bu başlıkta seviyeyi tek başıma yükseltiyorum

agamemnon yunan mythos’unda tektir, eşsiz bir tiptir, yalnız i̇lyada’da değil, efsaneler boyunca onun simgelediği kavramı onun kadar etkin ve belirgin niteliklerle canlandıran başka bir kişi yoktur. agamemnon kraldır, krallar kralıdır, her biri bir bölgenin yönetimini elinde tutan birçok derebeylerinin başında, onları ordularıyla birlikte yöneten başkomutandır. buyruğuna tek bu kurultayda da başlıca kural danışmadır. yunan mythos’u tanrılar tanrısı zeus’un üstünde, ondan üstün bir güç bulunduğunu gösterdiği gibi, krallar kralı agamemnon’un kişiliğinde de krallığın erdemlerini, hem de ekgib ve zayıf yönlerini önümüze serer. bu bakımdan destana olduğu kadar, tragedyaya da esin konusu olmuştur agamemnon.
i̇lyada’nın üçüncü bölümünde helene surların üstüne dizilmiş, savaş alanına bakan troyalı ihtiyarlara en başta eski eniştesi agamemnon’u “hem iyi bir kral, hem güçlü bir savaşçı” olarak tanıtır. agamemnon’un krallık yetkisi zeus’tan gelmiştir. homeros onun asasının, kral değneğinin tarihçesini çizerken (i̇l. ii, 100vd.), soyunu pelops’a kadar zütürür, başka bir efsane koluna göre agamemnın’un ilk atası tantalos’tu.(tab. 14 ve 15). i̇lyada’da pelops oğullarının kan davasından söz edilmez, krallık normal yoldan pelops’tan atreus’a, atreus’tan thyestes’e ve ondan agamemnon’a akarılır; atreus ile thyestes arasındaki kardeş düşmanlığı ve onun sonucunda işlenen korkunç suçlar daha çok tragedyaya konu olmuştur (atreus). ama destan agamemnon’u bir krala özgü bütün nitelikleriyle canlandırır. bu kral portresi üstünde durmaya değer.
i̇lyada’nın konusu, agamemnon ile akhilleus arasındaki kavga agamemnon yüzünden kopar. ve bu kavgada krallar kralının tutumu, karakteri ve kişiliği bütün açıklığıyla ortaya serilir. agamemnon kraldır ve her kral gibi kendi çıkarını, istek ve buyruklarını emrindeki insanlarınkinden üstün görmekte ve bu inanışa göre davranmaktadır. tutsağı khryseis’i geri vermek istememesi, vermek zorunda kalınca akhilleus’unkini almakta hiçbir sakınca görmemesi kavganın asıl nedenidir. bu olayda karşısına çıkan kim olursa olsun paylar, tersler, hiç sayar (i̇l. i, 102 vd.)
…kalktı hırslagücü yaygın agamemnon, yiğit atreus oğlu, kapkara bir öfkeyle doluydu yüreği, yanıyordu iki gözüm yalım yalım…
apollon’un akha’lara gönderdiği salgının nedenini bilen kalkhas bu öfke karşısında çekinir gerçeği söylemeye (i̇l. i, 78 vd.).
kızdıracağım biliyorum akha’ların saydığı adamı,o adamın bütün argos’lulara her yerde sözü geçer. kral azgın olur kızınca çok ayak takımından birine,bir zaman öfkesini yenerse de, unutamaz kinini, dışarı vurana dek taşır yüreğince onu.
ama agamemnon ne kalkhas’ı dinler, ne de onun sözlerine uyulmazsını salık veren akhilleus’u, bildiğini yapar. bu davranışı tepki uyandırır. tepkinin, yalnız kavgaya tutuştuğu akhilleus’tan gelmemesi, ordunun alt tabakasını, simgeleye bir askerin de kralı en ağır sözlerle kınaması dikkat çeker. halkın yöneticisini eleştirmesi dünya yazınında ilk kez görülmektedir burada. bu eleştiri akhilleus’un ağzından şöyle dile gelir.

