bu başlıkta seviyeyi tek başıma yükseltiyorum

var oluşçuluk

varoluşçuluk (egzistansiyalizm) bireyin deneyimini, ve bu deneyimin tekilliğini ve biricikliğini insan doğasını anlamanın temeli olarak gören bir felsefe akımıdır. varoluşçuluk, insanın varoluşuyla doğal nesnelere özgü varlık türü arasındaki karşıtlığı büyük bir güçle vurgulayan, iradesi ve bilinci olan insanların, irade ve bilinçten yoksun nesneler dünyasına fırlatılmış olduğunu öne süren bir düşünce okuludur. bu akım insan özgürlüğüne inanır ve insanların davranışlarından sorumlu olduğunu öne sürer.

genel manada varoluşçuluk
varoluşçuluk yirminci yüzyılın ilk yarısının sonlarına doğru fransa’da ortaya çıktı. en önemli temsilcileri martin heidegger, karl jaspers, jean-paul sartre, gabriel marcel ve maurice merleau-ponty olmuştur. felsefi bakımdan temelleri ise bunlardan önce nietzsche ve sören aabye kierkegaard gibi düşünürler tarafından atılmıştır.

varoluşçuluğu belirleyen temel özellik ve tavırlar şöyle sıralanabilir:

1) varoluşçuluk, herşeyden önce varoluşun hep tikel ve bireysel, yani benim ya da senin veya onun varoluşu olduğunu öne sürer. bundan dolayı, o insanı mutlak ya da sonsuz bir tözün tezahürü olarak gören her tür öğretiye, gerçekliğin tin, akıl, zeka, bilinç, i̇de ya da ruh olarak varolduğunu öne süren idealizme karşı çıkar.

2) akım, varoluşun öncelikle bir varlık problemi, varoluşun kendi varlık tarzıyla ilgili bir problem olduğunu dile getirir ve varlığın anldıbına ilişkin bir araştırmaya karşılık gelir. bu çerçeve içinde, her tür bilimci, nesnel ve analitik yaklaşıma şiddetle karşı çıkan varoluşçuluk, özellikle varoluşun zamansal yapısına ilişkin analiz yoluyla, varlığın genel anlamıyla ilgili bir öğreti, belli bir ontoloji üzerinde yoğunlaşır.

3) varoluşçuluğa göre, varlığa ilişkin araştırma, varolanın aralarından bir seçim yapmak durumunda olduğu çeşitli imkanlarla karşı karşıya gelmeyi gerektirir. başka bir deyişle, varoluşçu felsefe, geleneksel felsefenin öne sürdüğü gibi, özün varoluştan önce değil de, varoluşun özden önce geldiğini öne sürer; insanın önce varolduğunu daha sonra kendisini tanımlayıp, özünü yarattığını dile getirir. başka bir deyişle varoluşçuluk, insanın dünyaya fırlatılmış bulunduğunu, dolayısıyla kendisini nasıl oluşturursa öyle olacağını; insanın özünü kendisinin belirleyeceğini; bireysel insan varlığının sabit ya da değişmez, özsel bir doğası bulunmadığını öne sürer. bu bağlamda her tür determinizm ya da zorunlulukçuluğa büyük bir güçle karşı çıkan varoluşçuluk, bireylerin mutlak bir irade özgürlüğüne sahip bulunduğunu, insanın özgürlüğe mahkum olduğunu ve olduğundan tümüyle farklı biri olabileceğini dile getirir.

4) i̇nsana özünü oluşturma şansı veren bu imkanlar, onun şeylerle ve başka insanlarla olan ilişkileri tarafından yaratıldığı için, varoluş her zaman dünyadaki bir varlık olmak veya seçimi sınırlayan ya da koşullayan somut ve tarihsel olarak belirlenmiş bir durumda ortaya çıkmak durumundadır. bu ise, varoluşçuluğun tekbenciliğe ve epistemolojik idealizmle taban tabana zıt bir felsefe akımı olduğu anldıbına gelir.

5) varoluşçuluk, nesneden yola çıkan, varlıkla ilgili nesnel doğrulara ulaşmaya çalışan görüşlere karşı, özneden hareket ve öznel hakikatlerin önemini vurgular. felsefenin, varlık ve tümeller gibi konularla uğraşıp nesnelliği araması yerine, korkuyu, yabancılaşmayı, hiçlik duygusunu, insanlık halini ele alıp, öznelliğe yönelmesi gerektiğini; hakikatin tümüyle öznel olup, hiçbir soyutlamanın bireysel varoluşun gerçekliğini kavrayamayacağını ve ifade edemeyeceğini söyler.

