apple nin gerçek yüzü

bir iphone'un acıklı üretim hikayesi

teknoloji dünyasıyla ilgilenip de iphone ve ipad’i duymamış olan var mıdır? dünya çapında milyonlarca kullanıcısı olan bu ürünlerin fanatik hayranları var. peki iphone ve ipad’lerin nasıl şartlarda üretildiğini biliyor musunuz?

eğer bir iphone 4s’iniz varsa siri’ye i̇ngilizce olarak nerede üretildiğini sorun. i̇lk karşılık “apple tarafından california’da tasarlandım” şeklinde olabilir fakat bu doğru cevap değil çünkü siz nerede tasarlandığını sormadınız. üsteleyip bir kez daha denerseniz, siri bunu söylemeye izni olmadığı gibi ilginç bir cevap verecektir.

apple ürünlerinin çin’de üretildiği gizli bir şey değil. iphone, ipad ya da ipod’un arkasını çevirdiğinizde bunun açıkça yazıldığını görebilirsiniz. ancak burada yazmayan şey bu ürünlerin hangi şartlarda üretildi

fabrikalara bir seyahat

i̇nternet üzerinden yayınlanan bir radyo programı olan this american life’ın geçtiğimiz hafta yayınlanan bölümünde konu apple ürünlerinin nerede ve hangi şartlarda üretildiği idi. programın sunucularından mike daisey bunu öğrenmek için çin’in shenzen şehrindeki fabrikaları ziyaret etti.

en başta şunu söyleyelim, çin’de üretim yapan sadece apple değil. dünyanın önde gelen birçok elektronik cihaz markası üretimlerini çin’de yaptırıyor. programın apple’a odaklanmasının arkasında, şirketin kâr marjının çok yüksek olması ve apple’ın fanatik hayranlarının olması yatıyor.

apple’ın üretimini çin’de yapmasının en büyük sebebi maliyetin çok düşük olması. mike daisey’in yaptığı araştırma maliyetlerin nasıl bu kadar düşük olduğunu ortaya koyuyor

foxconn ve apple

apple iphone ve ipad modelleri foxconn tarafından üretiliyor. adı son dönemde intihar haberleri ile gündeme gelen şirket dünyanın en büyük elektronik cihaz üreticilerinden biri. öyle ki, şirketin yaklaşık 1 milyon işçisi olduğu söyleniyor. mike daisey, foxconn’un çin’in shenzen şehrinde yer alan ve 430 bin işçinin çalıştığı fabrikasını ziyaret etmiş.

shenzen şehrinde sadece foxconn’un fabrikaları bulunmuyor. bundan yaklaşık 30 sene öncesine kadar küçük bir köy olan shenzen, şimdi 13 milyon nüfuslu dev bir şehir haline gelmiş.

i̇çeride neler yaşanıyor?

elbette daisey fabrikaların içine girememiş. kapıları silahlı güvenlik görevlileri tarafından korunan fabrikaların içine herkes giremiyor. daisey sınırları dışında sohbet ettiği işçilerden elde ettiği bilgileri bir araya getirmiş.

foxconn’un shenzen’deki 430 bin kişilik fabrikasında 20 adet kafeterya olduğu belirtiliyor. bu kafeteryalar o kadar büyük ki bir seferde 10 bin kişiye hizmet verebiliyor. fabrikada her yaştan işçiye rastlamak mümkün. daisey, 13 yaşında bir işçiyle yaptığı sohbette foxconn’un yaşa çok önem vermediğini öğrenmiş. ara sıra yapılan denetlemelerde ise yaşı küçük olan işçilerin yerini daha yaşlıların yerleştirildiği, denetlemelerin haberinin her zaman önceden alındığı da söyleniyor. shenzen fabrikasında çalışanların yaklaşık %5’inin küçük yaşlı olduğu tahmin ediliyor.

