neyse delivery dedik. en bilinen metod nukleer fuze saldirisi oldugu icin oradan baslayalim. kitalararasi bir nukleer fuzenin rampadan ayrilisi ve hedefe isabeti arasindaki ortalama sure 16 dakikadir. 29 nato ulkesinden birindeyiz var sayalim, fuzeler yola cikar cikmaz nato'nun rca 474l erken uyari radarlari tarafindan hemen kalkislari saptanacaktir. atiyorum ilk saldiri'yi yapan da rusya olsun, mobil topol-m bataryalari fuzeleri attiginda uyari sinyalleri alinmaya baslanacak, ve ilk fuze atmosferde iyonosfer tabakasina eristiginde fuzenin tipi, gittigi yon ve %65 olasilikla hedefini ilk 4 dakikada ogrenmis olacagiz. bunu bize bildiren sistemlerimiz var nato olarak. bu 16 dakikalik ortalama surede devletler seviyesinde kimin ne yapacagi nasil tepki verecegi en ince detaylarina kadar hesaplanmis. ama halk ne yapacak? fuzeler havadayken bu gececek 12 dakikada herseyinizi koruyamazsiniz ama caninizi korumak icin sartlar musaitse cok yeterli bir sure. halka bu gibi durumlarda ilk haber veren genellikle medya oluyor. ingiltere fransa abd gibi ulkelerde halkin da televizyon radyo vs sistemlerinde bazi otomasyon ozellikleri var. misal siz dizi izlerken fuzeler yola ciktiysa cat diye televizyon yayini kesiliyor. ekran kapkaranlik oluyor acil durum otomasyon sistemi devreye giriyor. tek bir elden butun bir ulkedeki her radyo ve tv acil bir durum oldugunu haber veriyor ve acilen siginaga gitmenizi istiyor. turkiye'de bundan sorumlu olan kurum sivil savunma genel mudurlugu. bildigim kadariyla boyle bir sistemleri var. isler halde degilse de tum kanallarin onceden planlanmis bir ortak template yayini var. sirenler calmaya basladiginda zaten anlayacaksiniz mevzuyu. bu onceden haber verilme senaryosunda haber alamayip birden beyaz igib gormus hirosimali japonlara nazaran cok cok cok daha sansli oldugunuzu aklinizda tutun. yasama sansiniz baya bi yukseldi onceden haber almaniz sayesinde. bu saldiri senaryosunda :

Trende giricek. Hemen entry girmeliyim.

Diyor ki yannan kurtulursunuz

gibtir git at yarra

* daha onceden boyle bir sey olsa ben ne yapardim nereye giderdim diye dusunmus olun. aile babasiysaniz falan bir zahmet dusunun zaten. olay aninda panigi azaltir aglayan cocugunuzun yaninda dusunmek plan yapmak zorunda kalmayin. evet cok uzak bir ihtimal ama gun gelir ihtiyaciniz olur.

• evet su anda yasadiginiz sehre bir nukleer fuze geldigini ogrendiniz. uzun guzel bir hayatla aranizda artik 3 adet engel bulunuyor. nedir bunlar a-) patlamadan sag cikacaksiniz, b-) isidan sag cikacaksiniz ve c-) radyasyondan kurtulacaksiniz

• eger siginaginiz varsa (ne mutlu size, ulkenin %90inda yok) kilidini falan acmak zorunda kalacaksiniz. onden bildiginiz bir yere koymus olun. eger giriste gibinti yoksa durumun mahiyetine gore iceride gunler ve haftalarca kalabilirsiniz. o yuzden iceride yiyecek ve su olmasi yasama sansinizi artirir. su ozellikle daha sonra temizlenmek zorunda kalacaginiz icin de onemli. esiniz dostunuz siginaga giderken siz maksimum bes dakikada ne kadar dayanikli yiyecek varsa bir cop torbasina doldurup goturuyorsunuz. unutmayin, nato talimnamelerinde siginaklara en cok depolanan yiyecek snickers'dir. az yer tutar, cok enerji verir. o tip seyler lazim daha cok.

okumadim cuqu

* eger siginaginiz yoksa bodrumunuz insallah vardir. tepenize apartman da cokse bodrum katlari ilk kolonlar oldugundan sizi hayata baglayabilir. siginaga ne goturecekseniz bodruma goturun. igib el lambasi falan bunlara da cok ihtiyaciniz olacak. cep telefonu sistemleri, telefon hatlari ve internet sebekeleri patlayacagindan sizi disari baglayacak sey bir el radyosu olabilir. pilli ufak bir tane alin bulunsun.