6) varoluşçuluk, özellikle de hümanist ya da ateist boyutu içinde, evrenin akılla anlaşılabilir olan bir gelişme doğrultusu olmayıp, özü itibariyle saçma ve anlamsız olduğunu, evrenin rasyonel bir tarafı bulunmadığını, evrene anlamın insan tarafından verildiğini öne sürer.

7) böyle bir evrende, insanın hazır bulduğu ahlak kuralları olmadığından; varoluşçuluk, ahlaki ilkelerin, kendi eylemleri dışında, başka insanların eylemlerinden de sorumlu olan insan tarafından yaratıldığını savunu

kazancaki̇s’i̇n muci̇zesi̇...
“gerçeğe efsane diyoruz…
size bir efsane anlatacağım, yaklaşın çocuklarım”.

karanlık bir çağda yaşıyoruz. büyük savaşların, büyük fikirlerin, büyük adamların ve kadınların, büyük aşkların yüzyılını geride bıraktık. artık insanın dünyalar yıkabilecek ve kurabilecek gücüne değil, aldığı kokuyla ya da girişimci ruhuyla diyelim, işlerini yoluna koyabilme, yolunu bulabilme becerisine inanıyoruz. doğum ve ölüm arasında kurulu düzenimiz işliyor; bu düzenin kuruluşunun içinde işe, okula, eve, eyleme, anmaya, yurtiçine yurtdışına gidip geliyoruz. karanlığın sıyrıldığı yerlerde katliamları görüyor, bunları kınayarak karanlığımıza gömülüyoruz. i̇nsan, kendini inkâr ederek ölümlü bir hayvan olarak görünüşe çıkıyor. tarihi yırtan trajik kahramanların çağını geçtik, tamam, ama artık yaşadığımız komedinin gülünesi yanı kalmadı. devrimin hayal olduğunu söyleyen devrimcilerle, takiyyeyle iş gören tüccarlar bir demokrasi ağıdının içinde hemhal olmuş insanın haklarından bahsediyorlar. halbuki insana hak sağlayacak bir insan özü, doğası yoktur; o kendi tekilliği içinde tarihsel olarak kurulur ve tarihini inşa eder.
•••
çağımızın karanlığını görmemiş, ilerlemenin yüzyılının sonunda doğmuş, yıkımın ve devrimlerin yüzyılının ortasında ölmüş nikos kazancakis’in ‘yeniden çarmıha geriliş’ romanı beni bu düşüncelere sürükleyen. 1954’te yazılmış. roman işleyen bir düzenin sunumuyla başlıyor. karanlık çağımızdan farklı değil bu düzen. osmanlı’da bir rum köyü. şişko papazı, sandıkları dolu kadısı, içki ve oğlancıkla gününü gün eden ağası, daha çok kazanma peşinde koşan tüccarı ile kurulu bir düzen. bu düzeni alt üst edecek mucize i̇sa’nın çarmıha geriliş ritüeli için seçilen beş gencin hayatlarının bu ritüel çerçevesinde değişmesiyle gerçekleşiyor. trajedi ise osmanlı’nın saldırısında sahip olduklarını kaybederek mülksüzlükte insanlaşan ve mülk düzenini bozmaya gelen hiçbir şeye sahip olmayanlarla karşılaşıldığında başlıyor. düzenin işbilir bekçisi şişko papaz, kullanılmayan toprakların kendilerine tahsis edilmesini isteyen açların papazına şöyle diyor: “benim boynumda asılı bir sürü ruh var. tanrıya hesap vermek zorunda kalacağım.” açların önderinin karşılığı: “yeryüzündeki tüm ruhlar her insanın boynuna asılıdır, onun için seninkilerle benimkiler arasında ayrım yapma.”
eşi̇tsi̇zli̇k üzeri̇nden kurulan eşi̇tli̇k
eşitsizlik düzeninin savunucusuyla eşitliğin savunucusunun söylemleridir bunlar. çünkü eşitsizlik tam da eşitlik üzerinden kendini kuran şeydir. i̇ki papazın da savunduğu aynı tanrıdır, ihtilaf da bu tanrı üzerinedir. çarmıha gerilecek olan i̇sa burada devreye girer, ‘bolşevik’liğe ilk adımını atmıştır. kitabın başkahramanı manolios özneleşme sürecinin içine girer. havarileri ile birlikte göçebe açların kovuldukları dağda, köylerinin kuruluşuna katılır. eski ilişkilerinin hepsini kesintiye uğratır. evleneceği kadını terk eder, şehvetle arzuladığı dul fahişeyi kardeşlikle onurlandırır ve köyüne ancak bütün köy halkını osmanlı ağasının zulmunden kurtarmak için geri döner.

