panpalar degigib fikirleri olan, sozlukte defalarca siyasal islamcilar tarafindan linc edilen, cimer'e gibayer edilen, polise ifade vermeye giden bir panpanizim.

bazi seyler yazmak istiyorum.

uzun uzun covid-19 hastaligi ile ilgili yorum yapmayacagim. oldukca bulasici, bagigiblik sistemi zayif olan insanlari kolayca olduruyor vs vs gibi sayfalarca aciklama yapilabilir.

ben bu baslikta daha cok ulkemizin bu salgindan ne kadar etkilenecegiyle ilgili seyler soylemek istiyorum. bunlari anlatirken diger ulkelerle guzel ulkemizi giblikla kiyaslayacagim.

hazirsaniz cayinizi kahvenizi alin. uzun bir yazi olabilir.

oncelikle kusura bakmayin 4 adet rez aldim, sizin icin okumasi kolay olsun istiyorum.

ilk olarak icinizi rahatlatmakla baslamak istiyorum. halkimiz hakli olarak cok tedirgin. gencler buyukleri icin, yaslilar kendileri icin tedirginler.

sakin olun. bu salgin dunyadaki insan nufusunu yok etmeyecek. bugune kadar sayisiz salgin atlatan bir dunyada bahsediyoruz. eski salginlarin bircogunda dusmani, yani bizi hasta eden virus ya da bakterileri gozumuzle goremiyorduk. en basit anlamiyla teknolojimiz yetersizdi. daha sonra mikroskopun icadi ile dusmani yakindan tanimaya basladik. hatta o kadar ileri gittik ki, dusmanin gen haritasini cikarmayi basardik, onlari laboratuvar ortaminda ureterek haklarinda cokca bilgi sahibi olduk.

ozetle, sakin olun. yuksek ihtimal hasta olacaksiniz, bircogumuz bunu hissetmeyecek, bir kismimiz ise cok hafif ya da orta siddette atlatacak.

sakin olun, ama tedbiri elden birakmayin. evden cikmamaniz gerekiyorsa cikmayin. kisacasi, uzmanlarin uyarilarini dikkate alin.

madem cogumuza bir sey olmayacak, dunya neden boyle ayaklandi? anlatmaya basliyorum.

dunyamiz ozellikle son 50 yilda teknolojinin inanilmaz buyuk bir hizda ilerlemesiyle cok degigib donusumler yasadi. ikinci dunya savasinin son bulmasiyla beraber butun dunyada donem donem cikan krizlere ragmen inanilmaz bir para bollugu olustu. panpalarim, medyada gordugunuz haberlere aldanmayin, buyuk ihtimal su an dunya tarihinin en bariscil ve rafah donemini yasiyoruz.

teknoloji ve ekonominin tam olarak ne alaksi var peki? cok cok baglantili konular bunlar ancak kisacik ozet geceyim. teknoloji hiz demek. mal uretirken, nakliye ederken, parasini oderken inanilmaz bir bicimde hizliyiz.

burada parasini oderken kismina dikkatinizi cekeyim. panpalarim. size sok edici bir bilgi vereyim. tahminlere gore dunya uzerindeki toplam paranin yalnizca %8.3 kadari fiziksel, yani kagit ve metal paralar. gerisi tamamen dijital. e bize ne amik diyebilirsiniz hakli olarak. belki demezsiniz ama sunu diyebilirsiniz: bunun salginla ne alakasi var?

cok alakasi var panpalar. simdi size bir senaryodan bahsedeyim. oyle komplo teorisi ya da fantastik bir senaryo degil. dusunun ki bir olay oldu ve herkes bankalara, bankamatiklere kostu para cekmek icin. ne olur? kagit para biter. yok olur. ve bu en basit tabiriyle kaos demektir.

empati yapin. bir afet ya da felaket durumu var. bankada yeterince paraniz var mesela 10 bin tl. bankamatige ya da bankaya gittiniz, para yok. bitmis. ne olacak? panik olursunuz yuksek ihtimal. ya ac kalirsam diye dusunursunuz. param var diye milleti inandiramazsiniz. eft yaparim, havale atarim aga diyemezsiniz cunku herkesin o fiziksel paraya ihtiyaci var. bakkalda dijital para gecmeyecek cunku.