• bodrumunuz da siginaginiz da yoksa, cok guzel. evin en ortasinda camlardan en uzak bir yere cokun, ucak dusmesine karsi kafanizi nasil koruyorsaniz ayni sekilde bekleyeceksiniz. 

• acik alandaysaniz. cok buyuk tehlikedesiniz. o igib cigerinizi delip gecmeden siper bulup yatin. minik otoyol kopruleri alti, kanalizasyonlar, yol kenari su kanallari bulun bir sey. buyuk kopruler viyadukler basiniza cokecegi icin cok da yaklasmayin.

* saklandiniz ve 12 dakika gecti. patlamanin ilk once sesi veya gumburtusu gelmeyecek. isigi gelecek. gozu kor eden, gunesten yuzlerce kat parlak flas gibi bir igib. ortalik bir anda gun isigindan daha parlak olacak, bu da demektir ki iste bombaniz patladi hayirli olsun. bu esnada ciglik atmak aglamak sizlanmak size pek yaramayacagindan yapmaniz gereken en onemli is : saymak. sayi sayacaksiniz. bu korkutucu beyazlik ne kadar suruyor. bu cok cok onemli bir sey. cunku flash'in persistence rating'inden bombanin ne kadar guclu oldugunu anlayabilirsiniz. bu da bundan sonra ne yapabileceginizi planlamak icin size guzel bir istihbarat verir. mesela hirosima'da atilan 20 kilotonluk atom bombasi 2 bucuk saniye bir beyazlik yapmisti. gunumuzun taktik nukleer silahlari 20-120 kiloton arasinda oldugundan 3 ila 7 saniye arasi bir flas bekleyebilirsiniz. ayni sekilde gunumuzde 20 kilotonluk bir saldiri ya iran gibi nukleer teknolojisi olmayan bir ulkeden ya da bir terorist gruptan gelebilecegi icin bunlarda hayatta kalmak daha olasi. ama 250 kilotonluk rus standart ss-n-17 veya 22 gibi basliklar 10 saniye kadar parlakligini surdurecektir. cinin standart kitalar arasi basliklari 1 megatondur, 20 saniye boyunca gozunuzu acamazsiniz. atilan 2 megatonluk bir hidrojen bombasiysa 30 saniye boyunca kor edici parlaklik surmeye devam eder. 25 megatonluk sehirleri haritadan silen hidrojen bombalarinda bu sure 45 saniyedir. 25 megatondan daha buyuk biryield ise feasible sayilmaz. ruslar tsar bomba ile 50 megaton yaptilar ve 1.5 dakika bu flash surdu ama envantere girmedi. 

* soylemek abes ama yine de soylemek lazim. o isiga bakmayin. isigin geldigi yone bile bakmayin. isigin merkezine bir an bile bakarsaniz gecici kor olursunuz. 5 saniyeden uzun sure bakarsaniz daimi kor bile olabilirsiniz, retinal dokularinizi buyuk aciyla yakar. o flas yogun bir gamma isigi bombardimanidir. isigin vucudunuza degdigi her saniye (uzakliginiza da bagli olarak) kanser riskini 10un katlarinda artiran bir seydir. bir nukleer silahin enerjisinin onemli bir yuzdesi bu igibla gamma isini olarak discharge edilir. yani o igib henuz ortamdayken birakin isigi izlemeyi, girdiginiz delikten cikmayin bile. 1950'lerdeki brutal nukleer testler sirasinda bu isiga bakan insanlar 100 mil oteden bile derilerinin cok isindigini, dillerinde metal tadi olustugunu rapor etmislerdir. uzak durun.

