beyler bu başlıkta kürtçe öğretiyorum

DiLBiLGiSi BAKIMINDAN ANLATIM BOZUKLUKLARI

1)Yüklem Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:

Yüklemle ilgili yanlışlıklar, yüklemin çatı, kişi,zaman, yardımcı eylemler,ek eylemler gibi noktalarda cümleye uygunluk göstermemesi durumudur.

• Kahvaltıda peynir, ekmek ve çay içtik.
• içkiyi az sigarayı hiç içmem.
• Kimin dürüst, kimin dürüst olmadığını biliyor.
• Suçlamaların yersiz ve doğru olmadığını söyle.
• Baloya güzel bir elbise ve pahalı mücevherler takarak gelmişti.
• Çocuklarıyla bazen çok bazen de hiç ilgilenmezdi.
• Sabahları erken kalkar ve sakin havada koşuyordu.
• Annem yemek pişiriyor biz de ona yardım ediyorduk.
• Boyu kısa , bedeni de pek biçimli değildi.
• Aldığı şeyler hem pahalı hem de kaliteli değilmiş.
• Bu geziye okulumuz öğrencilerinden ve disiplin cezası almayanlar katılabilecek.

2)Özne Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:

Cümlede öznenin bulunmamasından, öznenin gereksiz ekler almasından, ya da özne olmayacak bir sözün özne gibi kullanılmasından kaynaklanır.

• Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu.
• O insanların sayısı azalıyor bulunmaz oluyor.
• Belediye tarafından yaptırılan dört katlı binanın inşaatı bitirildi ve hizmete girdi.
• Yaşlı adamın parası alınarak evine gönderildi.
• Viraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve kaza yaptı.
• Herkes kazayı seyrediyor, yardım etmeyi düşünmüyordu.
• Hastanın durumu gittikçe kötüleşiyor, yerinden kalkamıyordu.
• Filmin güzelliği herkesi etkiledi;çünkü güzel çekilmişti.

3)Özne Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu:

Öznenin tekillik çoğulluk ve şahıs bakımından uyuşması gerekir;aksi taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

a)Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olur;ancak topluluk isimleri çoğul eki alıyorsa yüklem de alabilir.

• Bizim takım sahaya çıktılar.
• Takımlar nihayet sahaya çıktılar.
• Ordular uzun süredir savaşıyor.

b)Bitki, hayvan,cansız varlık ve organ isimleri çoğul durumda özne ise yüklem tekil olur.

• Nedense köpekler sabaha kadar havladılar.
• Çiçekler sıcaktan kurumuşlar.
• Bu sıralar çok sağlam yapılmışlar.
• Seni görünce gözlerim dolar.

Not:insan dışı varlıklar kişileştirme yolu ile çoğul özne ise yüklem de çoğul olabilir.


• Martılar denize dalıp dalıp çıkıyorlar.
• Martılar bize selam getirdiler.
• Dağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar.

c)Eylem isimleri ,çoğul özne ise yüklem tekil olur.

• Gülüşmeler çok uzun sürdüler.
• Tartışmalar sabaha kadar devam ettiler.

d)Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur.

• iki kişi bankayı soymuşlar.
• Derse on öğrenci girmediler.
• Bana beş soru bıraktılar.

e)Saygı, sitem,küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir.

• Ahmet Bey bizi hatırlamadılar.
• Ayşe Hanım odasında yoklar.

f)Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yüklem tekil olur.

• Hiçbiri sizi görmüyorlar.
• Herkes bu konuda aynı fikirdeydiler.
• Birçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar.

g)Bir cümlede birden fazla özne varsa ve bu öznelerin biri 1. kişi ise yüklem 1. çoğul olur.

• Ali, Ahmet ve ben dün size uğramıştık.
• Ben ve kardeşim size inanmıyoruz.

h)Birden fazla özneden biri 2.kişi ise yüklem 2.çoğul;öznelerin biri 3.kişi ise yüklem 3. çoğul olur.