shenzen’de bazı fabrikalara müşteri rolünde giren daisey işçilerin çalışma ortamlarına da şahit olmuş. yaklaşık 20 bin kişinin büyükçe bir salonda çalıştığını söyleyen daisey, elektronik cihazların elle monte edildiğini, işçilerin konuşmasının yasak olduğunu bu sebeple ortamın çok sessiz olduğunu belirtti. çalışanların standart vardiyası 12 saat fakat bu sürenin fabrikaya gelen talebe göre 16 saate kadar uzayabildiği söyleniyor. hatta daisey, 34 saatlik bir vardiyadan sonra hayatını kaybeden bir işçinin hikayesini duymuş. tüm işçiler kamera ile izleniyor ve kontrol ediliyor.

nerede yaşıyorlar?

uzun çalışma süreleri nedeniyle işçiler fabrika alanlarını çok fazla terk edemiyor. bu sebeple işçilerin büyük bir kısmı yurtlarda kalıyor. yurt odalarında 15 kişinin aynı anda yattığı belirtiliyor.

i̇şçiler fabrikada tam olarak ne üretildiğinin ise farkında değiller çünkü son ürünü gören işçi sayısı çok az. daisey fabrikanın dışında karşılaştığı bir işçiye elindeki ipad’i gösterdiğini ve işçinin cihazı daha önce hiç görmediğini söylediğini belirtiliyor.

foxconn fabrikasında çalışan işçilerin sağlık durumlarına da pek fazla ilgi gösterilmiyor.

kara listeye girmek

daisey’in konuştuğu bir grup işçi, iphone ekranlarını temizlemek için “hexane” adlı bir madde kullanıldığını söylemiş. bu madde standart temizleyicilerden çok daha çabuk kuruyor ve üretimin daha hızlı olmasını sağlıyor. öte yandan hexane bir nörotoksin, yani sinir sistemini etkileyen bir zehir. daisey, bu durumu anlatan gruptakilerin hepsinin ellerinin titrediğini fark etmiş.

foxconn fabrikasında üretimin büyük kısmı elle yapılıyor. işçiler hergün binlerce kez aynı hareketi yapmak zorunda olduğundan bir süre sonra elleri deforme olmaya başlıyor. karpal tünel sendromu çok yaygın. elleri rahatsızlanan işçiler kovuluyor ve tazminat verilmiyor. daisey, metal pres makinesine elini kaptıran bir işçinin kovulduğunu ve hiçbir tıbbi yardım yapılmadığını da konuştuğu işçilerden duyuyor.

işçilerin haklarını savunabileceği bir kurum da yok. çin’de sendika kurmak yasak. sendika faaliyetlerine katılanlar hapse atılıyor. daisey, bir işçinin fazla mesai ücreti talep ettiğini, şirketin bunu reddedip işçiyi kovduğunu öğrenmiş. ülkede bulunan işçi kurulu da şikayet eden kişiyi kara listeye almış. kara listeye alınan kişilerin hiçbir yerde çalışamadığı belirtiliyor.

kötünün i̇yisi

tüm bu koşulların kötü olduğu bir gerçek fakat çin’in gelişmemiş başka bölgelerini bilenler shenzen’deki fabrikaların “kötünün iyisi” olduğu konusunda hem fikirler. foxconn’da çalışan bir işçinin maaşı 250 dolar civarında. eğer bu işçiler pirinç tarlalarında çalışıyor olsalardı ayda ancak 50 dolar kazanabilecekleri belirtiliyor.

ancak bu durum, fabrikalardaki koşulları haklı çıkarmaya yeterli değil. başta da söylediğimiz gibi, yapılan bu araştırmanın apple’ı temel almasının sebeplerinin başında şirketin her bir üründen elde ettiği kârın çok yüksek olması geliyor. üretim şartları ve işçilerin durumu göz önüne alındığında, bir daha iphone ya da ipad’e aynı hayranlıkla bakmanın zor olacağı kesin.

burada sorumlunun apple değil de foxconn olduğu düşünülebilir fakat apple’ın üretim koşullarından haberdar olmaması mümkün değil. en nihayetinde, tüm o dış görünüşüne ve imajına rağmen apple da kâr amaçlı bir şirket ve amacı daha fazla kâr etmek. tüm global şirketlerde olduğu gibi apple için de bir numaralı öncelik para ve diğer her şey bundan sonra geliyor