* daha onceden sehrinizde hedef olabilecek askeri bir ussun varligi ve sizin bu hedefe olan uzakligi bilmeniz cok hayat kurtaran bir sey olabilir. ornegin incirlik ussu bir nukleer exchange sirasinda ilk gidecek yerlerdendir. zira orasi da nukleer bir depodur. termonukleer b61 bombalari yeralti vaultlarinda saklaniyor. ankara'daki bakanliklar, kuvvet komutanliklari, izmir sirinyer nato, istanbul maslak nrdt-c, ordu komutanliklari, taktik ve onleme hava usleri, merzifon, bandirma, saha komutanliklari bunlar ise olasi hedeflerdir. adana seyhan, elazig keban, urfa ataturk barajlari, tupras petkim gibi sentetik yag tesisleri, sinop izmir ve mersin limanlari bunlar ulkenin belini kiracak muhtemel hedeflerdir. yukaridaki tabloyu bulundugunuz sehirdeki hedef olabilecek en yakindaki yapiyla eslestirince sizin tehlikeye ne kadar uzak oldugunuz ortaya cikar. en kucuk atom bombasi olan 20 kiloton orneginden gidersek, daha cok zarar vermesi icin yere dusmeden 600 metre irtifada patlatilan bu bomba 1.6 kilometre gibi bir alani daire olarak (en kalin betondan bile yapilmis olsa) tuzla buz edecek. 2.4 km'de sok dalgasi yikici etkisini yitirmis olacaktir. patlama noktasina 4.5 kilometrede ise buyuk yanginlar gozlemlenecektir. buna mukabil atilan fuze 20 kilotonluk degil 1 megatonluk standard bir rus stratejik savas basligi olsaydi bu buyuk yanginlarin capi merkeze tam 19 kilometre olacakti. yani o parlaklik 20 saniye suruyorsa patlama merkezinden 20 km uzakta olmaniz gerek ki evinizden yuruyerek cikmak icin bir sansiniz olsun.

* patlamanin ne kadar uzakta oldugunu kestiremiyorsunuz. isigin suresinden kuvvetini hesapladiniz ama ne kadar yakinda patladi bu bomba? onun da hesabi su sekilde. eger isigin baslamasindan sonra patlamanin sesi 24 saniyede geldiyse, 5 mil / 8km uzaktasiniz.

24s - 8km
47s - 16km
71s - 24km
95s - 32km
119s - 40km
142s - 48km
166s - 56km
190s - 64km

atom bombasi patlamalari 100 km'den rahatlikla duyulur. hidrojen bombasi sok dalgasi ise dunyayi dolasir. 100km uzakta insanlar yere duser. oyle hesaplayin.

• igibtan sonra korkutucu olan kisim geliyor. blast. nukleer bir saldirinin en korkulan tarafi budur.

* blast bir sok dalgasidir. en minimal patlayicidan en buyuk termonukleer silaha kadar yikici olan hersey yikiciliklarini blast etkisine borcludurlar. patlamanin merkez noktasindan disari dogru onune cikan herseyi yikarak, demir celik beton tahta tas hicbirsey dinlemeyen gucten bir sok dalgasi bekleyeceksiniz. bu dalga sesten hizli hareket edecegi icin geldigini de duymayacaksiniz. geldiginde de kulaklari sagir edecek kadar gurultulu olacak. patlamanin merkezine yakinlik burada hayatta kalma oraninizi direkt olarak etkiliyor. 2 kilometreden az bir mesafe varsa en kucuk atom silahlarinda bile bir siginaga girmeden o evden sag cikmaniz zor. ev ahsapsa, kerpictense, bir konteynersa, prefabrik malzemeden uretilmisse cok cok daha zor. ilk iki kilometrede igib etkisi henuz surerken icinde bulundugunuz eve devasa bir yumrukla vurulmus gibi olacak. agaclar koklerinden sokulup 1 kilometre havada ucacaklar. arabalar takla ata ata yollarda suruklenecek. evin icindeyseniz ilk once camlar patlayacak ve bir sarapnel gibi evin icini dolasip ayakta dolanan biri varsa agir yaralayacaklar. ardindan blast inner core eve ulastigi zaman duvarlar koselerinden sokulup blast istikametinde evin kalanini gocerterek ilerleyecekler. catilar ucacak ve ev one arkaya sallanip yanmaya baslayacak. ortamdaki sicaklik 1000 derecenin uzerinde cikmis olacak cunku. boyle bir ortamda evin icinde olmak istemezsiniz. 