• Sen ve kardeşin derse girmemişsiniz.
• Ahmetle o bu akşam gelecekler.
• Ben,sen,o burada nöbet tutacağız.
• O ve Murat bunu hemen yapacaklar

4)Tümleç Yanlışları:

Özellikle sıralı cümlelerde tümleç (dolaylı tümleç, nesne,zarf tümleci) kullanılması gereken yerde kullanılmamışsa anlatım bozulur.Bir tümlecin birden çok yüklem için ortak kullanımı mümkündür. Ancak bu ortak tümleç yüklemlerden birine dahi uymazsa cümlede anlatım bozukluğu doğar. Tümleç yanlışlarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:

a)Dolaylı Tümleç Ekgibliği:

• Düşman kenti bombaladı ; ama giremedi.
• Çukurova'nın toprağı insanı diriltir, umut verir.
• Sizi önemseyen ve inanan insanlar var.
• Gençlerden çok şey bekliyoruz;fakat değer vermiyoruz.
• Kadının içeri girmesiyle çıkması bir oldu.
• Bu evden nefret ediyordu ;ancak darda kalınca geliyordu.

b)Zarf Tümleci Ekgibliği:

• Yeni yetişen sanatçılara yardım eder, ilgilenirdi.
• Bir daha seni görmek ve karşılaşmak istemiyor.
• Arkadaşlarını aradı, sonra buluştu.
• Kötü bir beste yaptığımda beni eleştirir ve tartışırdı.
• Senin sorunlarını çözmeye çalışıyor; başa çıkmak için uğraşıyoruz.

c)Nesne Ekgibliği:

• Size teşekkür etmek ve kutlamak istiyor.
• Yazıya özendiği, dikkatle yazdığı belliydi.
• Sana telefon açmış, merak ediyormuş.
• Evin onarımını haftaya bitirecek , sonra da satacak.
• Bu kuralların gerekli olduğunu biliyorum;ama uygulayamıyorum.
• Yardıma muhtaç olanlara yardım eder , doyururdu.
• Onun sıcacık sesi bize ulaşır, mutlu ederdi.
• Yazılarında, halkı soyanlara çatar, yerin dibine batırırdı.
• Suçlunun evini bastılar, yakalayıp polise teslim ettiler.

5)Tamlama Yanlışları:

a)Bir sıfatla bir adın ortak tamlanana bağlanması anlatımı bozar:

• Doğa ve toplumsal olayları inceledik.
• Dün epik ve aşk şiirleri okuduk.
• Askeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacak.
• Gençlik, duygusal ve kişilik sorunları yaşıyor.
• Politik ve ahlak yozlaşması önemli bir sorundur.

b)Çoğul anlamı taşıyan bir sıfattan sonra gelen ad tekil olmalıdır:

• Birçok seneler geçti.
• Bizde iki türlü düşünürler vardır.
• Her türlü tedbirler alındı.
• Birçok festivaller düzenlendi bu yaz.
• Bin türlü çiçekleri derledim sana.

c)Tamlayan Eki Ekgibliği:

• Her önüne gelen aklına esen sözcüğü dilimize mal etmesi yanlıştır.
• Bu duygular geçici ve insanı yanıltıcı olduğu bilinmelidir.
• Büyük emek harcanarak yazılan eserler bilimsel bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir.

d)Tamlayan Ekgibliği:

• Öğrenciye bir şey vermeden gelişmesini umma.
• Arkadaşına yardım ederek mutlu olmasını sağladı.
• Tanıdıklarından alışveriş yaparak para kazanmalarına katkıda bulunurdu.
• Çocuklarıyla her konuyu konuşur , yanlışa düşmemelerine çalışırdı.

6)Eylem - Eylemsi Arasındaki Çatı Uyuşmazlığı:

Birleşik veya sıralı cümlelerde aynı özneyi alan yüklemlerin her ikisi de etken veya her ikisi de edilgen olmalıdır.

• Bütün sorunlar halledilip öyle gidecekti.
• Bütün sahipsiz hayvanlar toplanıp şehir dışına zütürecek.
• Sorular çok dikkatli okuyarak çözülsün.
• Çok emek harcanıp az para kazanabilmiş.

ANLATIM BOZUKLUKLARIYLA iLGiLi UYGULAMALAR

Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını bularak, düzeltiniz.

Ekşi yiyecekleri az , acıyı ise hiç yemezdi.

Ekşi yiyecekleri az yerdi, acıyı ise hiç yemezdi.

Bu yazıyı değil okumak, anlamak bile imkânsız.

Bu yazıyı değil anlamak, okumak bile imkânsız.

Ben ona ağabey, o da bana kardeşim derdi.

Ben ona ağabey derdim, o da bana kardeşim derdi.

Toplantıda pasta ve meyve suyu ikram edildi.

