beşiktaş galatasarayın ve fenerin altında

roman’ın yapısı [değiştir]

goethe titizlikle, şüphesiz ikinci kısmının sonlarında bir sahne üslubuna dönüşen, belgelere dayalı mektup tarzındaki bir roman yapısını tercih etmiştir. jean-jacques rousseau’nun julie ou la nouvella héloise (julia ya da yeni heloise) adlı eseri, on üç yıl önce, gerçeğe dayanan aşk mektuplarının yayımlanmasının, nasıl muazzam bir etki yarattığının kanıtı olmuştur. goethe’nin, sadece bu kitabı tanımakla kalmayıp, aynı zamanda kendisini kitabın kahramanı saint-preux ile özdeşleştirmesi, wetzlar dönemine uzanarak şunları yazmasıyla kendini göstermiştir: böylelikle ortak bir gün, diğer günleri kapsamıştır ve hepsi bayram günü gibi görünmüştür; bütün takvim kırmızıya dönüşmüş olmalı. yeni heloise’nin mutlu-mutsuz dostlarının daha önceden bahsetmiş olduğu şeyi hatırlayan kişi beni anlayacaktır: ve sevgilisinin dizinin dibinde oturarak ip eğirecek ve ip eğirmeye arzu duyacaktır, bugün, yarın ve öbür gün, tabii ki tüm hayatı boyunca. “bugün, yarın ve ertesi gün, yani bütün bir hayat” sembolleri, sayesinde başkahramanı intihar etmekten vazgeçirdiği yeni heloise’deki kât-i mektuba yansımıştır. romanın ilk baskısı, goethe’nin adını taşımayıp, yani anonim olup, bir editörün kısa önsözü ile başlamıştır. bu baskıda, yazarın kurgusunun diğer mektuplarda olduğu gibi olması, okurun baskıyı tanıyamamasına neden olmuştur. mektuplar (3 istisna dışında), werther’in en yakın arkadaşına hitap etmektedir. bu durum ise, otomatik olarak okuru ele geçirmektedir: okur, bir yazar tarafından yaratılan romanın alışılmış rolü içerisinde kalmamakta, aksine mektubu yazan kişinin en yakınında bulunan kişi olan okura hissettirdiği samimi duygularının sırdaşı olmaktadır. sürekli olarak, birisinin konuşmakta olduğu hissi uyandığından dolayı, gerçeğe dayanan mektupların ele alındığı düşüncesi birçok kez kuvvetlenmektedir. bunun gerçekliği, estetik olarak da sağlam temellere dayandırılmaktadır: werther’in duyguları harekete geçiren sözlerinin aksine, editör’ün üslubu teşvik edici, fakat tamamen nesneldir. gerçek (sözde) kişileri belirtmek için, editörün yer ve kişi isimlerini şifrelediği dipnotlar ise, bir romandaki alışılagelmemiş, son sırada yer alan önemli özelliktir. goethe, bir mektup romanında bu uygulamayı ilk defa kullanmıştır.
goethe'ye etkileri [değiştir]

werther, goethe'nin "sturm und drang" hareketi içinde verdiği az işlerden biriydi. ondan önce, friedrich von schiller ile birlikte weimer klasisism akımını başlatmıştı. goethe, sonraki yıllarında kendini "genç werther'in acıları"ndan uzaklaştırdı. şöhretinden ve charlotte buff'a duyduğu gençlik aşkını halka duyurmasından pişmanlık duydu. werther'i 27 yaşında yazmış olmasına rağmen, yaşlılığında da çoğu misafiri onun sadece bu kitabını okuyup, onu bir çok eserinin arasından bu kitaptan tanıyordu. bu yüzden ilişkilendirildiği romantik hareketten ayrılıp, onu "hastalıklı her şey" olarak tanımlıyordu.
goethe kitaba duyduğu nefretini, werther, goethe'nin kardeşi olmuş olsaydı da goethe, werther'i öldürseydi, onun kinci hayaletinin bu kadar rahatsız etmeyeceğini yazarak belirtti. yine de, goethe genç werther'in acıları'nın, onu okuyan ümitsiz genç aşıklar üzerindeki kişisel ve duygusal etkisini kabul ediyordu. 1821'de, sekreterine "herkesin hayatında, werther'in kendisine özel yazılmış olduğunu düşünüğü bir zaman olmaması kötü olurdu." demişti.

