Bağımlılığa yatkın tipik bir kişilik yapısının tanımlanması mümkün olmamasına rağmen belirli bazı ortak özelliklerin varlığını söylemek de mümkündür. Bu özelliklerin belirlenmesinde, soya çekim, merkezi sinir sisteminin genel yapısı, benlik gelişimi, çocuğun içinde bulunduğu aile ve ortam, halen içinde yaşadığı çevre ve bu çevrede üstlendiği roller önemlidir.

Alkol ve madde kötüye kullanımlarında, kalıtımın rolü çeşitli araştırmalarla gösterilmiştir. Tek yumurta ikizlerinde kardeşlerden birinde madde bağımlılığı varsa diğerinde gelişme olasılığı %78-80’e kadar yükselebilmektedir. Bu oran evlat edinilmişler üzerinde yapılan çalışmalarda da yüksektir. Bağımlı ebeveynler ile ya da bağımlı davranışların kabul gördüğü çevre içinde büyüyen çocuklarda bağımlılık gelişme olasılığı normal popülasyona göre belirgin derecede farklılık göstermektedir. Alkol ve madde kullanılmayan ailelerde de baskılı ya da gevşek, tutarsız eğitim biçimi. Aile içindeki iletişim bozukluğu, duygu alışverişinin olmaması, diğer sağlıksız aile yapıları çocuğun aileden uzaklaşması ve madde kullanan alt kültürlerle tanışmasını kolaylaştırır

Oluşan bazı kişilik bozuklukları madde bağımlılığı riskini artırabilmektedir. Özellikle antisosyal, borderline, paranoid tipteki kişilik bozukluklarında saldırganlık, şiddet, alkol ve madde kullanmaya ve bağımlılık geliştirmeye yatkınlık gözlenebilir. Bağımlı kişilerde eğer bir genelleme yapmak gerekirse güvensizlik, bencilik, kolay yalan söyleyebilme, tahammül eşiğinde düşüklük, sabırsızlık, kendine sıkıntı verebilecek durumlara dayanamama, riskli davranışları göze alma, plansız eylemler yapma, kişiler arası ilişkilerde sık sık sorun yaşama gibi ortak özellikler bulanabilir. Bu genellemeye rağmen sayılan özelliklere sahip olmayan bağımlı kişilerle de karşılaşılabilir.

Bağımlılığa yatkın kişi taşıdığı özellikleriyle bir alt kültürün üyesi olma eğilimindedir. Arkadaş etkisi, aileden uzaklaşma veya aile içindeki öğretiler ve soya benzeme, özenti, taklit, başkaldırma, merak, yetersizlik hissi gibi etkenler kişinin bu alt kültüre itilişini kolaylaştırır. Kişi, altkültürün bağımlılığı doğru ve haklı gösterebilen sapkın ortak amaç ve davranış kalıplarını benimser ve grupla olan bağını sürdürebilmek için grubun tüm özelliklerine ve beklentilerine boyun eğmeye başlar. Bu altkültür içinde geçen süre uzadıkça sonradan kazanılanlarla da birlikte bu özellikler gittikçe taşlaşır ve değişim, tedavi edilmesi çok zor bir durum haline gelir.