Toplantıda meyve suyu ve pasta ikram edildi.

Biricik arzum bu yılki sınavı kazanmak ve iyi bir bölüme girmemizdir.

Biricik arzum bu yılki sınavı kazanmanız ve iyi bir bölüme girmenizdir.

Bu işi ben ve sen yapmalısınız.

Bu işi ben ve sen yapmalıyız.

Kendisine bütün sınıf adına teşekkür eder ve tebrik ederim.

Kendisine bütün sınıf adına teşekkür eder ve kendisini tebrik ederim.

Yarının mutlu günlerine özlem duyuyorum.

Özlem geçmişe duyulur.

Bu bölge coğrafî ve iklim açısından ilgi çekici özelliklere sahiptir.

Bu bölge coğrafî açıdan ve iklim açısından ilgi çekici özelliklere sahiptir.

Hiçbiri anlatılanlara inanmıyor, kendi fikrinde ısrar ediyordu.

Hiçbiri anlatılanlara inanmıyor, herkes kendi fikrinde ısrar ediyordu.

Bir yıl boyunca devamlı çalışarak kazanıldı.

Bir yıl boyunca devamlı çalışılarak kazanıldı.

Bu yasadan özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak.

Bu yasadan özel kuruluşlar ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak.

Dünkü toplantıda Ali bana okul arkadaşını tanıştırdı.

Dünkü toplantıda Ali bana okul arkadaşını tanıttı.

Dünkü toplantıda Ali benimle okul arkadaşını tanıştırdı.

Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse ölüme hatta sara nöbetlerine yol açabilir.

Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse sara nöbetlerine hatta ölüme yol açabilir.

Her yolda kalan insana yardım etmeliyiz.

Yolda kalan her insana yardım etmeliyiz.

Bu tür konuşmalar gözlerimi yaşartırlar.

Bu tür konuşmalar gözlerimi yaşartır.

Şüphesiz ki bu sözleri bazı öğrenciler duymuş olmalı.

Mantık yanlışıdır.

Başarısını düzensiz çalışmasına borçludur.

Başarısını düzenli çalışmasına borçludur.

Kitap için kendisine verilen paranın ekgib ve yeterli olmadığını söyledi.

Kitap için kendisine verilen paranın ekgib olduğunu ve yeterli olmadığını söyledi.

Herkes onu görmek istemiyordu.

Hiç kimse onu görmek istemiyordu.

Japonya�daki arkadaşıyla on yıl boyunca karşılıklı mektuplaşmış.

Japonya�daki arkadaşıyla on yıl boyunca mektuplaşmış.

Büyüklere gereken saygıyı göstermeli ve incitmemeliyiz.

Büyüklere gereken saygıyı göstermeli ve büyükleri incitmemeliyiz.

Bu erikler çok tatlıdırlar.

Bu erikler çok tatlıdır.

Yanına gidin, konuşup derdinizi anlatın.

Yanına gidin, derdinizi anlatın.

Bu konuda söylenenlere inanıyor, her yerde öne sürüyordu.

Bu konuda söylenenlere inanıyor, söylenenleri her yerde öne sürüyordu.

Ağaç bayramında ben de birkaç fidan ektim.

Ağaç bayramında ben de birkaç fidan diktim.

Karaya yaklaşıyor mu, yoksa uzaklaşıyor muyuz?

Karaya yaklaşıyor mu, yoksa karadan uzaklaşıyor muyuz?

Hiç kimse bu paraya bu işi yapar.

Herkes bu paraya bu işi yapmaz.

Erzurum�da hava sıcaklığı sıfırın altında eksi otuz dolaylarındaydı.

Erzurum�da hava sıcaklığı eksi otuz dolaylarındaydı.

Güç ve müşkül zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir.

Güç zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir.

Mutlaka bugün çocukluk arkadaşını belki arayacak.

Mantık yanlışı vardır.

Öğrencileri, teşvik etmeli, yüreklendirmeli, destek olmalıyız.

Öğrencileri, teşvik etmeli, yüreklendirmeli, onlara destek olmalıyız.

Şirketteki mevcut ikilik günden güne büyüyor.

Şirketteki ikilik günden güne büyüyor.

Bu iki sınıf arasındaki ayrıcalık tespit edilemedi.

Bu iki sınıf arasındaki farklılık tespit edilemedi.

Yeni kaydolan öğrencilerin bu kadar çekimser davranmalarına bir anlam veremiyorum.

