bunları biliyormusunuz ha

Cam Katı Bir Madde Midir Yoksa Sıvı Mı?

Bu soruya herkes farklı bir yanıt verir. Bazıları sıvı olduğunu savunur. Bunun temel nedeni, camların üretim aşamasında donma olarak adlandırılan faz değişimini yaşamamasıdır. Hatırlarsanız;sıvılar içine konduğu kabın şeklini alır. Katılarsa hangi kaba koyarsanız koyun şekillerini korurlar.Bu tanımlarda dikkatimizi çekmesi gereken nokta, zamandan hiç bahsedilmemesidir. Gliserin ve bal gibi yavaş akan sıvıları düşünelim. Oldukça kıvamlı bir baldan bir miktarını bir kaba koyduğumuzda, balın kaba düzgün yayılması birkaç saat sürebilir. Peki,çok daha kıvamlı bir maddenin akarak kabın şeklini alması için daha uzun bir süre beklemek gerekiyorsa, örneğin milyonlarca yıl gibi,bu durumda o maddeyi nasıl sınıflandıracağız?
Çoğunuz balın soğuduğunda daha kıvamlı hale gelerek daha yavaş aktığını gözlemlemişsinizdir. Camların da akışkanlıkları soğuduklarında azalır. Üretim aşamasında cama şekil verilirken bu özellik oldukça yararlıdır. Önce cam kolayca şekil verilebilecek kıvama gelinceye kadar ısıtılır, sonra da aldığı şekli koruması için soğutulur. Soğutma işlemi camın akışkanlığını önemli ölçüde azaltır, fakat tamamen durdurmaz. işte tam bu noktada cam ile diğer sıvılar birbirinden ayrılıyor. Örneğin, balı çok soğutursanız belli bir sıcaklıkta kristalleşmeye, yani katı faza geçmeye başlar. Bu, suyun donarak buz haline geçmesiyle aynı olay. Bir sıvı bu şekilde katılaştıktan sonra da, tüm moleküller katı içinde sabit konuma geçtikleri için, akışkanlık tamamen durur. Buna karşın camlarda bu donma olayına hiç bir zaman rastlanmaz. Bu nedenle, üretim aşamasından oda sıcaklığına kadar soğutulan camların akışkanlığının oldukça azaldığı, ama hiç bir zaman sıfırlanmadığı iddia ediliyor. Yani bu yoruma göre, bir kaba konulan cam parçalarının milyarlarca yıl sonra, belki de çok daha uzun bir süre geçtikten sonra kaba düzgün yayılıp kabın şeklini alması beklenir.
Peki cam neden donmaz? Donma olayının iki temel özelliği var. Birincisi hareketli moleküllerin artık hareket edemez duruma gelip yerlerinde sabit kalması, ikincisi de bu moleküllerin “kristal yapı” olarak adlandırdığımız düzen içinde yerlerini alması. Doğadaki hemen hemen her katı madde böyle bir kristal yapıya sahip. Donma, ortamda bulunan bir kristale diğer moleküllerin eklemlenmesi, böylece kristalin büyümesi sonucu gerçekleşiyor. Ama eğer sıvı molekülleri, üzerine düzgün eklenecekleri bir kristal çekirdeği bulamazlarsa donma gerçekleşmez. Bu olaya “aşırı soğuma” deniyor. Örneğin su -20°C’ye kadar aşırı soğutulabilir.

ilk Karalar Nasıl Oluştu?

Pasifik Okyanusu’nda bir ada yok oldu ya da bir ada meydana geldi şeklindeki haberleri basından zaman zaman duymuşluğumuz olmuştur. ilk karaların oluşumlarını da bunlara benzetebiliriz. Milyarlarca yıl önce buna benzer oluşumlar çok daha fazla ve sık aralıklarla meydana geliyordu. Daha kıtalar oluşmadan önce gezegen, yoğun meteor bombardımanı altında son derece yüksek enerjili, yıldırımların ekgib olmadığı, Güneş radyasyonlarının son derece yoğun olduğu, şiddetli volkanik faaliyetlerin etrafı kasıp kavurduğu ve atmosferin henüz oluşamadığı bir görüntü sergiliyordu. işte bu ortam içinde, ilk küçük kara parçaları oluşmaya başladı.
Yapılan bilimsel araştırmalara göre, ilk oluşan kıtasal kabuk ultramafik özellikteki kayalardı. Bunlar son derece duraysız durumdaydılar. Bu ultramafik kayalar, okyanus sırtlarından yükselen bazaltik magmalarla kesildiler. ikinci aşamada, bu ultramafik kabuk parçalandığında ortaya çıkan bazaltik magma ilk olarak küçük kara parçalarını oluşturmaya başladı. Bu arada andezitik lavlar devreye girdi ve magmadan türeyen granitik lavlar ada yaylarının iç kısımlarına yerleşti. Böylece ilk mini mini granitik ada yayları çarpıştı ve birbirlerine eklenerek ilk kara parçalarını, daha doğrusu ilk kıtaların kökenlerini oluşturmaya başladı. Bu olayların meydana geldiği zaman, günümüzden yaklaşık 3,5 milyar yıl öncesiydi.
Son derece yaşlı kayalardan oluşan eski parçalarına “kalkan” adını veriyoruz. Örneğin Kanada kalkanı, Sibirya kalkanı. Bu kalkanların derin kısımları ise, eski kıtanın çekirdeği olarak varsayabileceğimiz ve kraton diye tanımlanan kıtanın kök kısmını oluşturuyor. Bunu buzdağlarının köklerine benzetebiliriz. Kratonlar, kıtaların iç kısımlarında bulunan, son derece yaşlı temellerdir. Etraflarına kıtasal kabul eklendiğinde, kıtalar bugünkü şekillerini alacaklardır.
Dalma-batma olayları, kıtaların biçimlenmesinde önemli rol oynayan levha hareketleri olarak bilinir. Bu olaylar sonucunda kıtalara eklenen kayaç tipleri, çoğunlukla metamorfizma, magmatik çeşitlilik ve dağ oluşumu gibi olayların izlerini de içerir. Daha öncede söylediğimiz gibi, gezegenimizdeki bu olaylar dünümüzde zaman zaman süratlenerek ya da yavaşlayarak hala devam etmektedir.
Hepimiz biliyoruz ki, gezegenimizde altı büyük kıta vardır. Bunlar Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa, Asya, Afrika ve Avustralya’dır. Tüm bu kıtalar bir veya birden fazla kratondan meydana gelmiş olabilir. Kraton sınırları büyük dağ (orojenik) kuşakları ile çevrilidir.
ilk kıta hangisidir diye bir soru soracak olursanız, bunun cevabı “Vaalbara süper kontinenti”, yani kıtası olacaktır. Kıtanın adı Güney Afrika’daki Kaapvaal kratonu ve Batı Avustralya’daki Pilbara karatonundan türetilmiştir. Yaklaşık 3,6 milyar yıl önce oluşmuş bu muazzam kıta, günümüzden 2,5 milyar yıl öncesinde parçalanmaya başlamıştır.