beyler toplanın malazgirti anlatıyorum

hazırlıklar bitince ermeni piyadeler kalenin etrafındaki surlara saldırır ve günbatımına doğru ani bir atakla kaleyi ele geçirirler. imparator kaleyi bir günde zaptettikleri için çok sevinçlidir. kısa bir süre sonra düşman tarafından elçiler gelip merhamet diler, canlarının bağışlanması ve mallarına el konulmaması için ricada bulunur ve kaleyi imparatora hemen teslim edeceklerini söylerler. imparator elçilerin isteklerini kabul eder ve hediyeler vererek onurlandırır, yanlarına da kaleyi teslim almak üzere bir subay katar. ancak kalede bulunan türkler, gecenin geç saatinde düşman tarafının kendilerine zarar vereceğinden korktuklarını beyan ederek bizans garnizonunun kaleye girmesini istemezler. bu davranış yaptıkları anlaşmayı hiçe saydıklarını göstermektedir. bunun üzerine imparator savaş borularını öttürüp bütün askerleriyle kale duvarlarına hücum eder. türkler bu ani saldırı karşısında afallar ve bahaneler üretmeye başlar, güvenliklerinin sağlanması için daha sağlam teminatlar istediklerini dile getirir ve bu teminatları aldıktan sonra da imparatora diz çöküp bütün mallarını mülklerini yanlarına alır ve şehri terk ederler. ancak bunu yaparken elleri de boş değildir, hepsinin belinde kılıç vardır. bir çoğu da o sırada üzerinde zırh olmayan imparatorun yanına kadar silah kuşanmış vaziyette gelir.

gerisini attaleiates'in ağzından dinleyelim: 'ben de oradaydım ve imparatorun bu pervasız, insafsız, cani adamların ortasına zırhsız girmesi naifliğini hiç tasvip etmedim. orada imparatorun adalet konusundaki şevkini vurgulayan bir şey daha vuku buldu, lakin bu da aslında ifrata kaçan ve müteaddid olmayan bir ceza idi. askerlerden biri bir türk'ün eşeğini çalmakla suçlanıyordu ve bağlanmış halde -işlediği suça göre çok büyük bir ceza verecek olan- imparatorun huzuruna getirildi. imparator, o askere çaldığı malı ederini ödeyerek tazmin etme cezası vermek yerine burnunun kesilmesini emretti. asker yalvardıkça yalvardı, bütün malını mülkünü vermeyi teklif etti ve yüce meryem ana ikonunu çıkararak onun şefaatini diledi. ama imparator o kutsal ikona rağmen hiç merhamet göstermedi. imparatorun ve bütün ordunun gözü önünde, ikonu havaya kaldırmış olduğu halde biçarenin burnunu bağırta bağırta kesiverdiler. o anda bu iş bana çok uğursuz göründü ve üzerimize tanrıdan çok büyük bir azap geleceğini hissettim.' (çn: bizans kültüründe, mahkemelerde kutsal ikon çıkarıp isa mesih, meryem ana invokasyonu yapmak bayağı büyük bir olaydı, müslümanların çok büyük yeminler etmesine benzetebiliriz bir nevi. bu eylemi, okuduğum bizans kroniklerinden anladığım kadarıyla ya masumiyetinden çok emin olan ya da yürekten tövbekar olan sanıklar yapıyordu ve mahkemede büyük bir drama etkisi yaratıp yargıçların iki kez düşünmesine neden oluyordu.)

diogenes'in planı önce malazgirt'i alıp kaleye garnizon yerleştirmek, daha sonra da çok uzak mesafede olmayan ahlat'ı zaptetmektir. malazgirt'teki türk kuvvetlerinin kendi ordusuna direnemeyecek kadar zayıf olduğunu kestiren imparator, ordusunu ikiye böler ve sayıca üstün olan kısma en tecrübeli, en seçmece askerleri katıp general trachaneiates'in komutasına verir. kendine ayırdığı kısımda ise daha önceki savaşlarda tehlikeden uzak kısımlarda kalmış, doğru düzgün savaş tecrübesi olmayan askerler vardır. o sırada, ahlat tarafına erzak ayarlamaya giden uz ve frank lejyonerler imparatora mesaj yollayıp büyük bir türk ordusunun ilerlemekte olduğunu rapor eder. diogenes, trachaneiates komutasındaki kuvvetleri gidip oradaki lejyonerlere yardım etsinler ve tarlalardaki ekinlere göz kulak olsunlar diye ahlat tarafına yollar. malazgirt'te işler yolunda gitmez ve karşısına beklediğinden daha üstün bir düşman kuvveti çıkarsa ahlat tarafına yolladığı orduyu mesaj yollayıp anında geri çağırabileceğini hesaplamıştır. üstelik ortalığı kolaçan eden casuslar, türk sultanının bir an önce yurduna dönmek için acele ettiğini rapor etmiştir. (çn: attaleiates bu noktada yenilgiyi diogenes'in orduyu o şekilde ikiye bölmesine bağlayanların cehaletine verip veriştiriyor. orada, o koşullar altında bunun aslında mantıklı bir karar olduğunu ve kendisine de hiç ters gelmediğini belirtiyor.