Yeni kaydolan öğrencilerin bu kadar çekingen davranmalarına bir anlam veremiyorum.

Son dakikada attığı golle takımının galip gelmesine yol açtı.

Son dakikada attığı golle takımının galip gelmesini sağladı.

Yol açmak olumsuz işler için kullanılır.

Sınavı düzenli çalışmasına karşın kazandı.

Sınavı düzenli çalışmasına karşın kazanamadı.

Ülkemizde bu tür ameliyatlarda ölüm şansı Avrupa�da yapılanlardan ancak yüzde bir fazladır.

Ülkemizde bu tür ameliyatlarda ölüm ihtimali Avrupa�da yapılanlardan ancak yüzde bir fazladır.

Aşağı yukarı bundan tam iki yıl önceydi.

Mantık yanlışlığı vardır.

Oturduğu yerden ayağa kalktı, yanıma geldi.

Oturduğu yerden kalktı, yanıma geldi.

O fabrikada benim iyi tanıdığım bir adam var.

O fabrikada iyi tanıdığım bir adam var.

Parktaki yeşil çimenlere basınca bekçiyi kızdırdık.

Parktaki çimenlere basınca bekçiyi kızdırdık.

Kardeşim yanıma geldi, kulağıma yavaşça bir şeyler fısıldadı.

Kardeşim yanıma geldi, kulağıma bir şeyler fısıldadı.

Arkadaşım gizli sırlarımızı ona da söylemiş.

Arkadaşım sırlarımızı ona da söylemiş.

Bugünden sonra sağlığınıza, sıhhatinize dikkat etmelisiniz.

Bugünden sonra sağlığınıza dikkat etmelisiniz.

Köyde birçok hayvanlar ölmüş.

Köyde birçok hayvan ölmüş.

Bana yardım ederek, işi kısa sürede bitirmeme neden oldu.

Bana yardım ederek, işi kısa sürede bitirmemi sağladı.

iHSAN KIRBAŞ

En Güzel Paylaşımlar için Mail Grubumuza Üye Olun

→ BÜU�ya uymayan kelimelere gelen ekler kelimenin son hecesindeki sese uyar:insanın�

Küçük Ünlü Uyumu:

Kelimenin ünlüleri arasındaki düzlük-yuvarlaklık uyumudur. Buna göre:

→ilk ünlü düzse (A,E,I,i ) diğerleri de düz,

→ilk ünlü yuvarlaksa (O,Ö,U,Ü) sonraki

→ ya düz geniş (A,E)

→ya da dar yuvarlak (U,Ü) olarak gelir. Başka bir ifadeyle:

�Balıkesir� → �Balıkesir�

�Koyun ölür� → �Tavuk güler��

ÖR: bekledim, kömürlük, gövdesi, umursamaz, tarafsızlık, yorgunluktan

→KÜU kelimenin tamamında değil, komşu iki hece arasında aranır: yumurtacı, yuvarlaklık, görebilmişti�

→ Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde KÜU aranmaz.



→-yor eki KÜU�yu devamlı bozar:olmuyor.

­

→Aslen Türkçe olduğu halde KÜU�ya uymayan kelimeler de vardır:Tavuk, kabuk, kavun, yamuk, çamur�Bunlarda �b,m,v� dudak ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi vardır.

→BÜU�ya uymayan kelimeler KÜU�ya uysa bile uymaz sayılır:Kalem, insanlık,



ÜNSÜZLER:




SERT


YUMUŞAK

SÜREKLi


F, H, S, Ş


Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,Z

sssSÜREKSiZ


P, Ç, T, K


B, C, D, G













SES OLAYLARI:

A.Ünsüz değişimi / Yumuşaması: Sonunda �p,ç,t,k� sert ünsüzleri bulunan kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman sonlarındaki sert ünsüzler yumuşayarak �b,c,d,g/ğ� olur.

Ör:Ağaç-ı→ağacı

Kitap-ı→kitabı

Git-en→giden

Renk-i →rengi

Yürek-i→yüreği



→Bazı birleşik kelimelerde de yumuşama görülebilir:Kayıp-et→kaybet-

Kayıt-ol→kaydol-,Kayıp-ol→kaybol

!!! Kasıt-et-→kastet- !!!



