amerika birleşik devletleri

amerika birleşik devletleri (abd) (i̇ngilizce: united states of america (usa), ayrıca birleşik devletler ve kısaca amerika olarak da bilinir), elli tane eyalet ve bir tane federal bölgeden oluşan bir federal anayasal cumhuriyettir.
altı yıl süren savaş sonunda, george washington komutasındaki koloni güçleri tarafından yenilgiye uğratılan i̇ngiltere geri çekilmiş ve 1783 yılında paris antlaşmasıyla 13 koloninin bağımsızlığını kabul etmiştir. [kaynak belirtilmeli]bağımsızlıklarını ilan eden koloniler, içişlerinde serbest eyaletlerden oluşan amerika birleşik devletleri'ni kurdular (1787). 1789'da anayasanın tamamlanıp onaylanmasıyla yeni bir ulus ve amerikan üst kimliği doğdu. amerikan bayrağındaki 50 yıldız, 50 eyaleti simgelemektedir.

abd'nin genişlemesi
abd doğal kaynaklarının zenginliği, genç ve dinamik bir insan gücüne sahip olması nedeniyle 19. yüzyıl boyunca hızla sanayileşti. ancak 1861-1865 yılları arasında çıkan amerikan i̇ç savaşı ülkeyi parçalanma tehditi altına soktu. savaş kuzeydeki eyaletlerin başarısıyla sonuçlandı ve abd tekrar hızlı bir gelişme dönemine girdi. 20. yüzyıl başlarında çıkan i. dünya savaşı'nın i̇tilaf devletleri tarafından kazanılmasında önemli bir rol oynadı. ii. dünya savaşı'nda da almanya, i̇talya ve japonya'ya karşı büyük bir başarı kazanan abd artık bir süpergüç haline gelmişti.
bu iki dünya savaşından sonra dünya ülkeleri iki kutuba ayrıldılar. soğuk savaş adıyla anılan bu dönemde abd nato örgütü çatısı altında batı bloğunun liderliğini üstlenirken, sovyetler birliği doğu bloğu'nun (varşova paktı) lideri durumundaydı. soğuk savaş yılları boyunca abd başta kore savaşı ve vietnam savaşı olmak üzere birçok savaşlara katıldı. 1989 yılında berlin duvarı'nın yıkılışı ardında soğuk savaş sona erdi. 1990 yılında irak'ın kuveyt'i işgal etmesi üzerine çıkan i. körfez savaşı'nda abd irak ordusunu yendi.
amerika birleşik devletleri'nin iklimi sürekli değişkenlik gösterir. doğu ve batı kıyılarındaki sıradağlar, okyanusların iç kısımların iklimine tesir etmesini önlediklerinden, bu kıyı şeritleri hariç bütün ülkede karasal iklim hakimdir.[kaynak belirtilmeli]
orta kısımlar çok yüksek olduğundan, mevsimler arasında pek fazla sıcaklık farkı yoktur. yaz mevsiminde orta bölgelere alçak basınç hakim olmasına rağmen, okyanustan gelen nemli hava appalachianlar tarafından engellenmediği için orta bölgeler yaz mevsiminde bol bol yağış alırlar. batı taraflarında ise yağış daha azdır.
atlas okyanusu'na kıyı olan şeridin güney kısmı nisbeten yağışlı ve ılıman olmasına rağmen, kuzeyi daha serin olup kışları pek şiddetli geçer.
mekgiba körfezi'ne bakan güney kısım açık ve düz olduğundan bu kısımlarda tropikal iklim hakimdir. burada yazlar sıcak, kışlar ise ılımandır. her mevsimde bol yağış görülür. alaska kıyı şeridi, denizden etkilenen bir iklime sahip olmasına rağmen, iç kısımlarında çok şiddetli soğuklar görülür.
yönetim biçimi [değiştir]

amerika birleşik devletleri 50 eyaletten meydana gelen bir federal birliktir. ulusal hükümetin merkezi, district of colombia'dır. anayasa, ulusal hükümetin bünyesinin ana hatlarını tesbit eder. yetkileri ile faaliyetlerini belirtir. kendine has anayasa ve yetkilere sahip olan her eyalet de öteki işlerden sorumludur. her eyalet; yönetim bakımından şehir, kasaba, nahiye ve köylere ayrılmıştır. her eyaletin seçimle gelmiş kendi valileri vardır.
hükûmet [değiştir]