“ey doymak bilmez adam… seni gidi edepsiz, çıkarına düşkün yürek… seni şarap fıçısı, seni it gölü, seni geyik yürekli… halkını kemiren bir kralsın sen.” (i̇l. i, 122, vd.).

ama yiğidin sözlerinde daha da şaşırtıcıdır thersites’in, halktan bir adamın kralı kınaması (thersites). bu eleştiri yalnız kral değil, feodal akha düzeninin tümünü kapsamaktadır (i̇l. ii, 225 vd.).
gene mi bir isteğin var, atreus oğlu? barakaların tunçla, kadınla dolu.bir şehri alır almaz biz akha’laronları sana verdiydik ilk peşin.bir de altın mı istiyor canın şimdi? tutup getirelim troya’lılardan birini, gelsin babası kurtulmalık versin sana, altınla versin sana öyle mi?taze bir kadın mı istiyorsun yoksa, düşüp kalkmaya, bütün gözlerden uzakta, kapatmaya kendine? başbuğusun, yakışık almaz akha oğullarını yıkıma sürüklemen. size diyorum akha oğulları, hey, akha oğulları denmez size artık, akha kadınları demeli, sizi aşağılık herifler sizi, hadi yurda dönelim gemilerimizle,tek başına bırakalım troya’da onu, otursun onur payının üstüne. yardım etmeyelim de görsün sonunu, saygısızlık etti akhilleus’a, en üstün yiğidimize, aldı onur payını yoksun bıraktı onu. akhilleus’un içinde büyük bir kin yok gene de,hem gevşek davranmasaydı sana, atreus oğlu, bu senin son küfrün olurdu ona.
bu sorunu akha ordusunun nasıl çözümlediği de ilginçtir. athena’nın verdiği esinle odysseus sıraları dolaşıp söyle yatıştırır herkesi (i̇l. ii, 193 vd.):
…bilemezsin atreus oğlunun niyeti ne?akha oğullarını yokluyor şimdi o,ama ezecek yakında başlarını…öfkelenip de akha’lara yıkım getirmesin sakın, zeus’un beslediği kralların amansızdır öfkesi… daha güçlüdür onlar senden. sense savaştan anlamaz korkağın birisin.ne kurultayda geçer sözün, ne savaşta geçer.hem biz burada hepimiz kral değiliz ki.her taraftan bir ses çıkarsa iyi olmaz, bir tek baş olmalı, bir tek kral. kurnaz kronis oğlu şu değnekle bütün yetkilerisize krallık etsin diye verdi agamemnon’a!
agamemnon gene de bir zorba olarak gösterilmez i̇lyada’da, aslında talihsiz bir adamdır: akhilleus’u kırdığına bin pişman olur, barışmak için ödün vermeye hazırdır. yiğidin olumsuz tepkisiyle karşılaştıktan sonra, bir daha aynı uysallığı gösterir ve özür dileyerek barışır (i̇l.xix, 85 vd.). her davranışında sanki bir sakarlık vardır agamemnon’un: aulis’te avlanırken artemis’i kızdırması, bu yüzden kızı i̇phigeneia’yı kurban etmek zorunda kalışı bu kralın hatalarını ne kadar pahalıya ödediğini gösterir (i̇phigeneia). karısının ve onun aşığı olan kendi amcaoğlunun elinden öldürülmesi bile aynı yarı komik, yarı trajik kaderin belirtisidir (klytaimstra, aigisthos).
i̇lyada onun kahramanlıklarını ve öldürdüğü troyalı yiğitlerin adıyla doludur, ama agamemnon burada da tam başarılı değildir, ne savaşta bir akhilleus ya da bir aias olabilir, ne de kurultayda bir nestor ya da odysseus gibi üstün bir akıl gösterebilir. onun kişiliğinde homeros ve yolunu izleyen bütün ozanlar krallık kurumunun kusur ve ekgibliklerini ortaya sermek istemiş

sosyoloji̇ nedi̇r?

sosyoloji insan toplumlarını bilimsel, sistematik ve eleştirel olarak inceleyen sosyal bir bilimdir. bu sosyolojinin en genel düzeyde tanımlanmasıdır. sosyolojinin araştırma konusu toplum ve toplumsal yaşamla ilgili olgu ve olaylardır. toplumun yapısı, organizasyonu, değişimi, işleyişi, ... sosyolojinin ilgi alanı içine girer. toplumun yapısını keşfetme, toplumdaki grupları bir arada tutan veya onları birbirinden ayıran, uzaklaştıran güçlerin neler olduğunu ortaya koymak, toplumsal yaşamı değiştiren ve dönüştüren koşulları belirlemek, insanlar arası ilişki ve etkileşimlerin yapısı ve işleyişi ile ilgili kural ve ilkeleri ortaya koymak, sosyal davranışı toplumsal bağlam içerisinde açıklamak,... sosyolojinin en temel amaçları arasında yer alır.

