Anaflaksi, aniden ortaya çıkan, vücudu etkileyen, kısa sürede ölümle de sonuçlanabilen, şiddetli antijen-antikor tepkimesidir. Kişinin duyarlı olduğu bir maddeyle(alerjen) karşılaşması nedeniyle ortaya çıkan anaflaksinin kısa sürede oluşturduğu şiddetli belirti ve bulgulara anaflaktik şok denilmektedir. Hafif, orta düzeyde ve  şiddetli olmak üzere sınıflandırılabilir.

Genellikle,

Ø  Penicillin, cephalosporinler, sulfonamidler, demir, thiamine, bazı lokal anestezikler  vücuda zerk (enjekte) edildiğinde

Ø  Çeşitli böcek sokmalarında (arı, ateş karıncası vd)

Ø  Kişilerin duyarlı olduğu bazı besinler(Kabuklu deniz ürünleri, fıstık, ceviz, süt ve süt ürünleri, çilek, mango, çikolata vd) yenildiğinde veya içildiğinde

Ø  Çevrede bulunan maddelerin (çiçek poleni, toz, duman, parfüm ve benzeri esanslar, toz veya gaz halindeki kimyasal maddeler) koklandığında ve/veya solunduğunda;

Anaflaksi 30 dakika içerisinde oluşursa da, bazen kişilere ve etkene göre bu ortaya çıkış süresi “saniyelerle saatler arasında” farklılık gösterebilir. Ölüm nedeni genellikle aniden oluşan bronkospazm(soluk yollarındaki daralmalar) ve bronşlardaki obstruksiyondur (soluk yolunda oluşan tıkanmadır). Hasta hayatta kalırsa belirtiler birkaç saat içerisinde kaybolur.

ÇOCUKLARDAki hipotansiyonun nedeni, genellikle septik (mikrobik) şok ya da dehidratasyona (sıvı kaybına) bağlı oluşan hipovolemik şoktur. Anaflaksinin diğer bir özelliği olan wheezing, genellikle üst solunum yolu hastalıklarının ya da  enfeksiyonlarının tekrarlanması veya yabancı cisim tıkanmaları sonucu  oluşmaktadır. Ağız sulanması(aşırı tükürük salgılanması), ses kısıklığı ve stridor(solunum esnasında daralma nedeniyle havlama ya da horoz ötüşü gibi ses duyulması) gibi bulgular varsa yine çocuklarda üst soluk yolu enfeksiyonu sonucu gelişmiş olabilir.

Bazı hastalarda acil bakım esnasında uygulanan ilaçların etkileri (yaklaşık 1- 8 saat içinde) azalmaya başladığında, şok belirti ve bulguları tekrarlayabilir buna “iki fazlı reaksiyon” denir.

Anaflaktik/alerjik tepkiler, bir bölgede(lokal) veya tüm vücutta(sistemik) oluşabilir. Bölgesel etkilenme kısaca alerji olarak kabul edilirken, tüm vücudu etkileyen tepkiye anaflaktik şok denilmektedir.

 

BÖLGESEL ETKiLENME/ALERJiDE:

Ø Şişlik(ödem) oluşur,

Ø Diğer belirti ve bulgular(kızarıklık, kaşıntı, döküntü vb) ise, o anda etkilenen derinin özelliğine göre ortaya çıkar:

F  Alerjik rinitte (bahar nezlesinde) etkilenen burun mukozasından aşırı tükürük ve sümük salgılanır.

F  Yine bölgesel olan astım krizinde şiddetli bronkospazm (alt soluk yollarının daralması) görülür.

F  Ağız yoluyla alınan alerjen(besin, ilaç vd) düz kasların kasılmasına neden olur kramp, bulantı–kusma ortaya çıkar. Bu tepkilerin çoğunun nedeni histamin salgılanması olduğu için antihistaminiklerle sorun çözülebilir.