→Tek heceli kelimelerin bir kısmı bu kurala uymaz:

Tek-il→tekil iç-i→içi

ilk-in→ilkin Maç-a→maça

Saç-a→saça Seç-enek→seçenek

Sat-ıl-→satıl- Yat-ır-→yatır-

Ek-in→ekin Bak-ıcı→bakıcı

iç-ecek→içecek ot,et,süt,tek�



→Bazılarıysa uyar:Taç,dip,uç,kap, renk, çok�..



→Yabancı asıllı kelimeler genellikle bu kurala uymaz: Devlet-in→devletin, millet-e→millete, hukuk-un→hukukun.

!! layık-ı→layığı;layık-ıyla→layıkıyla!!



→Özel isimlerdeyse söyleyişte olsa bile yazıda gösterilmez:Mahmut-u, Ahmet-i

Sinop-a�.



Ünsüz Benzeşmesi / Sertleşmesi:

Sonunda f,s,t,k,ç,ş,h,p ünsüzleri bulunan buluna kelimeler �c,d,g� yle başlayan bir ek aldığı zaman ekin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşerek �ç,t,k� olur.

Koltuk-dan→koltuktan, millet-ce→milletçe

Sınıf-da→sınıfta, git-di→gitti,aş-cı→aşçı

Kes-gin→ keskin, bas-gı → baskı, Türk- ce → Türkçe,1905-de→1905�te,



→Bazı ( birleşik ) kelimelerde sertleşme olmaz:!!! Üç-gen, dört-gen, beş-gen



Ünsüz Türemesi:

Yabancı dillerden geçen bazı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek veya kelime aldıkları zaman asıllarındaki çift ünsüz ortaya çıkar: His-et→hisset, af-et→ affet, hak-ı→hakkı,red-et→reddet, sır-ı→ sırrı, hat-ı→hattı�



→Yan yana gelen her ses ünsüz türemesi değildir! Hissiz, cadde, madde, ciddi�.



Ünsüz Düşmesi:

→Sonunda �k bulunan bazı kelimeler �cık / -cek eki aldığı zaman sonlarındaki �k�ler düşer: küçük-cük →küçücük, minik-cik → minicik, ufak-cık→ufacık, büyük-cek→ büyücek, çabuk-cak→çabucak,



→Sonunda �k� bulunan bazı kelimeler �l, -al/-el eki aldığı zaman sonlarındaki k�ler düşer:seyrek-l→seyrel-, alçak-l→alçal-, yüksek-l→yüksel-, ufak-la→ufala-�.



!!Ast- teğmen → asteğmen, üst � teğmen → üsteğmen, öpüş-cük→öpücük, gülüş-cük → gülücük�.



Ünlü Düşmesi:

→ikinci hecesinde dar ünlü ( ı,i,u,ü ) buluna kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıkları zaman ( vurgusu düşen orta hece ) ünlüsü düşer:

Alın-ı→alnı, karın-ı→karnı, oğul-u →oğlu, boyun-u→boynu, akıl-ı→aklı, fikir-i→cisim-i→ cismi, gönül-ü→ gönlü, zülüf-ün→ zülfün ; ayır-ıl→ ayrıl-, çevir-e→ çevre, devir-il-→ devril-, sıyır-ıl-→sıyrıl-, kıvır-ım→ kıvrım, ayır- ıntı→ayrıntı, devir-e→ devre, yalın-ız→yalnız, yanıl-ış→ yanlış�



→Et-,ol- yardımcı fiilleriyle birleşen birleşik kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir:

Sabır-et→sabret, şükür-et→şükret, kayıp-ol→kaybol, emir-et→emret, kahır-ol→kahrol-, hapis-et→hapset-..



→ -la / le ,-ar /-er�gibi bazı ekleri alan kimi kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir:

Yumurta-la→yumurtla-, sızı-la→sızla-, ileri-le→ilerle-, sızı-la→sızla-, koku-la →kokla-, uyku-la→uyukla-; oyun-a→ oyna; uyu-ku→uyku; sarı-ar-→sarar-�



→Bazı birleşik kelimelerde yan yana gelen iki ünlüden biri düşer:

Cuma-ertesi→cumartesi, Pazar-ertesi → pazartesi, sütlü-aş→sütlaç, güllü-aş → güllaç, kahve-altı→kahvaltı, ne-için → niçin, ne-asıl→nasıl, kayın-ana → kaynana�

→Kimi şiirlerdeyse ölçüye uydurmak için bazı sesler düşürülür ve yerine � işareti konur: Karac�oğlan, n�eylersin�



→Bazı durumlardaysa iki ünlü yan yana gelmediği halde ünlünün düştüğü görülür. Buna �ünlü aşınması� denir:

Nere-de→nerde, ora-dan→ ordan, bura-da→burda, içeri-de→içerde�

Ek Fiil Düşmesi ve ile�nin Ekleşmesi



isimlere gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, basit zamanlı fiilleri ise birleşik zamanlı yapan i- fiili genellikle düşer:

Gelmiş - i - di → gelmişti, sevimli � idi → sevimliydi(i/y)



→Bağlaç olan ile ise ünsüzle biten kelimelere başındaki i�yi düşürerek; ünlüyle bitenlereyse i�sini y�ye dönüştürerek birleşir ve ek haline gelir. (ÖSS sorusu!)



Ünlü Türemesi:

→-cık / -cik eki alan bazı bazı kelimelerde araya bir ünlünün girdiği görülür:

Bir-cik→biricik, az-cık→azıcık, genç-cik → gencecik, dar-cık→daracık�



→pekiştirilmiş bazı kelimelerde de ünlü türemesi olabilir:

Yalnız → yapayalnız, çevre → çepeçevre, gündüz → güpegündüz, düz → düpedüz, !!sıklam → sırılsıklam, çıplak →çırılçıplak!!





Ünlü Daralması:

Sonunda düz-geniş ünlü ( A-E ) bulunan kelimelere �yor eki gelince bu ünlüler darlaşarak �ı,i,u,ü� olur:

Bekle-yor→bekliyor, tara-yor→ tarıyor, olma-yor→olmuyor, görme-yor→ görmüyor



→De- , ye- kelimeleri de �y�yle başlayan bir ek aldığı zaman keklerindeki ünlü daralır:

De-y-en→diyen, ye-y-ecek→ yiyecek,

!! deyince!!

!ne-ye→niye

→Bu iki yerin dışında ünlü daralması olmaz, Olmadığı halde olmuş gibi ünlü daraltmak imla hatası olur:

Bekliyen, anlıyacak, demiyen, ağlıyan�



N / M Çatışması (Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi ):



Türkçede �b� den önce gelen �n� ler �m� olur:

Penbe→pembe, canbaz→cambaz, saklanbaç →saklambaç, anbar→ambar, tenbel→ tembel, çarşanba→Çarşamba,



→Özel isimlerde ve birleşik kelimelerde olmaz:istanbul, Safranbolu, binbaşı, onbaşı...

E/A(KÖK)Değişimi(Ünlü Kalınlaşması):

�Ben� ve �sen� zamirleri yönelme hali eki �e aldığı zaman köklerindeki ince e ünlüleri kalınlaşarak a olur:

Ben-e→bana, sen-e→sana�

Kaynaştırma:

Ünlüyle biten kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman araya y,ş,s,n ünsüzlerinden biri girer.

Araba-ı→arabayı, Amasya-a→ Amasya�ya, kapıcı-ın→ kapıcının, araba-ı→arabası�

→Bazı durumlarda ise iki ünlü yan yana gelmediği halde araya n ünsüzü girebilir. Buna �koruyucu ünsüz� denir: o- da → onda, bu- dan → bundan, şu-u→şunu�

→isim tamlamasında kaynaştırma harfi n ve s dir. Ancak su ve ne kelimeleri hariç. Bunlarda kaynaştırma harfi y dir: Suyun suyu, neyin nesi�(ÖSS sorusu)

Ulama:Sessizle biten kelimelerden sonra sesliyle başlayan bir kelime gelince ilk kelimenin sonundaki sessiz sonraki kelimenin başına eklenerek okunur:

Dün akşam, �yüzen al sancak�

→Ancak arada herhangi bir noktalama işareti olmamalı!

inci sözlük hatası: bu entry 18285 karakter ve çok uzun.

TÜRKÇENiN SES ÖZELLiKLERi

Türk alfabesindeki harfler, gösterdikleri seslerin ağızdan çıkışına göre "ünlü" (sesli) ,"ünsüz" (sessiz) diye ikiye ayrılır.

ÜNLÜ HARFLER

1. Türkçede 8 ünlü harf vardır: "a, e, ı, i, o, ö, u, ü"
Bunlar ağızdan çıkış durumlarına göre,

a) Kalın-ince ünlü: Ünlü,dil ağızda geriye doğru çekilerek çıkmışsa kalın ünlü adını alır. Bunlar "a, ı, o, u" ünlüleridir.