haki̇kat bi̇lgi̇ni̇n karşisinda
kazancakis, gerek ‘yeniden çarmıha geriliş’te gerekse 1957’de yayımladığı, aziz francis’in hayatını konu aldığı ‘assisili francis’te işleyen düzenin kesintiye uğratılmasını konu alır. bu kesinti hiçbir şeye sahip olmayanların yarattığı özneleşme sürecinin sonucunda gerçekleşir. özneleşme sürecinin başında ise hep bir mucize vardır. mucize, kişiyi toplumsal belirlenimin dışına çıkarır ve tarihi yapan bu mucizenin yarattığı özneleşme biçimleridir.
özneleşme, ölümlü hayvan olmama bir bilgi değil hakikat sorunudur, hakikat ise ancak eylemde ortaya çıkar. açların papazı fotis, okudukları i̇ncil’i anlamayan manolios ve havarilerine: “ben mi size yardım edeceğim, yeryüzünün tüm bilgeleri buraya gelip sizi dinlemeli ki o zavallı yaratıklar hiç olmazsa i̇sa’nın sözlerini anlayabilsinler” der. burada hakikat bilginin karşısına çıkar, hakikat onu delip geçen şeydir. mucize icazet vermekten gelir, peygamberlerin peygamberliklerini teyit etmek maksadıyla tanrı’nın icazetiyle gösterdikleri olağanüstü halleri karşılar. kazancakis’te gerçekleşen mucizeler bu şekilde, aklın kuşatıcılığının dışında var olur, insanların seçimlerinden ziyade onların ‘başına gelir’ler.
•••
i̇lerlemenin yüzyılında mucize sıradanlaşmıştı, insan aklı mucizenin kendisini kuşatır hale geldi. tanrı öldü. artık icazeti veren burjuva aklıydı. ama katı olan her şeyi buharlaştıran bu yüzyıl burjuva aklın kuşatamadığı bir devrim ve onu (ilerlemeci aklı) yıkan bir savaşla sona erdi. 20. yüzyıl lenin’in mucizesi ve büyük savaşla başladı. yeni bir dünya inşa etme fikri ve burjuva aklın dünyaya dayattığı büyük yıkım. kazancakis 1920’lerin başında bir lenin hayranıydı. fakat sovyet mucizesinin hesapçı akıl tarafından kuşatıldığı yıllarda sovyetler tipi sosyalizmden soğudu.
kazancakis’in yapıtı bana seküler bir mucizenin olanaklarını düşündürüyor. yaşadığımız çağın karanlığında burjuva hesapçı aklı, bu karanlığı fırsata dönüştürmenin ilkesidir. parlamenter demokrasi bir sınıflar düzenin gösterge sistemidir. i̇nsan hakları ise ancak hakları olmayanları işaret eder. burjuva akıl bu gösterge sistemi içinde işler.
seküler bir mucize ancak bu aklın kuşatamayacağı olay olarak tasarlanabilir. yani burjuva hesabının dışında kalan, onun işlediği göstergeler sistemini, biçilen kimlikleri, sahip olunan konumları ve payları, bulunulan yerleri delip geçen, bir olay olarak.
jacques ranciere, fikirlerin gücünün yer değiştirebilmelerinden geldiğini belirtiyor. açların papazı fotis de “yeryüzündeki tüm ruhlar her insanın boynuna asılıdır” diyordu.