* ha unutmadan, blast cok kuvvetli oldugundan ve patlama sirasinda ortamdaki butun havayi da patlama merkezinden ejekte ettiginden bir dereturn blast kavramimiz var. patlama merkezinde olusan hava boslugu emme etkisi yapacagindan daha sonra disaridan patlama merkezine dogru blastin geri dondugunu goreceksiniz. bu ilkine gore daha zayif bir dalga olacak ama ilk blast etkisine yikilmayan evler ve agaclari da bu yikacak. o yuzden aha blast gecti hemen kacmaliyim diyerek darwin odullerine oynamayin. bekleyeceksiniz.

• patlama merkezine 8 kilometreden yakin degilseniz, bu blast dalgalari uzerinizden (saklandiginiz yerden) yine kamyon gibi gececek. ama buyuk ihtimalle orada sag cikabilirsiniz. sizi olen insanlara gore daha zor bir sinav bekliyor olacak. zira artik nukleer saldiri sonrasi ortamdan cikma gibi bir yukumlulugunuz var. igib ve blast gectigi icin artik onunuzde hayatla ilgili iki engel bulunuyor. yanginlar ve radyasyon.

* eger eviniz blast sirasinda yikilmadiysa ve cayir cayir yanmaya baslamadiysa (mahallenizde ciddi bir yangin basladiysa sizinki de yandi kabul edebilirsiniz) radyasyondan su asamada guvendesiniz. bir sonraki asamayi planlamaya gecebilirsiniz. oncelikle blast gectigi anda disari bir goz atip ilk gozleminizi yapmaniz gerekiyor. isigin kesilip blastin dondugu zaman mantar bulutunun kesin seklini aldigi zamanlara denk gelecek bu yuzden bombanin tam olarak nerede patlatildigini anlamak icin mantar bulutuna bir goz atmaniz gerek. eger mantarin boynu sapkasina oranla cok inceyse (veya 30 kiloton alti silahlarda boynu kegib kegib veya ekgibse, yere degmiyorsa) bombaniz cok yikici zarar vermesi icin havada patlatilmistir. yaniairburst'tur. buna karsin mantarin sapkasi cok koyu renkte ve/veya mantarin boynu sapkaya orantili olarak kalinsa silah yerde patlamistir. o sapkanin icindeki koyu renk bombanin sizin yerlesim yerinizden kaldirdigi toz toprak ve beton parcalaridir. bu parcalar patlama sirasinda deli gibi radyoaktif hale geldiginden o toz ve toprak olumle es anlamlidir. yerde patlatilan nukleer bombalar en kirli en radyasyon tasiyici kategoride oldugundan ve daha sonraki asamalarda sonraki planlamanizi cok etkileyeceginden ona da dikkat cekecegim. bu asamada eger havada patlatilmis bir silahtan soz ediyorsak, terorist saldirisi ihtimalini defterden silebiliriz cunku onlarin havadan silah gonderecek sistemleri bulunmuyor.

* mantar bulutuna baktiniz, simdi ogrenmeniz gereken sey ruzgar yonu ve hizi. ortamda ruzgar yonunu gosterecek bir cisim ayakta kaldiysa onlara bakarak yonu ve hizi saptamaya calisin. disari cikip parmaginizi yalayip falan havaya dikmeyin. cep telefonu hava durumu servisinden o gunku duruma bakabilirsiniz. patlama sonrasi havaya yayilan toz ve toprak asiri radyoaktif oldugundan bunlarin uzerinize konmasi, yuzunuze gozunuze yapismasi ve daha da felaket olarak bu tozu yutmaniz birkac haftaya kadar olebileceginiz kadar buyuk bir tehdit yaratiyor. zira o tozlar artik gamma isini yayiyorlar. eger o tozu icinize cektiyseniz, tozlu dudaklarinizi yaladiysaniz falan o tozlar sizin midenizde, nefes ve yemek borunuzda gamma yaninda artik alfa ve beta isimasi da yapmaya baslayacaktir. gayri ihtiyari sokakta kusmaya baslayan insanlar gorduyseniz iste onlar bu olumcul hatayi yapan kimselerdir. temizlenmek icin su gereksiniminden bahsetmistim. yerde patlatilan bir nukleer baslikla havaya kalkan toz bu asamadan sonra serpinti yapacak. yani falloutolacak. bu fallout settle olana kadar birkac gun gecinceye kadar siginakta kalmaniz icap ediyor. disari ciktiysaniz elbiselerinizi siginagin disinda cikartip su ve sabunla diger insanlardan uzak bir yerde temizlenmeniz gerekiyor. cok alakasiz ve mucizevi ama su ve sabunun radyoaktif materyalleri temizleyen bir ozelligi var. disariyla bu asamada temas eden herkesi temizleyin, temizlenmeye ikna edin, siginakta boyle bir durumda tozlu elbiseleriyle gezen ve sizi dinlemeyen olursa gidip bayiltana kadar dovun. ardindan soyup temizleyin ve esyalarini disari atin. yediginiz yiyecege falan o tozun bulastigini dusunmek istemiyorum yani. bir felaket senaryosu olur. diger taraftan siginaga iste bu yuzden konserve ve paketli snickers depoladiniz. nukleer tozdan temizleme derdi yok.

