasında değişebilir. Yeryüzünde S-dalgalarına oranla P-dalgaları çok daha hızlı ilerler. Rasathaneler ile depremin merkez üssü arası uzaklık farkı ölçülmekle birlikte deprem odağının derinliği de kabaca ölçülür.

Depremler sadece şiddetlerine göre kategorilendirilmez. Bunun yanı sıra nerede meydana geldikleri de önemlidir. Dünya sismik aktivitelerle birlikte coğrafi ve politik olarak 754 Flinn-Engdahl bölgeleri (F-E bölgeleri)'ne ayrılmıştır. Daha aktif alanlar daha küçük alanlara bölünmüştür. Pek aktif olmayan kuşaklar ise geniş F-E bölgeleri oluşturur.