hikaye, werther’in mektuplaştığı hayali arkadaşı willhelm’in eliyle, mektuplar biçiminde anlatılır, zaman zaman, willhelm sonradan öğrendiklerini de ekler (bu kısımlar bir sahne canlandırması tarzındadır); büyük kentin yarattığı ruhsal çöküntüden doğaya kaçarak wahlheim’e yerleşen aydın bir gençtir werther. orada tanıştığı soylu bir ailenin güzel kızı lotte’ye aşık olur. lotte de kayıtsız değildir bu aşka ama albert’le nişanlıdır ve verilen sözler, ahlaki değerler önemlidir. lotte albert ile evlenir. werther ise bir aile dostu olarak yer alır yanlarında. ne var ki aşk ve dostluk arasındaki sınır çizgisi zayıftır. sınırı geçmekten korkan lotte, bir daha görüşmemeleri gerektiğini bildirir genç adama. werther’in bu acıya dayanması ise imkânsızdır. lotte’ye bir mektup yazar; “bak lotte! bana ölümün sarhoşluğunu tarttıracak olan o soğuk ve korkunç kadehi elime alıyorum. onu bana sen uzatıyorsun, ben de alırken hiç duraksamıyorum. hayatımın bütün istekleri ve ümitleri yerine geldi. ölümün çelikten kapısını vurmak öylesine titretici ve çetin ki” diyen werther, “silahlar dolu. saat on ikiyi vuruyor. alınyazısı bu, önüne geçilmez. lotte! elveda lotte! elveda” sözleriyle mektubuna ve yaşdıbına son verir.
tıpkı şiirleri gibi, werther’de de kendi yaşamından bir parça vardır goethe’nin.9 haziran 1772 yılında wetzlar'da hukuk stajını yaparken, bir arkadaşının nişanlısına (charlotte buff) aşık olduğu için yaşadığı duygu ve ahlak çatışmasından esinlenmiştir bu romanını yazarken. sondaki intihar vakası ise, o sıralarda goethe'nin arkadaşı jerusalem'in evli bir kadına olan aşkı sonucunda kendini öldürmesi de ilham olmuştur. onun başardığı, tekil yaşanmışlıkları, genel toplumsal bir bunalımın eşliğinde anlatabilmesindedir. ve elbette, goethe’nin şiirsel, tasvirlerle dolu zengin dili/üslubu, hikâyenin büyüsünü benzersiz biçimde derinleştirir.
werther, “sturm und drang” (coşumculuk) akımının bütün izlerini taşıyan bir metin. güçlü duygularla hareket etme, doğaya, çocuklara, pastoral bir hayata duyulan özlem, toplumsal kurumlara yönelik eleştiri hemen fark ediliyor. ancak bütün bunlar yalnızca estetik bir tercihten kaynaklanmıyor; o yıllar almanya’sının -avrupa olarak genelleyebiliriz de- bireyi köşeye sıkıştıran koşullarını yansıtıyor! dikkat edilirse, “doğa tercihi” romantizmin ve i̇ngiliz gotiğinin de çok önemli bir motifi olmuştur. i̇nsanda derin izler bırakan şey, bir edebi metinde yazarın hayal ürünü olarak anlattıkları değil, o metinde -somut gerçekliği- yansıtan duygu ve düşüncelerdir. werther’in yarattığı coşkunluk da, özellikle almanya’da, anlatılanların alman ulusal kimliği ile çakışmasından kaynaklanmıştır. onu yaratan değil, varolanı tasvir edendir goethe! goethe, kişisel olanla toplumsal olan arasındaki kopmanın kaçınılmazlığını ve bunun toplumsal nedenlerini, insanın manevi yaşamı ile coşku dünyasını benzersiz bir lirizm ve çözümsel bir sezgiyle ortaya koymuştur bu romanında. goethe’nin werther’i, bireysel tutku, toplumsal zorunluluk ve bu tür bireysel tutkuların genel temsili anlamı arasındaki doğrudan ilişkiyi çok açık biçimde gösteri