 

SiSTEMiK ETKiLENMEDE /ANAFLAKTiK ŞOKTA:

Alerjen, duyarlı kişide kana karıştığında, çok kısa sürede histaminler ve birçok kimyasal madde(mediatörler) kana yayılır. Bronşiyoller kasılır, solunum bozulur, damarlar genişler(vazodilatasyon), hücre duvarının yapısı etkilendiğinden seçici geçirgenlik bozulur ve damardan dışarı sıvı sızmaya başlar(ödem oluşur), dolaşımdaki sıvı miktarı azalır kalbe dönen kan azalınca kardiyak output düşer; dakikalar içinde dolaşım bozulur(kollaps) ve fizyolojik şok gerçekleşir. Eğer bu durumda adrenalin(epinefrin) verilip durum düzeltilmezse, kişi ölür. Penisilin, ilaçla oluşan Anaflaktik şokun en yaygın örneğidir. Genellikle anaflaktik şoklarda  ambulans çağrılmaktadır.

 

ANAFLAKTiK ŞOKA ÖZGÜ BELiRTi VE BULGULAR

Yüzde kızarıklık, kaşıntı, yanma hissi, Yaygın ürtiker, yaygın selülitDilde ve dudakta; vücutta şişlikSiyanozGöğüste sıkışma hissiHapşırma, öksürükWheezing (daralmış soluk yolundan geçen  havanın ıslık şeklinde duyulması)Baygınlık hali, baş dönmesi, koma

DiKKAT: Bu belirti ve bulguların hepsi bir arada bulunmayabilir; bir veya ikisinin bile size tanı koymaya yardımcı olabileceğini aklınızdan hiç çıkarmayın.  

 

ACiL BAKIM

1.   Olay yerinde gerekli  güvenlik önlemlerini al ve vücut sıvıları bulaşımına karşı koruyucu(enfeksiyon kontrolü) önlemleri ihmal etme.

2.   Üst soluk yolunda stridor veya alt soluk yolu bulgularında wheezing olup olmadığını sapta. Bunlar birlikte bulunabilir. 

3.  Soluk yolunun sürekli açık kalmasını sağla, yutkunamayan çocuklarda tükürük salgılarının ve varsa kusmuğun uzaklaştırılmasına yardımcı ol(aspire et). Gerekiyorsa solunum desteklenmelidir (balon maske sistemi ile solutma, airway takılması, EET, bazen de jet ventilasyon gibi. 

4.  Oksijen gereksinimi doğrultusunda, uygun araç-gereci kullanarak uygun miktarda oksijen ver. Solunum güçlüğü gelişmişse, mutlaka geridönüşsüz torbalı maske ile % 100 oksijen verin

5.  Hastanın dolaşımının ne kadar istikrarlı olduğunu ve bulgularını belirle. Sürekli bilinç düzeyini, ABC durumunu ve yaşamsal bulgularını değerlendir. Çocuklarda kan basıncının yaşına göre yeterli olup olmadığını sapta.

6.  Olayla ilgili hızlı HiKAYE(SAMPLE) sini; geçmişte alerjik ya da anaflaktik herhangi sorunu olup olmadığını ve halihazırdaki durumunun nedenini. öğren

7.  Hastanın hafif ya da şiddetli seyirli anaflaktik tablosundan hangisinde olduğunu belirle:

a. HAFIF SEYIRLI: kaşıntı,  ara ara döküntülü ürtiker, bulantı olabilir, solunum sıkıntısı yoktur

b. ŞIDDETLI SEYIRLI: solunumla hava girişi çok azalmıştır, burun kanatları solunumla hareket etmektedir, hırıltı vardır, siyanoz(dudak, tırnak, kulak memesi gibi mukozalarda oksijensiz kalmaya bağlı oluşan mor renk), stridor, bronkospazm, şiddetli karın ağrısı, solunum güçlüğü,  taşikardi (hızlı ve zayıf nabız),  şok (sistolik kan basıncının 90 mmHg altında olması), dudaklarda, dilde ve yüzde şişlik(ödem) görülür, yaygındöküntüler (ürtiker) vardır.

8.  Hemen adrenalin uygulayın (aşağıdaki adrenalin ile ilgili açıklamaları mutlaka okuyun)

9.  Antihistaminik uygulayın

10. EKG sini izle ve kaydet, yaşamsal bulgularını kaydet.

11. Mümkün olduğunca çabuk naklet, TYD yaparak ya da TYD siz.

F Bebekleri “araba bebek koltuğuna” oturtup şeritleri bağladıktan sonra,

F Çocukları da yaşına uygun ambulans giderken hareket etmesini önleyecek şekilde sabitledikten sonra, rahat edebilecekleri veya tedavinin rahat uygulanabileceği şekilde sedyeye yerleştirip, nakledin. 