░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░▓▓░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░▓▓░░░░░░░░░░░▓▓░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
░▓▓▓▓▓▓▓░░░▓▓▓▓▓▓░░▓▓▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░▓▓▓▓░░░░░░▓▓▓▓░░▓▓▓▓▓▓░░░▓▓░░▓▓▓▓▓▓░░░▓▓░░▓▓▓▓░░░░░░▓▓▓▓░░▓▓░░░░░░░░░░▓▓░░░▓▓▓▓▓▓▓░░░▓▓▓▓▓▓░░
░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░▓▓░▓▓░░░▓▓░░▓▓░░▓▓░▓▓░░░░▓▓░▓▓░░▓▓░░▓▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓▓░░▓▓░░▓▓░▓▓░░░░▓▓░▓▓░░░▓▓░░░░░░░░▓▓░░░▓▓░░░░░▓▓░░▓▓░░░▓▓░
░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░░░▓▓░░░░▓▓░░░░░▓▓░░▓▓░░░▓▓░
░▓▓▓▓▓▓▓░░░▓▓▓▓▓▓░░▓▓░░░▓▓░▓▓░░▓▓░░▓▓░░░▓▓▓▓░░░▓▓░░▓▓▓▓▓▓░░░▓▓░░▓▓▓▓▓▓░░░▓▓░░▓▓░░░▓▓▓▓░░░▓▓░░░░░▓▓░░░░▓▓░░░░░▓▓▓▓▓▓▓▓▓░░▓▓▓▓▓▓░░
░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░▓▓░░░░▓▓▓▓░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░▓▓░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░▓▓░░░░░▓▓░░▓▓▓▓▓░░░
░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░▓▓░░░░░▓▓▓░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░▓▓░░░░░░░▓▓▓▓░░░░░░░▓▓░░░░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░
░▓▓▓▓▓▓▓░░░▓▓▓▓▓▓░░▓▓░░░░░░▓▓░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░░░░▓▓░░▓▓░░░░▓▓░░░░▓▓░░░░░░░░▓▓░░░░░░░░▓▓░░░░░▓▓░░▓▓░░░▓▓░
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░

ölüm

mademki ölümün ününe geçilemez, ne zaman gelirse gelsin. sokrates'e: otuz zalimler seni ölüme mahkum ettiler, dedikleri zaman: doğa da onları! demiş.

bütün dertlerin bittiği yere gideceğiz diye dertlenmek ne budalalık! nasıl doğuşumuz bizim için her şeyin doğuşu olduysa, ölümümüz d e her şeyin ölümü olacak. öyle ise, yüz yıl daha yaşamayacağız diye ağlamak, yüz yıl önce yaşamadığımıza ağlamak kadar deliliktir. ölüm başka bir hayatın kaynağıdır. bu hayata gelirken de ağladık, eziyet çektik; bu hayata da eski şeklimizden soyunarak girdik.

başımıza bir kez gelen şey büyük bir dert sayılamaz. bir anda olup biten bir şey için bu kadar zaman korku çekmek akıl karı mıdır? ölüm uzun ömürle kısa ömür arasındaki ayrımı kaldırır çünkü yaşamayanlar için zamanın uzunu kısası yoktur. aristo, hypanis ırmağının suları üstünde bir tek gün yaşayan küçük hayvanlar bulunduğunu söyler. bu hayvanlardan, sabahın saat sekizinde ölen genç, akşamın beşinde ölen yaşlı ölmüş sayılır. bu kadarcık bir ömrün bahtlısını, bahtsızını hesaplamak hangimize gülünç gelmez? ama, sonsuzluğun yanında, dağların, ırmakların, yıldızların, ağaçların, hatta bazı hayvanların ömrü yanında bizim hayatımızın uzunu, kısası da o kadar gülünçtür... doğa bunu böyle istiyor. bize diyor ki: «bu dünyaya nasıl geldiyseniz, öylece çıkıp gidin. ölümden hayata geçerken duymadığımız kaygıyı, hayattan ölüme geçerken de duymayın. ölümünüz varlık düzeninin, dünya hayatının koşullarından biridir.

inter se mortales mutua viviunt

et quasi oursores vitae lampada tradunt. (lucretius)

i̇nsanlar yaşatarak yaşar birbirini

ve hayat meşalesini, birbirine devreder koşucular gibi.

hayat bir işinize yaramadıysa, boşu boşuna geçtiyse, onu yitirmekten ne korkuyorsunuz? daha yaşayıp da ne yapacaksınız?

sizin hatırınız için evrenin bu güzel düzenini değiştirecek değilim ya? ölmek, yaratılışınızın koşuludur ölüm sizin mayanızdadır: ondan kaçmak, kendi kendinizden kaçmaktır. sizin bu tadını çıkardığınız varlıkta hayat kadar ölümün de yeri vardır. dünyaya geldiğiniz gün bir yandan yaşamaya, bir yandan ölmeye başlarsınız.