Ünlü, dil ağızda öne doğru bir durum alarak çıkmışsa ince ünlü adını alır. Bunlar "e, i, ö, ü" ünlüleridir.

b) Düz-yuvarlak ünlü: Ünlü, ağızdan çıkarken dudaklar düz durumdaysa düz ünlü adını alır. Bunlar "a, e, ı, i" ünlüleridir.

Ünlü, ağızdan çıkarken yuvarlak bir durum alıyorsa yuvarlak ünlü adını alır. Bunlar "o, ö,u, ü" ünlüleridir.

c) Geniş-dar ünlü: Ünlü, ağızdan çıkarken çene açıksa ünlüler geniş ünlü adını alır. Bunlar "a, e, o, ö" ünlüleridir.

Ünlü ağızdan çıkarken çene daha az açılıyorsa ünlüler dar ünlü diye adlandırılır. Bunlar "ı, i, u, ü" ünlüleridir.

Türkçeyi diğer dillerden ayıran özelliklerin başında ses uyumları gelir. Türkçede dört çeşit ses uyumu vardır:


1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalınlık-incelik, artlık-önlük uyumu)

Sözcükteki tüm ünlülerin kalınlık ve incelik bakımından gösterdiği uyumdur.

• Bir sözcüğün ilk ünlüsü kalınsa öteki ünlüleri kalın, ilk ünlüsü ince ise sonrakiler de ince olur.
Anlayışınızdan, soyunuz; sevgisiyle, güzelliğinizden.

• Büyük ünlü uyumu yalnızca Türkçe sözcükler için geçerlidir. Kimi kuraldışı durumları da vardır.
anne (ana) , kardeş (karındaş), elma (alma), helva (halva) ... sözcükleri Türkçedir. Bu durum, bu sözcüklerin incelmesinden kaynaklanır.

• Tek heceli sözcüklerde bu uyum aranmaz. (tok,gel,bak ... )
• Yabancı sözcükler bu uyuma uymaz.
çiroz, telefon, edebiyat, sosyoloji, televizyon,aferin ,meydan, kıyafet ...

• Bileşik sözcüklerde çoğunlukla bu uyum aranmaz.
yapıvermek, gecekondu, ilkokul, açıkgöz,külbastı ...

Eklerde Büyük Ünlü Uyumu

Ekler eklendikleri sözcüklerin ünlülerine göre uyum sağlar.
Eklerin inceliği ve kalınlığı köke göre değişir, incelir,kalınlaşır.

Örn: defter-ler, kapı-lar, sıra-lar

NOT:
• Türkçe olmayan sözcüklere gelen ekler, son ünlüye göre uyum gösterirler.
Örn: Kalem-ler, cüzdan-lar, kitap-lık, kalem-lik ...

• Kimi ekler, büyük ünlü uyumuna uymaz.

-yor : isti-yor (iste-yor değil) Ulama eki alır.
oturu-yor, arı-yor ...
-leyin: sabah-leyin (sabah-layın değil)
-ki: akşam-ki (akşam-kı değil)
bazı sözcüklerde yuvarlaklaşır dünkü, öbürkü
-gil: Hasangil (Hasan-gıl değil)
-ken: uyurken (uyur-kan değil)
-ımtrak: yeşilimtrak yeşil-ımtrak değil) Bu ekin yalnız i ünlüleri değişir. Mor-umtrak
-deş: kardeş (kar-daş değil)

2- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (Düzlük-yuvarlaklık uyumu)

Ünsüzlerin düzlük-yuvarlaklık, darlık-genişlik bakımından uyumudur.

• Düz ünlülerden sonra düz ünlüler gelir.
kapıcı, pencere,sıralamak
• Yuvarlak ünsüzlerden sonra düz-geniş,dar-yuvarlak gelir.
övünç, borazan,çopur
• Türkçede o,ö sesleri sadece ilk hecelerde bulunur.
• -yor eki, uyumu bozar,-yor' dan sonra gelen ekler bu eke uyar.
duru-yor-du ,ötü-yor-du, geli-yor-du

3- ÜNSÜZ UYUMU

Türkçe kelimelerde tonlu (sedalı) ünsüzler (b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z) tonlu ünsüzlerle; tonsuz (sedasız) ünsüzler (ç, f, h, k, p, s, ş, t) tonsuz ünsüzlerle yan yana gelebilir. Buna ünsüz uyumu veya ünsüz benzeşmesi denir. Örnek: aş-çı, at-kı, iş-çi, taş-tan, Türk-çe.