yukarıda da ifade edildiği gibi toplum ve toplumsal yaşamla ilgili olgular (evlenmek, boşanmak, göç, kentleşme, suç,terör, spor,... )sosyolojinin araştırma konusunu oluşturur. toplum sosyolojik açıdan sosyal bir gerçekliktir. ancak bu gerçeklik, fiziksel bir gerçeklik gibi doğrudan algılanan ve deneyimlenen bir gerçeklik değildir. sosyal gerçeklik insanlar arası ilişki ve etkileşimleri, grup yaşdıbını, gruplar arası ilişkileri, kültürü, sosyal kurumlar ve tüm bunların insanların sosyal davranışları üzerindeki etkilerini anlatan bir kavramdır. bu bağlamda sosyal gerçeklik sosyal davranışlarımızı şekillendiren sosyal bir güç olarak tanımlanabilir. örneğin; nasıl mevsimler faaliyetlerimizi, giysilerimizi ve yaşamla ilgili seçimlerimizi etkileyebiliyorsa , sosyal gerçeklikte sosyal davranışlarımızı biçimlendirir.

i̇çinde yaşadığımız toplumun ekonomik yapısı, aile düzeni, kültürü, yönetim biçimi, nüfusu, dini, ahlak anlayışı... sosyal davranışlarımızı şekillendirir. örneğin; hangi partiye oy verdiğimiz, eş seçimimiz, yaptığımız meslek , boş zamanları değerlendirme biçimimiz ,…toplumsal koşullardan etkilenir.

i̇nsan davranışları üzerinde toplumsal koşulların etkili olması sosyal davranışın çözümlenmesinde, toplum ve toplumsal yaşamla ilgili olgu ve süreçlerin bilinmesini önemli bir hale getirmiştir. bu çerçevede sosyoloji daha özel olarak sosyal davranışı açıklamayı amaçlar. sosyal davranış toplumsal bir bağlamı içeren, diğer insanların davranışlarını içeren ve /veya çağrıştıran örgütlü insan eylemleri olarak tanımlanabilir. örneğin; bir fabrikada çalışan işçilerin veya bir okulda ders anlatan öğretmenlerin davranışları sosyal davranışlardır.

sosyoloji, sosyal davranışı çözümlemek için sosyal davranışın bağldıbını, yine en genel düzeyde toplumu ve onunla ilişkili olgu ve süreçleri dikkate almak durumundadır. sosyolojiye özgünlüğünü
ve önemini kazandıran da budur. toplumsal çözümlemede toplumsal bakış açısını içermeyen bir sosyoloji anlayışı oldukça ek***r. bu nedenle toplum ve toplumsal yaşam üzerinde biraz ayrıntılı durmanın gerekli olduğunu düşünüyoruz.

bilindiği gibi insanlar toplum içinde yaşayan sosyal varlıklardır. toplum halinde yaşamak insan için zorunlu, kaçınılmaz ve onun doğasıyla ilgili bir özelliktir. i̇nsanların sosyal varlık olduğu; yani diğer insanlarla ilişki kurarak bir arada bulunması bir çok filozof ve sosyologun paylaştığı temel bir fikirdir.

i̇nsanın sosyal bir varlık oluşu , toplumun hem bir nedeni ve hem de bir sonucu olarak ortaya çıkar. i̇nsanların yapısı ve mahiyeti (temel özelliği) onların bir arada yaşamasını gerektirmiş ve böylece toplum hayatı ortaya çıkmıştır. aynı zamanda toplum hayatı da insanları tarihsel süreç içerisinde değiştirmiş ve insanların toplumsal yaşamdan etkilenen ve hatta belirlenen varlıklar olması üzerinde etkili olmuştur. ancak burada önemli olan insan mı?, toplum mu?, ayrımı değil, insan ve toplum arasındaki etkileşimdir. i̇nsan ve toplum bir bütünün iki önemli yüzü ve gerçekliğidir.

toplum yapısı çeşitli türden grupları ve bu grupların organizasyonunu içerir. sosyolojik açıdan toplum en büyük, en karmaşık ve en gelişmiş sosyal gruptur. toplumu bir tür gruplar ağı veya organizasyonu şeklinde ele almak olanaklıdır. coser (1985:3)’a göre toplum, örgütlü insan grupları arasındaki etkileşim kalıplarına verdiğimiz bir isimdir. gruplar içinde ve gruplar arasındaki etkileşimin örüntülenmesi veya kalıplaşması toplumsal yaşamın düzenliliğini işaret eder. oldukça karmaşık toplumlar da bile sosyal yaşamın dikkatli bir gözlemi, toplumsal yaşamda kaos ve kargaşa yerine düzenliliğin olduğunu ortaya koyar. örneğin; sabahleyin evimizden ayrılıp işimize giderken genellikle içinde yaşadığımız sosyal dünyanın dünkü gibi olacağını umarız veya böyle bir beklenti içinde yaşarız. bu düşünüş toplumsal yaşamın öngörülebilirliğini de ifade eder. ancak, sosyal yaşamın bu düzenli yapısı onun şaşırtma, uyumsuzluk, gerilim ve sosyal gruplar arasındaki çeşitli türden anlaşmazlıkları içermemesi anldıbına gelmez. sosyal yaşam bu ve benzeri süreçleri de içermesine rağmen tüm bu süreç ve oluşumlar belirli kural, ilke ve kalıplarla ortaya konur. örneğin;işçi ve işverenler arasındaki çatışmalar ve anlaşmazlıklar sendika, grev, lokavt toplu iş sözleşmesi gibi kurum ve örgütlenmelerle düzenlenmiştir. çatışmaların topluluğun istikrarını bozduğu durumlar genellikle bir değişim durumunu ifade eder. bu sürecin yöneldiği durum göreli de olsa yeni bir denge veya istikrardır.

