0
evet beyler birinzi bana özet geç bin desin acayip özledim lan
cumhuriyet öncesi (1856 - 1922) [değiştir]
dünyada ilk kez 1825 yılında i̇ngiltere’de başlayan ve 25 yıl içinde tüm avrupa’ya yayılan demiryolu ulaşımının, toprakları 3 kıtaya yayılan osmanlı i̇mparatorluğu'na girişi diğer birçok teknolojik yeniliğe göre çok erken olur, ne var ki, 1866 yılında osmanlı'nın geniş toprakları üzerindeki demiryolu hattının uzunluğu sadece 519 km'dir. üstelik bu hattın sadece 1/3'lük yani 130 km'lik bölümü anadolu toprakları üzerinde, geri kalan 389 km'lik bölümü köstence-tuna ile varna-rusçuk arasında yer alır.[2]
anadolu topraklarındaki demiryolu tarihi 23 eylül 1856 yılında ilk demiryolu hattı olan 130 km'lik i̇zmir- aydın hattının imtiyaz verilmiş bir i̇ngiliz girişimci wilkin ve dört arkadaşının firmasının ilk kazmayı vurmasıyla başlar. i̇mtiyaz i̇zmir valisi mustafa paşa zamanında, 1857 yılında "i̇zmir'den aydın'a osmanlı demiryolu" kumpanyasına devredilmiştir. 130 km uzunluğundaki bu hattın seçilmesinin nedeni bu tarihte aydın ve i̇zmir yöresinin diğer yörelere göre daha kalabalık olması ve bundan ötürü de ticari potansiyelinin daha yüksek olmasıdır. aynı zamanda bu yöre i̇ngiliz pazarı olmaya uygun etnik unsurların yaşadığı bir bölgedir ve i̇ngiliz sanayisinin gereksinim duyduğu hammaddeler açısından da stratejik bir öneme sahiptir. [3][4] böylece anadolu topraklarındaki ilk demiryolu hattı olan 130 km'lik bu hat tam 10 yıl süren bir çalışmayla 1866 yılında abdülaziz zamanında tamamlandı. [5]
i̇zmir aydın demiryolu inşaatında çalışan işçiler 1850'lerin sonu 1860'ların başı
23004 numaralı buharlı lokomotif. 1850 i̇ngiliz yapımıdır ve yine i̇ngilizler tarafından yapılan i̇zmir-aydın demiryolu hattında çalışmıştır. 1950 yılında hizmetten çekilmesi ile bir süre tcdd atölyelerinde bekletilen lokomotif daha sonra 1980 yılından beri haydarpaşa tren garı önünde sergilenmektedir.[6]
i̇ngilizler açısından bu bölge özellikle de süveyş kanalı'nın 1869 yılında açılmış olması sonrasında i̇ngilizlerin stratejik açıdan hindistan yollarını denetim altına alması yönünden de önemliydi. osmanlı'da demiryolu imtiyazı verilen i̇ngiliz, fransız ve almanların ayrı ayrı etki alanları olumuştur. fransa, kuzey yunanistan, batı ve güney anadolu ile suriye'de; i̇ngiltere, romanya, batı anadolu, irak ve basra körfezinde; almanya, trakya, i̇ç anadolu, ve mezopotamya'da etki alanları oluşturmuştur.[4] hatta bazı tarihçiler i̇ngilizlerin demiryolu imtiyazını almasını ve i̇zmir-aydın hattını inşa etmeye başlamasını emperyalizmin osmanlı'ya ilk girişi olarak kabul etmektedirler. [7] buna kanıt olarak verilebilecek en güzel örneklerden biri; i̇ngiltere’nin i̇stanbul büyükelçisi lord stratford canning’in alsancak i̇stasyonunun temel atma töreninde yaptığı ve 16 kasım 1858 tarihli the times dergisi'nde yayınlanan şu sözleridir:
"bu demiryolunun, sanayi ürünlerimizin türkiye’ye girişini kolaylaştıracak faydalı bir sermaye yatırımı olacağ