prima, quae vkam dedit, hora carpsit. (seneka)

bize verdiği hayatı kemirmeye başlar ilk saatimiz.

nascentes morimur, finisque ab origine pendet. (manllius)

doğumla ölüm başlar son günümüz ilkinin sonucudur:

yaşadığımız her an, hayattan eksilmiş, harcanmış bir andır. ömrünüzün her günkü işi, ölüm evini kurmaktır. hayatın içinde iken ölümün de içindesiniz; çünkü hayattan çıkınca ölümden de çıkmış oluyorsunuz. ya da şöyle diyelim, isterseniz: hayattan sonra ölümdesiniz; ama hayatta iken ölmektesiniz. ölümün, ölmekte olana ettiği ise, ölmüş olana ettiğinden daha acı, daha derin, daha can yakıcıdır.

hayattan edeceğiniz karı ettiyseniz, doya doya yaşadıysanız, güle güle gidin.

cur non ut plenus vitae conviva recedis?

cur amplius addere quaeris

rursum quod pereat male, et ingratum occidat omne. (lucretius)

niçin hayat sofrasında, karnı doymuş bir çağrılı gibi kalkıp gidemiyorsun?

niçin günlerine, yine sefalet içinde yaşanacak; yine boşuna geçip gidecek başka günler katmak istiyorsun?

hayat kendiliğinden ne iyi, ne kötüdür: ona iyiliği, kötülüğü katan sizsiniz.

bir gün yaşadıysanız, her şeyi görmüş sayılırsınız. bir gün bütün günlerin eşidir. başka bir gündüz, başka bir gece yok ki. atalarınızın gördüğü, torunlarınızın göreceği hep bu güneş, bu ay, bu yıldızlar, bu düzendir.

non alium videre patres:

aliumve nepotes aspicient. (lucretius)

babalarınız başka türlüsünü görmedi.

torunlarınız başka türlüsünü görmeyecek.

benim komedyam, bütün perdeleri ve sahneleriyle, nihayet bir yılda oynanır, biter. dört mevsiminin nasıl geçtiğine bir bakarsanız, dünyanın çocukluğunu, gençliğini, olgunluğunu ve yaşlılığını onlarda görürsünüz. dünyanın oyunu bu kadardır. mevsimler bitti mi, yeniden başlamaktan başka bir marifet gösteremez. bu hep böyle gelmiş, böyle gidecek.

versamur ibidem atque insumus usque. (lucretius)

i̇nsan kendini saran çemberin içinde döner durur.

atque in se sua per vestigia volvitur annus. (virgilius)

yıl hep kendi izleri üstünde dolanır.

dünyayı size bırakıp gidenler gibi, siz de başkalarına bırakıp gidin. hep eşit oluşunuz benim adaletimin esasıdır. herkesin bağlı olduğu koşullara bağlı olmaktan kim yerinebilir? hem sonra, ne kadar yaşarsanız yaşayın, ölümde geçireceğiniz zamanı değiştiremezsiniz: ölümden ötesi hep birdir. beşikte iken ölseydiniz, o korktuğunuz mezarın içinde yine o kadar zaman kalacaktınız.

licet, quod vis vivendo vincere secla,

mors aeterna tamen nihlominus illa manebit. (lucretius)

kaç yüzyıl yaşarsanız yaşayın,

ölüm yine sonsuz olacaktır.

zaten ben sizi öyle bir hale koyacağım ki, artık hiçbir acı duymayacaksınız.

in vera nescis nullum fore morto alium te.

qui possit vivus tibi te i;agere peremptum, stansque jacentem. (lucretius)

bilmiyor musunuz ki; öldükten sonra başka bir benliğiniz sağ kalıp sizin ölümünüze yanmayacak, ölünüzün başucunda durup ağlamayacak?

bu doymadığınız hayatı artık aramaz olacaksınız:

nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit.

nec desiderium nostri nos afficit ullum. (lucretius)

o zaman ne hayatı ararız; ne de kendimizi;

varlığımızdan hiçbir şeye özlemimiz kalmaz.

hiçten daha az bir şey olsaydı, ölüm hiçten daha az korkulacak bir şeydir denebilirdi:

mufto mortem minus ad nos esse putandum

si minus esse potest quam quod nihil esse videmus. (lucretius)