bundan önceki seferlerde, imparatorun danışmanlarından biri olarak gidişatı kötü etkileyeceğini düşündüğü, mantıksız işler yapılacak olursa alabildiğine karşı çıkıp imparatora mantık yolunu göstermiş. masa başında oturup ahkam kesen cahiller diye laf soktuğu kişilerden biri, çok büyük ihtimalle imparator diogenes'i ne yaptığını bilmemekle itham eden saray tarihçisi michael psellos. diogenes'e ölümüne husumet besleyen doukas sülalesi'ne yakın olan psellos, kendi tarih kitabında diogenes'e çok ağır ithamlarda bulunur ve onu ne yaptığını bilmemekle itham ederek alabildiğine saydırır. psellos sarayda oturup doukas hanedanı'na dalkavukluk etmekte iken, attaleiates bizzat cephede bulunmuş, imparatorun yanı başında yeralıp danışmanlığını yapmış ve hem o uzun ve çetin yolculuğu, hem kamp hayatını, hem de savaşı en ufak detayına kadar bizzat görgü tanığı olarak kaleme almıştır. bu yüzden de sarayda bir eli yağda bir eli balda takılıp doukas'ların tarafında durarak ahkam kesen psellos'un değil, diogenes'i çok sevmesine rağmen saçmaladığında hiç gözünün yaşına bakmayıp -zaman zaman da bizzat yüzüne karşı- gayet sert bir şekilde eleştirmekten geri durmayan attaleiates'in yazdıklarına itibar etmek elzemdir.)

malazgirt'e yaklaştıklarında imparator her zamanki gibi müstahkem kamp kurulup kazıklı çitle çevrilmiş siper kazılmasını emreder. askerler kampa yerleşince yanına seçmece bir birlik alıp kuşatma kulelerini yerleştirmek ve saldırıyı başlatmak için en uygun yeri aramaya gider. şehirde düşmanlar (yani türkler) savaş çığlıkları atarak kılıçlarını savurmakta ve aralarında tarihçi attaleiates'in de bulunduğu bizanslılara ok atmaktadır. kalkan duvarı arkasından kale surlarının etrafında tur atan imparator kampa geri döner.

yine başka bir yanlış, türklerle bizans'ın kanlı bıçaklı düşman olduğu. orası da öyle değil, malazgirt'ten sonra türkler anadolu'ya iyice yerleşip devlet kuruyor, ama arada sırada bizans sarayındakilerle politik olarak işbirliği yapıyorlar, bizanslıların lejyoner isyanlarını bastırmasına yardım ediyorlar hatta destek için asker bile yolluyorlar, konstantinopolis'te taht kavgasına girişen sülaleler arasında işlerine gelenin tarafını tutarak müdahil oluyorlar. düşmandan ziyade müttefik ilişkisi var aralarında. öyle 'tu kaka kahpe bizans, pis kefereler' değil yani olay.

son olarak da, islamcı ve şovenist tayfa alparslan'ın bizans ordusunu yokettiğini, tamamen dağıttığını iddia eder ki bu da külliyen yalan. bizans ordusunun çok küçük bir kısmı tarumar ediliyor, asıl büyük kısmına bir şey olmuyor, sağ salim başkente dönüyorlar. hepsini yazacağım bilahare.

her ne ise, okuduğum kaynağın -ki malazgirt savaşı konusunda ciddi oranda detay içeren tek kaynak olan michael attaleiates'in historia'sı oluyor kendileri- umarım meraklısına amme hizmeti de olur bu biraz. şunu da söylemezsem olmaz: bu eser düşman tarafının gözünden yazılmış olmasına rağmen, hem malazgirt'i hem de ondan önceki seferleri son derece objektif bir şekilde, gayet detaylı olarak anlatır. bizim şovenist faşolar bizanslılara bir sürü tak atıp diogenes'i itin zütüne sokar ve aslı astarı olmayan şehir efsaneleriyle bezeyerek anlatır, ama attaleiates yeri geldiğinde sezar'ın hakkını sezar'a veriyor, alparslan'ın liderliğini ve gösterdiği yüce gönüllülüğü alabildiğine methediyor, 'pis barbar türkler' edebiyatı yapmak yerine bizans tarafının yaptığı hataları, hıyanetleri en ağır şekilde eleştiriyor. bizim tarihçilerin sığlığından ve hamasetinden fevkalade utandım bunu okurken.

• **

sene 1071, günlerden 13 mart. bizans imparatoru, türkçe kaynaklarda romen diyojen olarak bilinen 4. romanos diogenes, türklerin eline geçmiş olan malazgirt ve chliat (günümüzde ahlat) kalelerini geri alıp imparatorluğun sınırlarını kurtarmak için sefere çıkmıştır. gemiyle boğaz'ı geçerken, alacalı bir güvercin imparatoru taşıyan gemiye doğru uçar ve gelip imparatorun ellerine konuverir. gemide bulunanlar bu tuhaf olay karşısında şaşırır kalır. diogenes kuşu imparatoriçeye yollar. gemide bulunanlardan kimileri kuşun o şekilde gelip de imparatorun eline konmasını şansa, kimileri de -muhtemelen alacalı renginden dolayı- uğursuzluğa yorar. imparatoriçe ise imparatorla aralarında evli çiftlere mahsus bir takım gerginlik ve tartışmalar olduğundan gelenekleri hiçe saymış ve kocasını uğurlamaya gelmemiştir. ancak sonunda diogenes'e duyduğu sevgi üstün gelir ve ertesi gün boğaz'ı geçerek imparatoru uğurlama törenine katılır. kocasını sağ olarak son kez gördüğünden haberi yoktur tabii.