ben değil atatürk anlatıyor.
"türk’ler arap’ların dinini kabul etmeden evvel de büyük bir millet idi. arap dinini kabul ettikten sonra, bu din, ne arapların, ne aynı dinde bulunan acemlerin ve ne de mısırlıların vesairenin türk’lerle birleşip bir millet teşkil etmelerine hiçbir şekilde tesir etmedi. bilakis, türk milletinin milli rabıtalarını gevşetti, milli hislerini, milli heyecanını uyuşturdu. bu pek tabii idi. çünkü muhafazid’in kurduğu dinin gayesi, bütün milliyetlerin fevkinde şamil bir arap milliyeti siyasetine müncer oluyordu. bu arap fikri ümmet kelimesi ile ifade olundu. muhafazid’in dinini kabul edenler, kendilerini unutmağa, hayatlarını allah kelimesinin her yerde yükseltilmesine hasr etmeğe mecburdular. bununla beraber, allah’a kendi lisanında değil, allah’ın arap kavmine gönderdiği arapça kitapla ibadet ve münacatta bulunacaktı. arapça öğrenmedikçe allah’a ne dediğini bilmeyecekti. bu vaziyyet karşısında türk milleti birçok asırlar ne yaptığını ne yapacağını bilmeksizin adeta bir kelimesinin manasını bilmediği halde kuran’ı ezberlemekten beyni sulanmış hafızlara döndüler. başlarına geçebilmiş olan haris serdarlar, türk milletince, karışık cahil hocalar ağzıyla, ateş ve arayı ile müthiş bir muamma halinde kalan, dini, hırs ve siyasetlerine alet ittihar ettiler. bir taraftan araplar zorla emirleri altına aldılar, bir taraftan avrupada, allah kelimesinin ilahi parolası altında, hristiyan milletlerin idareleri altına geçtiler. fakat onların dinlerine ve milliyetlerine ilişmeyi düşünmediler. ne onları ümmetleri yaptılar ne onlarla birleşerek bir kuvvetli millet yaptılar. mısırda belirsiz bir adamı halifedir diye yok ettiler. hırkasıdır diye yalan bir palaspareyi hilafet alameti ve imtiyazı olarak altın sandıklara koydular halife oldular. gah şarka, cenuba, gah garba veya her tarafa saldıra saldıra türk milletini allah için, peygamber için, topraklarını, menfaatlerini benliğini unutturacak, allah’a mütevekkil kılacak derin bir gaflet ve yorgunluk beşiğinde uyuttular. milli duyguyu boğan, fani dünyaya kıymet verdirmeyen, sefaletler, zaruretler, felaketler, his olunmaya başlayınca, asıl hakiki saadetin öldükten sonra ahirette kavuşacağını vaat ve temin eden dini akide ve dini his millet uyandığı zaman onun şu acı hakikatı görmesine mani olmadı. bu feci manzara karşısında kalanlara, kendilerinden evvel ölenlerin ahiretteki saadetlerini düşünerek veya bir an evvel ölüm niyaz ederek ahiret hayatına kavuşmak telkin eden din hissi, dünyanın acısı duyuların tokatıyla, derhal türk milleti’nin vicdanındaki çadırını yıktı, davetlileri türk düşmanları olan arap çöllerine gitti. türk vicdani umumisi, derhal yüzlerce asırlık kudret ve küşayişle, büyük heyecanlarla çarpıyordu. ne oldu? türk’ün milli hissi, artık ocağında ateşlenmişti, artık türk cenneti değil, eski hakiki büyük türk cedlerinin mukaddes miraslarının son türk ellerinin müdafaa ve muhafazasını düşünüyordu. işte dinin, din hissinin türk milliyetinde bıraktığı hatıra."