toplum kavramı sosyolojide merkezi bir kavramdır. sosyal grup boyutu kadar diğer boyut ve özellikleri de vardır. giddens (2002:621)’a göre bir toplum belirli bir toprak parçasında yaşayan , ortak bir politik otorite sistemine tabi olan ve çevrelerindeki çeşitli gruplardan (toplum) ayrı bir kimlikleri olduğunun farkında olan bir insan grubudur. giddens’ın bu tanımı açısından örneğin; türk toplumu, i̇ngiliz toplumu, amerikan toplumu,... bir toplumdur.

toplum kavrdıbının çözümlenmesinde kültür ve kurumlar da önemli bir yere sahiptir. kültür toplum yaşdıbının kurucu ögelerinden birisini oluşturur. toplumsal yaşamın çeşitli alanları kültürle bir yapıya bir düzene kavuşur. bauman (1998:163) kültürü “ yapay düzen kurma işi” olarak tanımlar. bu yapay düzen insanın toplum halinde yaşamasının zorunlu bir sonucu veya gereği olarak ortaya çıkar ve insan ilişkilerini düzenleme, insanların çeşitli türden ihtiyaçlarını karşılama işlevlerini yerine getirir. kültür, bu bağlamda insani; insana özgü ve toplumsal bir karaktere sahiptir. fichter (1990:120) kültürü “insan ürünü” olarak değerlendirir.

sosyolojide kültür kavramı bir grubun (az yada çok geniş ) üyelerinin ortak edinimlerinin bütünü ifade eder. bu edinimler şeyleri algılamada, yapılanları değerlendirmede bilinç dışı ve sürekli referans işlemi görerek, davranışların yönlendirilmesinde etkili olurlar. (muchielli,1991:9).

kültürün insan davranışları için referans oluşturması toplumsal açıdan oldukça önemlidir. bir toplumda bireyler arası ilişkilerin düzenlenerek toplum hayatının meydana geldiği bilinmektedir. kültür, sosyal kurumlarla çok sıkı bir ilişki içinde bulunur. sosyal kurumlarda temel olarak toplum içerisinde bireyler arasındaki sosyal ilişkileri düzenler. fichter (1990:123) kültür ve kurumlar arasındaki ayrımın daha çok analitik olduğunu söyleyerek kültürü toplumdaki kişilerin ortaklaşa paylaştıkları toplam kurumların bileşkesi olarak tanımlar. aynı sosyologa göre , kurum kültürün en geniş parçasını oluşturur. kültürün en küçük ve indirgenemez temel oluşturucusu yürürlükteki davranış örüntüsüdür. sosyal rol, statü ve etkileşim formları ise sosyal kurumların oluşturucuları olarak değerlendirilir. kültür bünyesinde bir topluma veya gruba ait temel değer, norm ve davranış kalıplarını içerir. bir toplumun kültürü onun inançları, ahlakı , sanatı , hukuku, dili, gelenek, görenek örf ve adetlerden oluşan karmaşık bir bütündür. sosyal kurumlar ise düzenlenmiş, tesis edilmiş veya yapılanmış davranış örüntüleri ve bunlardan oluşan sosyal bütünlerdir.

i̇nsanlar toplumsal yaşam içerisinde gereksinimlerini karşılamak için diğer insanlarla sosyal ilişkilere girerler. çünkü, insanlar gereksinimlerini tek başlarına karşılayamazlar. örneğin; beslenmek, giyinmek, evlenmek,güvenlik, sevgi gibi gereksinimlerimiz tek başımıza karşılayamadığımız , diğer insanlarla ilişkiyi içeren sosyal boyutlu ihtiyaçlarımızdır.

sosyal ilişki ve etkileşimin toplum hayatı için en temel önemi grup oluşumunu, grup yaşdıbını ve bu yaşamla ilgili yapıları; kalıpları ortaya çıkarmasıdır. sosyal ilişki ve etkileşimin bu bağlamda içinde yaşadığımız karmaşık modern toplum da dahil, bütün sosyal oluşum ve yapıları ortaya çıkaran temel bir toplumsa