F Hastaneye giderken(ambulansta) damar yolundan %0.09 NaCl(izotonik) sıvı takın ve akış hızını DAKŞ (Damar Açık Kalacak Şekilde) ayarlayın.

12. Şok oluşmasını önle ya da hastanın SiSTOLiK KAN BASINCI 100 mmHg nın altına inerse şok tedavisini uygula (izotonik sıvıdan hızlı şekilde 250 ml verin,  ya da hastanın dolaşımını düzenleyecek şekilde akış hızını ayarlayın; ayaklarını kalp seviyesine yükseltin, üşümesini önleyecek şekilde üstünü örtün).

13.  Hastanın durumu istikrarlı değilse en az beş dakikada bir yaşamsal bulgularını değerlendirin ve kaydedin; istikrarlı ise her 15 dakikada bir yeterlidir.

14. zütüreceğiniz hastaneyi haberdar edin

 

ÇOCUKLAR IÇIN YUKARIDAKI BILGILERE ILAVELER  

 

FEğer çocuk hastada hipoperfüzyon(yetersiz dolaşım) belirti ve bulguları varsa, %0.09 NaCl  (izotonik) sıvıdan 10 ml/kg olacak şekilde damaryolundan hızlı gidecek şekilde verin; şok tedavisi uygulayın. [Normal belirti ve bulgular için bakınız “pediatrik yaşam bulguları tablosu” ] 

FŞiDDETLi SEYiRLi ANAFLAKSi de:

· 1:1000 lik  Adrenalinden (1 ml solüsyonda 1 mg Adrenalin) 0.01 mg/kg olacak şekilde cilt altına enjekte edilir, tek bir doz en fazla 0.3 mg içerebilir

· Yaşına uygun sistolik kan basıncını sağlayacak şekilde, izotonik(%0.09 NaCl) sıvı damar yolundan verilir.  

· Diphenhydramine HCL (Benadryl) 1.0 mg/kg olacak şekilde derin kas içi veya damar yolundan enjekte edilir, tek doz en fazla 50 mg  olmalıdır.

Çocuğun durumu verilen tedavi ile düzelmediyse ilave olarak aşağıdaki ilaçları uygulayabilmek için Tıbbi Danışma Merkezi ile iletişim kurun:

a. Tek doz en fazla 0.3 mg, 1:1.000 lik Adrenalin içerecek şekilde 0.01 mg/kg cilt altından verilecek .

b. 1:1.000 lik Adrenalin, 0.01 mg/kg  olacak şekilde Endotrakeal tüpten verilip hemen 2 ml steril serum fizyolojik verilecek

c. 1:1.000 lik Adrenalin (1 mg/ml) dakikada, hastanın kilogramı başına 0.1-1 mg (0.1 ila 1.0 mg/kg/dakika) gidecek şekilde infüzyon olarak(serum içinde) verilecek

d. % 0.5 Albuterol Sulfate nebulizatör ile veriecek

· Çocuk 2 yaşın altındaysa: 0.25 ml Albuterol 2.5 ml steril serum fizyolojik ile sulandırılır.

· Çocuk 2 yaşın üstündeyse: 0.5 ml Albuterol 2.5 ml steril serum fizyolojik ile sulandırılır.

· izotonik sıvıdan 20 ml/kg hızlı bir şekilde verilecek.

e. 1:10.000 lik Adrenalinden, tek doz en fazla 0.3 mg adrenalin içerecek şekilde, 0.01 mg/kg damar yolundan enjekte edilecek.

f. Diphenhydramine HCL (Benadryl) 1.0 mg/kg olacak şekilde derin kas içi veya damar yolundan enjekte edilir, tek doz en fazla 50 mg  olmalıdır. Hafif seyirlide, 2 mg - 5 mg Benadryl damar yolundan veya kas içine enjekte edilecek.