Anadolu Uygarlıkları; Tarih öncesi dönemlerden itibaren insanların yerleşerek önemli uygarlıklar yarattığı alanlardan birisi de Anadoludur. Nedenleri;

1) Yaşamaya elverişli iklime sahiptir.

2) Jeopolitik konumuyla doğu-batı uygarlıklarının odak noktasıdır.

3) Topraklan verimli ve hayvan beslemeye elverişlidir.

4) Ticaret ve göç yollarının üzerinde bulunmaktadır.

5) ilk bölgesel yönetimler (şehir devletleri) Orta Asya kökenli Proto-Hititler tarafından Anadolu’da kurulmuştur.

Anadolu’da yazılı döneme geçmeden önceki yerleşim merkezleri:

1) Çanakkale ili sınırları içindeki Truva

2) Çorum ili sınırları içindeki Alacahöyük

3) Yozgat ili sınırları içindeki Alişar’dır.

4) Bunlardan başka Burdur ili sınırlan içinde Hacılar, Antalya’da Karain, Konya’da Çatalhöyük diğer yerleşim merkezleridir.

NOT: Yazılı döneme geçmeden önce Anadolu’nun genel durumuna baktığımızda; Tarım, ticaret, çömlekçilik ve madencilik gelişmiş, manevi hayatta “Ana” simge olarak kabul edilmiştir. Mezarlıklarına bırakılan eserler öbür dünya inancını göstermektedir.

Suriye ve Mezopotamya ile ticaret yapıldı. Asurlular vergi karşılığı Kültepe’den başka Boğazköy ve Alişar’da ticaret kolonileri kurmuşlardır.

Anadolu’da yazılı dönemde görülen uygarlıklar şunlardır:

HiTiTLER (M.ö. 2000-1200)

Anadolu’ya M.Ö. 2000 yıllarında Kafkasya’dan gelip yerleşen Hititler, Anadolu’da Kızılırmak çevresine yerleştiler. Başkentleri Hattuşaş (Boğazköy)’dır..

Özellikleri:

1) Anadolu’da ilk merkezi krallığı kurdular.

2) Tarihte bilinen ilk meclisi (Pankuş) kurdular.

3) Mezopotamya’dan aldıkları çivi yazısından başka kendi resim yazılarını kullandılar. (Hitit Hiyeroglifi)

4) ilk tarih yazıcılığı örnekleri verdiler, Anal denilen yıllıklarda (kronikler) başlarından geçen olaylar olduğu gibi yıl, yıl kaydedilmiştir.

5) Aile ve ceza hukukuna önem vermişler, kanunları tabletler üzerine yazmışlardır.

6) Mısır ordusu ile tarihin ilk büyük meydan muharebesi olan Kadeş Savaşı’nı yaptılar. Savaş sonunda imzalanan Kadeş Antlaşması tarihin en eski ve önemli yazılı antlaşmasıdır.

Antlaşmanın bir metni Mısır’da Karnak tapmağında, ikinci metni Boğazköy’deki Hitit Devlet arşivinde bulunmuştur.

7) Tarihteki ilk köprüyü yapmışlardır.

Hititler M.Ö. 1200’de Balkanlar’dan gelen

Trak kökenli bir kavim olan Frigler tarafından yıkılmıştır.

FRiGYA UYGARLIĞI (M.ö. 1200-676)

Hitit devletinin yıkılmasından sonra Anadolu’nun iç ve batı bölgelerinde kuruldu. Başkentleri Gordion’dur.

Özellikleri:

1) Ticaret yollarının kavşağında bulunmasına rağmen Frig ekonomisinin temeli tarıma dayanıyordu. Tarımla ilgili yasalar bu nedenle ağırdır.

2) En büyük tanrıları tabiat tanrıçası Kibele’dir.

3) En ünlü hükümdarları Midas’tır.