bu isin kucuk bir boyutu. kucuk ama yine de onemli tabi. simdi devam edelim. bu salginda ne oldu?
dolar ilk defa amerikan hukumeti tarafindan baskilanmaya calisilirken yani dusurulmeye calisilirken bu kadar yuksek direnc gosterdi.

amerikan merkez bankasi faiz indirdi. kaca indirdi biliyor musunuz? %0 eve sifir. bu aslinda su demek: "bankalar, disariya para salin. paralari bankadan cikarin, milleti harcamaya tesvik edin yoksa dolar cok yukselecek ve kimse benden ,mal ve hizmet alamayacak." yani ozetle, dolarin cok yuksek olmasi amerikanin isine gelmez. araba satamaz, telefon satamaz, silah satamaz, cunku diger ulkerel kendisine gore fakirlesmistir.

peki bu yetti mi? hayir. dolar dusmedi. aksine yukseldi. amerika bir tedbir daha acikladi. piyasaya 3 trilyon dolarlik koronavirus paketi. panpalar 3 trilyon dolar, turkiye cumhuriyetinin toplam buyuklugunun yaklagib olarak 4 katina denk. peki bu yetti mi? yetmedi. dolar hala tum para birimlerine karsi ilerlemekte.

amerikanin aldigi 2 buyuk onlemi yazdim. daha fazla finansal onlem aldilar, yazmaya gerek yok. peki neden dolar hala yukseliyor? cevabi cok basit. ameria tum dunyanin guvenli limani ve herkes parasini dolara cevirmek istiyor. bir seye talep fazlaysa o sey degerlenir. cok ucuz bir kagit parcasi olsa bile.

boylesine derin onlemler alan tek amerika mi? degil tabi. ikinci buyuk ornek almanya. almanya 850 milyar euroluk bir paket acikladi. zaten sosyal anlamda olumlu isler yapan almanya, sadece bu virus icin oldukca buyuk bir meblag ayirdi.

diger ulke ornekleri cogalabilir. ben hemen ulkemize geciyorum.

ancak kimse takip etmiyor sanirim. okuyanlar arada uplarsa iyi olur.

turkiye olarak yaptigimiz dogrulari yanlislari ve hukumetin ulkeyi nasil bitirdigine dugun bir uslupla deginecegim.

ilk olarak, virus daha cindeyken, cin gibi bir ulke onlarca milyonluk sehirleri kapatirken biz cin ve hatta yurtdisi ucuslarini iptal etmekte cok gec kaldik. bana sorarsaniz salginin ulkeye geldigi ya gizlendi, ya da fark edilemedi, siradan bir grip sanildi. burada komplo teorileri uretmeyecegim, cunku tarafli konusmus olurum.

ucuslari durdurmamak ilk buyuk hatamiz oldu. cinden kac kisinin virusu yayarak gezdigini bilmiyoruz. asla bilemeyecegiz.

bence ikinci buyuk hatamiz, universitelerin bir anda 3 haftalik tatile alinmasiydi. arkadaslar, istanbul, izmir ve ankaradaki ogrencilerin ciddi bir kismi baska sehirlerden gelir. 3 haftalik tatili duyan butun ogrenciler, hicbir tedbir alinmaksizin memleketlerine donduler. her sehre sadece 1 viruslu ogrenci gitmis olsa, ki bu gercekten iyimser bir rakam, su an butun sehirlerde virus var.

ne yapilabilirdi peki? tatil kararini verdiginiz anda hicbir sey yapamazsiniz.

baska bir ciddi hata, iranda cok sayida vaka varken umre ziyaretlerinin kontrolsuz yapilmasi ve 20 bin kadar ziyaretcinin yurda girdiginde karantinada bekletilmemesi. bunun hakkinda bir saglik calisaninin videosu vardi. umre isi her seyi berbat etti diye. biz bunu ciddiye almak yerine o calisani linc ettik, din dusmani dedik, her zamanki cahilligimizi surdurduk. yeni gelen 5bin kadar umreciyi ise karantinada tuttuk ama is isten geceli cok oldu.