4- ÜNLÜ - ÜNSÜZ UYUMU

1- Türkçe kelimelerde kalın ünsüzlerinin kalın ünlülerle (a, ı, o, u); ince ünsüzlerinin ince ünlülerle (e, i, ö, ü) aynı hecede bulunmasından ortaya çıkan bir uyumdur. Yani, a, ı, o, u ünlüleri g, k, ĺ ünsüzleriyle; e, i, ö, ü ünlüleri ġ, k, l ünsüzleriyle aynı hecede bulunmazlar. Bozgun, kuzgun, kapı, kırağı, tatlı; görüntü, gezi, güneşlik kelimelerinin söylenişine dikkat edilirse g, ğ, k, l seslerinin buradaki örneklerde aynı sesler olmadığı sezilebilir.

2- Türkçede o, ö ünlüleri (-yor eki dışında) sadece ilk hecede bulunur. ilk hece dışında o, ö sesleri olan kelimeler yabancı asıllıdır: balkon, biyografi, fizyoloji, konsol, konsültasyon, monitör, otomobil, profesör, traktör.

3- Türkçede uzun ünlü yoktur. içinde uzun ünlü bulunan kelimeler yabancı asıllıdır: câhil, mâvi, millî, nâhoş, perîşân, şâir, târîh, vazîfe.
Bazı ses olaylarıyla ortaya çıkan â < ağa, âbi < ağabey, pekî < pek iyi, ile vârolmak, yârın kelimeleri istisnadır.

4- ince a ve ince l sesleri yoktur: harften, hakikate, saati, sıhhatli, şefkâtini; alkollü, hâlâ, hayâl, normalde, plân. Örneklere dikkat edilirse kelimelere getirilen eklerin ünlü uyumuna uymadığı görülür.

5- Arapçadaki ayın ve hemze sesleri, Türkçede olmadığı için bunlar söylenmez, düşürülür. Bu seslerden önce ünlü olması durumunda ünlü, uzun okunur: bāzen, mānā, mēmur, şāir,tēsir, yâni. Arapçadan alınan kelimelerdeki ayın ve hemze kesme işaretiyle gösterilir. Ancak anlam karışıklığı olmayacak kelimelerde bunların kesmeyle yazılmasından -son zamanlarda- vazgeçilmiştir: san�at, ma�nâ, meb�ûs, me�mûr, neş�e, te�sîr, te�sîs > sanat, mana, mebus, memur, neşe, tesir, tesis.

6- Dilimizde iki ünlü yan yana gelmediği için ünlüyle biten kelimeler, ünlüyle başlayan ekler aldığı zaman araya y koruyucu ünsüzü girer: iki - y - e, soru - y - u, bekle - y - en, söyle - y �ecek.
Yan yana iki ünlünün bulunduğu kelimeler alınmadır: aile, ait, fail, fiil, muamele, şair, şiir, reis vb. gibi.

7- Türkçe bir hecede ancak bir ünlü bulunur. Aynı hecede iki ünlünün bulunduğu kelimeler alınmadır: kau-çuk, kua-för, koo-peratif, sua-re.

8- Kelime kökünde ikiz ünsüz (şedde) yan yana bulunmaz: dikkat, himmet, şedde, bakkal, dükkan, millet, teşekkür.
Anne (<ana), belli, bellemek, elli (<elig) kelimeleri istisnadır.

9- Kelime kökünde ikiden fazla ünsüz yan yana gelmez: Elektrik, kontrol, quartz, sfenks, strateji, thyssen... gibi kelimeler batı kaynaklı dillerden alınmadır. Türkçe, sertlik gibi örneklerde yan yana gelen üç ünsüzden ikisinin kelime köküne, üçüncüsünün eke ait olduğuna dikkat ediniz.

10- Türkçe heceler ve kelimeler iki ünsüzle başlamaz: blok, bravo, grup, klâgib, kral, kontrat, spor, stop, stres, plâj, program, tren,... gibi kelimeler, başka dillerden alınmadır. Ağızlarda bu iki ünsüz arasında bir ünlü türetilir: kıral, sipor, tiren,...