4) Frig mimarisi Anadolu kültür gelenekleri ve Mezopotamya etkilerinin karışımından doğmuş, kaya mezarları üünlüdür.

5) Heykel ve kabartma sanatı, maden işlemeciliği, seramik eşya yapımı, tahta işçiliği (çivi kullanmadan geçme mobilyalar yaptılar) gelişmiştir.

Frigler, Kimmerler tarafından yıkılmıştır.

LiDYA UYGARLIĞI:(M.Ö. 680-546)

Gediz ve Menderes Irmakları çevresinde kurulmuştur. Başkentleri Sard’dır.

Özellikleri:

1) Kral Giges zamanında güçlü bir devlet haline geldiler.

2) Doğu kültüründen çok batı kültürünün etkisinde kalmışlardır.

3) Kimmer’leri Anadolu’dan çıkardılar.

4) Başkentleri Sard’dan, Elam’da Sus Şehrine kadar uzanan, en eski ticaret yolu “Kral yolu”nu yaptılar.

5) Değiş-tokuş yöntemine dayanan ticareti ortadan kaldırarak, tarihte ilk kez parayı kullanan toplumdur.

Böylece ticaret hacmi artmıştır.

6) Ticaretin gelişmesinden dolayı, ücretli askerlerden ordu oluşturdular.
NOT: Ücretli askerler Lidya’ya vatan sevgisi ile bağlı bulunmuyorlardı. Bu durum savaşlarda askeri başarı kazanmayı güçleştiriyordu. Lidya’nm Med’ler karşısında uğradığı yenilgi sonucu bağımsızlığını kaybetmesinin temel nedeni budur.

Lidya Devleti’ni Pers’ler yıkmıştır.

iYON UYGARLIĞI:(M.Ö. 1200-334)

M.Ö. 1200 yıllarında Yunan Yarımadası’ nın DorTar tarafından işgal edilmesi üzerine buradan kaçan Aka’ların izmir, Milet, Efes, Foça ve Bergama dolaylarına yerleşerek yerli halkla kaynaşmaları sonucunda meydana gelen uygarlıktar.

Özellikleri:

1) Uygarlıkta çok ileri giden iyon’lar Yunanlıları da etkileri altında bırakmışlardır.

2) Denizcilik ve ticarete önem vermişlerdir.

3) Fenikeliler’den alfabeyi alan iyonlar iyon alfabesini oluşturdular.

4) Tarihte ilk kez demokratik yönetimler oluşturdular. Aristokratik Cumhuriyet’le yönetilmişlerdir.

5) Doğu uygarlıklarını Ege Havzası’na taşımıştır.

6) Mimaride iyon düzeni olarak bilinen yapı tarzını oluşturdular.

NOT: iyonlar bilim, sanat ve felsefede çok önemli gelişmeler gösterdiler. Matematikte Tales ve Pisagor, Fizikte Aneksimenes, Tıpta Hipokrat, Tarihte Heredot, Şair Homeros iyon asıllıdırlar. Felsefede Milet Okulu’nun kurucusu iyon’lardır. Yunan kültürünün oluşmasında, iyon’lu bilginlerin etkisi vardır.

iyon’lar Pers istilası sonunda zayıflıyarak yıkılmışlardır.

URARTU UYGARLIĞI (M.ö. 900-600)

Van çevresindeki küçük devletlerin kurdukları konfederasyon daha sonra merkezi bir devlet haline getirildi. Başkenti Van Tuşba’dır.

Özellikleri:

1) Çivi ve Hiyeroglif olmak üzere iki çeşit yazı kullanmışlardır.

2) Sulama kanalları yaparak tarımı geliştirmişler, hayvancılıkla uğraşmışlar.

3) Kale, saray, tapmak yapımında ilerlemişler. Kabartma, kaya oymacılığı maden işlemeciliği alanlarında gelişmişlerdir.

Urartu Devleti Med’ler tarafından yıkılmıştır.

(bkz: xitxi)