diger bir ciddi hata, aciklanan 100 milyar liralik ekonomik paket. vatandasla ilgisi olmayan, konut pesinatini dusuren, isciyi degil isvereni kollayan bir paket yayinlandi. bu arada belirteyim, 100 milyar lira yaklagib 15.6 milyar dolar eder. amerika 3 trilyon dolar, almanya 850 milyar euroluk paket hazirlamisti hatirlatayim.

dogrularimizdan bahsedeyim. bilim kuruluyla birlikte calismak en buyuk dogrumuz. her ne kadar son sozu erdogan soylese de, bilim adamlariyla calismak guzel bir sey.

okullarin tatil edilmesi, universitelerin tatil edilmesi (sehir degistirme kisitlamasi konsaydi), egitime uzaktan devam edilmesi guzel haberler.

ancak bu dogrular ekgibti. hemen can alici bir ornek vereyim. hepimizin uzulerek takip ettigi italya ornegi. italyanin kuzeyinde karantina soylentileri yayildiginda herkes guneye goc etti. bu yuzden guneyde tek tuk vakalar varken, vaka sayisi birden patladi. italyanin en buyuk hatasi bu oldu.

bizde de kontrolsuz olarak bir seyleri durdurmak - tatil etmek ayni seye sebep oldu. okullar tatil edilmeden once televizyonlarda, gazetelerde, radyolarda kisacasi tum medyada italyanin hatalarindan bahsedilmeliydi. halk bilinclendirilmeden bu aksiyonlar alindigi icin, herkes yazliklarina, avmlere, memleketlerine giderek virusu yaydi.

ne yapilabilirdi? burada sert davranmak gerekiyordu. tatil kararlarini vermeden once gerekirse butun sehirlerarasi ulasimi kisitlamak gerekiyordu. ama yapilmadi, yapilamazdi.

32bin adet saglikci alinmasi cok iyi bir haber. kusursuz. salgin pik yapmadan once yeteri kadar personel bulundurmak iyi bir haber cunku birkac hafta sonra hastanelerde yeterli personel bulunmayacak.

65 yasa sokaga cikma yasagi gec kalinmis guzel bir haber. bu arada yaslilara kotu davranan dengesizler var, cevrenizde varsa pataklayin. insan olsunlar.

devletin yaslilarin market alisverislerini yapacak ekipler kurmasi cok iyi bir onlem.

aslinda ozetle, kitlesel onlemlerde zayifiz, ancak daha bolgesel onlemlerde cok iyiyiz

panpalar, dunyada su an oyle bir sistem olusmus durumda ki, sistemin parcalarindan birisi cokerse butun sistem olumsuz etkilenir, kaosa suruklenir. dunya aslinda olduruculugu o kadar da fazla olmayan bir hastalik icin neden alarmda?

tek basit cevabi var. saglik sistemi cokmesin diye. herkes hastanelere yigildiginda dunyanin en refah en iyi ulkesi bile bunun altindan kalkamaz. butun dunyanin korktugu sey bu. bakin cin kisa sure icerisinde karantina hastaneleri insa etti. cin oldukca akilli bir devlettir. bosuna yapmadi o hastaneleri.

simdi burada bir not duseyim, hicbir devlet esasen halkini umursamaz. halkina ihtiyaci ne kadarsa o kadar umursar da diyebiliriz. hayatta bircok sey kar-zarar uzerine kurulur. ozetle, ben bunu yaparsam benden ne goturur, bana ne kazandirir, devletler bunu dusunur. cin orneginde, dusunun o hastaneleri yapmanin maliyetini, cin bu maliyete neden girmis olabilir? ya da amerika neden 3 trilyon dolar saliyor piyasaya?

sistem cokmesin diye sistemin yavaslamasi goze aliniyor su an. bence dunya hastalikla dogru bir yolla mucadele ediyor. turkiye de gec kalinmis dogru adimlar atiyor. burada hicbir gibinti yok.

simdi gelelim asil soruya, basligi acma sebebime.

sonra ne olacak? dunya pek de umrumda degil, turkiye umrumda. (umarim dunyada az sayida insan hayatini kaybeder, umrumda degil derken insan hayatindan bahsetmiyorum)

panpalarim, sizi 21 yil onceye, cok aci bir tarihe goturmek istiyorum. 1999 marmara depremine