tekrar parantez acarsak, serpinti yapan tozun icinde alfa beta ve gamma isimasi yapan radyoaktif parcalar var. alfa bir kagit veya deri tarafindan bloke edilebiliyor, yutmadiginiz surece gibinti yok. beta derinizde yogun gunes yaniklarina benzeyen izler birakabiliyor. gamma ise sizi delip gectigi gibi sizden sonra 20 santim kalinliginda kursun bir duvari da delebiliyor. temizlenerek bu parcalari bedeninizden uzak tutmus olacaksiniz

• mantar bulutu gozlemi yaptiginiz zaman eger dolduramamissaniz su doldurmak icin uygun bir zamandir. boruda kalan sular henuz radyoaktif degildir. en fazla isinmistir. gelecek gunlerde bu temiz suya cok ihtiyaciniz olacagi icin su sebekesi is gormeyi surdurdugu muddetce evdeki her bidonu her siseyi her saksiyi suyla doldurup siginaga goturun. eger ruzgar buluttan sizin yerlesiminize dogru cok hizli bir sekilde geliyorsa daha sonra temizlenmeniz gerekebilir. 

• siginagin iceri toz girebilecek pencereleri vs varsa bunlari islak bezlerle kapatin. 

* cok fazla su depolayamadiysaniz siginaktaki insan sayisi basina gunluk su limiti koyacaksiniz. bu dagitilacak suyun basina da guvenilir birini vereceksiniz. hayatta kalma minimum miktari olan 10 gunluk 3 litre su ve uzeri degerlerde paylasim yapin. eger bu sure oncesinde su biterse fallout 1senaryosuna hosgeldiniz. en guvenilir ve is bilen adam olarak vaulta su bulmaya disari siz cikacaksiniz. bu hikayenin de sonu bellidir biraz. suyu sizi dinlemeden harcayan biri olursa da siddet uygulamaktan cekinmeyin. iztirar hali diye bir olgu var. insan hayati kurtarmak icin oyle seyler yapilabilir. siginakta herkesin hayatini tehlikeye atan insanlari oldurseniz bile ceza almayabilirsiniz ama bu kadar ekstrem islere girmeden kalan her yolu en azindan deneyin. eger su bulmak mumkun degilse ve suyunuz azaliyorsa exodus zamani gelmistir. orada artik duramazsiniz. cikmak ve daha guvenli suya erisimi olan bir yer bulana kadar post apokaliptik dunyayi arsinlamak zorundasiniz. gecmis olsun.

* suyunuz da var siginaginiz da yiyeceginiz de. o durumda iceride kalacagiz. iceriye tum hava girislerini kesin. tum pencereler gibi gibiya kapali etraflarina bez sarili, nbc korumasindan yoksun tum klimalar sogutucular kapali olacak. iceri toz girmesine musade etmemeliyiz. 

• buraya kadar geldiyseniz, arabaniz da varsa cikip calisip calismadigini kontrol etmeniz gerekli olabilir. patlama noktasina uzaktaysaniz araba da sag kaldiysa sizi ulkenin guvenli iclerine bir iki gun sonra goturmek icin cok kullanisli olabilir kendisi. fallout yani serpinti henuz ulasmadan disari tum yuzunuzu kapatarak, bir gaz maskesiyle veya en kotu toz maskesiyle cikin. iceri girdiginizde tum vucudunuzu su ve sabunla yikayin. tozlu elbiseleri de yokedin. 

umarım böyle şeyler yaşanmaz. bilgilendirici