ölüm size ne sağken kötülük eder, ne ölüyken; sağken etmez, çünkü hayattasınız; ölüyken etmez, çünkü hayatta değilsiniz.

hiç kimse yaşamından önce ölmüş sayılmaz; çünkü sizden arta kalan zaman da, sizden önceki zaman gibi sizin değildir: ondan da bir şey yitirmiş olmuyorsunuz.

respice enim quam nil ad nos ante acta vetutas

temporis aeterni fuerit. (lucretius)

bizden önce geçmiş zamanları düşün

bizim için onlar yokmuş gibidir.

hayatınız nerede biterse, orada tamam olmuştur. hayatın değeri uzun yaşanmasında değil, iyi yaşanmasındadır: öyle uzun yaşamışlar var ki, pek az yaşamışlardır. şunu anlamakta geç kalmayın: doya doya yaşamak yılların çokluğuna değil, sizin gücünüze bağlıdır. her gün gittiğiniz yere hiçbir gün varmayacağınızı mı sanıyorsunuz? avunabilmek için eş dost istiyorsanız, herkes de sizin gittiğiniz yere gitmiyor mu?

omnia te vita perfuncta sequentur. (lucretius)

ömrün bitince, her şey de seninle yok olacak.

herkes aynı akışın içinde sürüklenmiyor mu? sizinle birlikte yaşlanmayan bir şey var mı? sizin öldüğünüz anda binlerce insan, binlerce hayvan, binlerce başka varlık daha ölmüyor mu?

madem geri dönemezsiniz, niçin kaçınıyorsunuz? birçok insanların ölmekle, dertlerinden kurtulduğunu görmüşsünüzdür ama kimsenin ölmekle daha kötü olduğunu gördünüz mü? kendi görmediğiniz, başkasından da duymadığınız bir şeye kötü demek ne büyük saflık! niçin benden ve kaderken yakınıyorsunuz? size kötülük mü ediyorum ben? siz mi beni yöneteceksiniz, ben mi sizi? öldüğünüz zaman yaşınızı doldurmamış da olsanız, hayatınızı doldurmuş oluyorsunuz. i̇nsanın küçüğü de büyüğü gibi bir insandır. i̇nsanların ne kendileri ne de hayatları arşınla ölçülemez. khiron, babası saturnus'tan, zaman ve süre tanrısından, ölümsüzlüğün koşullarını öğrenince ölümsüz olmak istememiş. sonsuz bir hayatın ne çekilmez olacağını bir düşünün.

ölüm olmasaydı sizi ondan yoksun ettim diye bana lanet edecektiniz. hayatınıza, mahsus biraz acılık kattım; ne hayattan ne de ölümden kaçmaksızın benim istediğim bir ölçüyle yaşayabilmeniz için hayata ve ölüme tatlı ile acı arasında bir kıvam verdim.

i̇lk bilgeniz olan thales'e, yaşamakla ölmenin bir olduğunu öğrettim. birisi ona: madem yaşamak boş niçin ölmüyorsun? diye sormuş, o da: i̇kisi bir de onun için, diye cevap vermiş.

su, hava, toprak, ateş ve benim bu yapımın diğer bütün öğeleri hem yaşamanıza hem ölmenize yol açarlar. son gününüzden niçin bu kadar korkuyorsunuz? o gün, sizi öldürmede öteki günlerinizden daha fazla bir iş görmüyor ki! yorgunluğu yapan son adım değildir son adımda yorgunluk yalnızca ortaya çıkar. bütün günler ölüme gider son gün varır.»

i̇şte doğa anamızın bize verdiği güzel öğütler... çok kez düşünmüşümdür: acaba niçin savaşlarda kendi ölümümüz de, başkalarının ölümü de bize evlerimizdeki ölümden çok daha az korkunç gelir? öyle olmasaydı ordu hekimlerle, ağlayıp sızlayanlarla dolardı. acaba niçin ölüm her yerde aynı olduğu halde köylüler ve yoksul insanlar ona çok daha metin bir ruhla katlanırlar? ben öyle sanıyorum ki bizi korkutan ölümden çok bizim, cenaze alaylarıyla, asık suratlarla ölüme verdiğimiz korkunç durumdur... çocuklar sevdiklerini bile maske takmış görünce, korkarlar. biz de öyle. i̇nsanların ve her şeyin yüzünden maskeyi çıkarıp atm