1999 marmara depreminde, zaten cok da iyi olmayan turkiye ekonomisi buyuk hasar aldi. depremin ulkeye maliyeti bugunun parasiyla yaklagib 200 milyar turk lirasi olarak belirtiliyor. deprem yuzunden faiz oranlari 3 haneli rakamlara ulasmisti, hatta %115 faiz vardi. dusunun su an faiz %9.75. ozetle cok kotu durumdaydik ve deprem ulke sanayisini hedef alircasina marmara bolgesini vurmustu.

ondan sonra hukumet ne yaptiysa care etmedi, ta ki son care olan IMF ile anlasana kadar. IMFye verilen tavizler ve gibi para politikalari 2001 krizi ve ecevit basbakanligindaki koalisyon hukumetinin dusmesinden sonra meyvelerini vermeye baslamisti. 2007 senesine kadar ulkede ciddi bir toparlanma oldu. akp hukumeti bu yuzden halkta cok karsilik buldu.

ancak ciddi hatalar yapiliyordu, kar eden cok sayida devlet kurumu yabancilara satildi ya da 49 yilligina haklari devredildi. tum uyarilara ragmen rejimle cok ugrasildi. ama halk mevcut ekonomiden memnun oldugu icin sesini cikarmadi ve her seferinde akpyi daha guclu bir sekilde iktidara tasidi. tabi ki bunda beceriksiz ve bos muhalefetin payi yuksekti.

2001-2007 senelerini disarida birakarak soyluyorum panpalar, akp hukumeti son 13 senedir ekonomimizde kapatilmasi cok zor derin yaralar acmistir. simdi akp sebepli hasarlardan bahsedelim ve bu salgini yonetecek para neden yok, neden bazi ciddi onlemler alinamiyor bununla iliskilendirelim

ekonomik hatalardan birisi, tamamen cumhurbaskani erdoganin kisisel hirslarindan ya da bilgisizliginden ya da yanlis yonlendirilmesinden oturu faizi olagan disi baskilama cabalari. merkez bankasina surekli faiz dusur diye baski yapmak, gece yarisi merkez bankasi baskanini gorevden almak gibi ciddi hatalari var. bunun iki sonucu var, birincisi enflasyonla mucadelede ipin ucunun kacmasi, ikincisi serbest piyasanin, ozellikle de yabanci yatirimcinin, merkez bankasinin bagimsizligina olan guveninin sarsilmasi dolayisiyla yatirimlarini geri cekmesi.

ikinci buyuk hata, saldirgan ve tutarsiz dis politika. panpalarim, amerika guzellemesi yaptigimi dusunmeyin ancak bizim amerika, ab ve nato ile isbirliginden baska sansimiz yok. rusya ile yakinlasmak, s400 israri, yanlis orta dogu hamleleri hem kuresel itibarimizi hem de ekonomimizi derinden yaraladi.

tutarsizligi soyle anlatayim, esedi bitirmek icin suriyeye gidiyoruz dendi, ancak rusyanin esedi savundugunu bile bile rusya ile de yakinlasilmaya calisildi. boyle tutarsiz bir davranis olamaz.

abd ve ab dostumuzdur bizi cok severler demiyorum. ancak muttefikimiz bu ulkeler.

yine buyuk bir hata, haddinden fazla multeci kabul etmek. oncelikle suriyelilerin durumuna uzuluyorum. ayni durum bizim de basimiza gelebilirdi. panpalarim diyeceksiniz ki biz savasirdik, ulkemizi savunurduk. samimiyetinize inaniyorum ancak o durumda bu karari vermek zordur inanin. karini cocugunu mu dusuneceksin, kendini mi dusuneceksin, yoksa ulkeni mi. bu zor bir karar. umarim o duruma hic dusmeyiz.

ben isterdim ki suriyelileri alalim, kimse hayatini kaybetmesin, bakalim besleyelim ama gercekler o kadar kolay degil. 3 oda 1 salon olan evinize 20 tane adam aldiginizi dusunun. hem sizin icin hem o 20 adam icin eziyet olmaz mi? yemek yetmez, su yetmez, para yetmez. suriyeliler bize hem mali yuk getirdi, hem de iki tarafin da hayat standartlari sarsildi. zorunluluktan asgari ucretin yarisina sigortasiz bir sekilde calisan suriyeliler yuzunden issizlik artti. gordugunuz gibi her hatanin onlarca kotu sonucu var.

panpalarim, 2007 ve gunumuz arasinda yapilan kritik hatalari 10 gun araliksiz yazabilirim. burada keseyim, ana fikir anlasildi bence.

ozetle, hukumet parayi carcur etti bu 13 yil boyunca. betona gomdu, yanlis dis politika izledi, muttefikler bize suphe duymaya basladi, issizlik artti, enflasyon artti, dolar artti, disa bagimlilik artti, reel sektor borcu artti, turkiye ekonomisine guven azaldi, yabanci sermaye yatirimlari azaldi, ihtiyat akcesine kadar tum hazine bosaltildi, merkez bankasinin dovize mudahale edecek hali kalmadi, son kalan buyuk kurumlar varlik fonuna devredildi ve risk altinda gibi gibi cok fazla kritik hata sayilabilir.

panpalarim sonuca bagliyorum burdaysaniz

sonuc olarak, 13 yilda yapilan cok sayida kritik hata, bugun virusle mucadele icin yeterince sert tedbirler almamizi engelliyor. henuz virusun tespit edildigi sehirler bize soylenmiyor cunku ekonomik cekinceler var. virus istanbulda cok sayida varsa eger, ticaretin ve ekonominin kalbi olan istanbulda sokaga cikma yasagi ilan edilirse turkiyede hayat durur. bundan korkuluyor. ekonomik durumu iyi olan ulkeler bu sert tedbirleri alip 850 milyar eurolara kadar cikan paketler aciklayabiliyorlar. bizim ekonomik tedbir paketimizde 50-60 kat daha fazla paradan bahsediyoruz.

ozellikle almanya ile kiyasliyorum cunku nufusumuz cok yakin. 80 milyon civarlarinda.
bir daha yazayim:

almanya: 850 milyar euro
turkiye: 14 milyar euro

panpalarim, umarim yaniliyorumdur. umarim butun tahminlerim bosa cikar da got olurum onemli degil. ama cok kotu durumdayiz. ekonomimizin agir hasarli olmasindan dolayi yeterli onlemleri almaktan cekiniyoruz. cunku calisanlar izne cikarilirsa ekonomi duracak. sirketler calismazsa vergiler aksayacak. tedarik zincirleri kirilacak ve devletin bunu engelleyecek parasi yok. isciler issiz kalirsa issizlik fonu yeterli olmayacak. belki 1-2 ayda tukenecek. insanlar para harcamazsa firmalar kapanacak ve her seferinde daha fazla insan issiz kalacak. bankalara borcu olanlar odeyemeyecek, bankalar krize girecek. kisacasi turkiyede ciddi anlamda ekonomik kriz bas gosterecek.

son 2 yildir ekonomik buhran olarak adlandirabilecegimiz bir surecteyiz. kriz cikmiyor ama durum adim adim kotuye gidiyor. covid19 artik bu buhrani ciddi bir krize donusturecek diye dusunuyorum. haksiz cikmayi cok istiyorum.

peki krizi nasil onleriz? benim gorusum hukemetin cabasiyla bu is olmayacak. 100 milyar lira degil 500 milyar lira ayirsa olurdu, ama para yok herkes farkinda.

bu yuzden

- evde kalalim
- sagligimizi guclu tutalim
- saglik sisteminin cokmemesi icin vatandaslik gorevimizi yapalim.

bu krizi engellemenin, daha dogrusu en hafif sekilde atlatmanin yolu budur panpalarim, halk olarak bilincli olup virusun "gecmesini" beklemektir.

dusuncelerimi aktardim, kirdigim birileri olduysa ozur dilerim. dedigim gibi, haksiz cikmayi cok istiyorum cunku ben her seye ragmen bu ulkeyi cok seviyorum. akp de gelse, makepe de gelse bu degismeyecek.