beyaz saray
amerika'da hükümet, halk hükümetidir; halk tarafından kurulur. kongre üyeleri, başkan, eyalet yetkilileri, kasaba ve şehirleri yönetenler halk tarafından seçilir. hakimler de, doğrudan doğruya halk tarafından seçilir veya seçilmiş yetkililer tarafından tayin edilir. kamu görevlileri, görevlerini iyi yapmadıkları veya kanunları ciddi bir şekilde ihlal ettiklerinde görevden uzaklaştırılabilirler.
anayasa, kişilerin hak ve hürriyetlerini teminat altına almaktadır. bu hak ve hürriyetler, 1791 de anayasaya eklenen ve i̇nsan hakları beyannamesi adı verilen ilk on değişiklikte belirtilmektedir.
anayasa, hükümetin yetkilerini üçe ayırmıştır: başında başkan olan yürütme, senato ve temsilciler meclisi olmak üzere kongrenin her iki kanadını ihtiva eden yasama ve başta yüksek mahkeme olmak üzere yargı. anayasa, her birinin yetkisini sınırlamakta ve birinin gereğinden fazla yetki sahibi olmasını engellemektedir.
eyalet hükümetlerinde de, sistem, federal hükümet sisteminin hemen hemen aynısıdır. genelde ülke yönetiminde hep cumhuriyetçiler üstündür.1993-2001 yılları arasında demokratlar hem temsilciler meclisinde hem de beyaz sarayda üstünlük kurdular.2001 ve 2004 seçimlerinde kazanan cumhuriyetçiler oldu. 2004 seçimlerinde sonuçlar şöyleydi; cumhuriyetçiler: 232,demokratlar: 202, bağımsız: 1. 2006 seçimlerinde ise çoğunluk demokratlardaydı; demokratlarlar: 232,cumhuriyetçiler: 202. t.meclisi başkanlığına demokrat nancy pelosi seçildi.
her eyalette yürütme kuvvetinin başında bir vali vardır. eyalet hükümetleri düzeni koruma, çocuk ve gençlerin eğitimi, yol inşaatı gibi işlere bakar. federal hükümet, milli ve milletlerarası ve birden fazla eyaleti ilgilendiren meselelerle uğraşır. vatandaşların günlük hayatını etkileyen kanunlar, şehir ve kasabalardaki polis teşkilatı tarafından uygulanır. fbi diye bilinen federal soruşturma bürosu; eyalet sınırlarını geçen suçluları, federal kanunlara aykırı hareket edenleri araştırır ve takip eder.[kaynak belirtilmeli]
federal hükümet [değiştir]
amerika birleşik devletleri başkanı, genel seçimle dört yıllık bir süre için seçilir. seçilen başkan, sürenin sonunda bir devre daha seçilebilir. başkanın amerika da doğmuş ve yaşının en az otuz beş olması gerekir. yılda 200.000 dolar üzerinde maaş ve ilaveten masrafları için de 50.000 dolar alır; fakat bunların toplamı üzerinden gelir vergisi öder. ayrıca seyahat ve misafir ağırlama masrafı olarak vergiye tabi olmayan 100.000 dolar alır.[kaynak belirtilmeli]
başkan, kongre tarafından onaylanmış bir kanun tasarısını veto eder veya bunu imzalamayı reddederse; kongrenin her iki kanadı tarafından üçte iki oyla alınan bir karar bu vetoyu hükümsüz kılar ve tasarı kanunlaşır. başkan; federal hakimleri, büyükelçileri, yüzlerce hükümet yetkilisini tayin eder. başkanın ölümü, istifa etmesi veya kalıcı olarak sakatlanması halinde görevi seçime kadar başkan yardımcısı yürütür.[kaynak belirtilmeli]
birleşik amerika anayasası uyarınca, görev süresi tamamlanmamış bir başkan, ancak görevi kötüye kullandığı iddiasının, yeterli delile dayanılarak, temsilciler meclisinde üyelerin üçte iki çoğunluğunun tasdik etmesi ile görevden alınabilir. bugüne kadar yalnız bir amerikan başkanı görevi kötüye kullanmakla suçlanmıştır. o da 1868 de muhakeme edilerek beraat eden andrew jackson dır. ancak 1974'te başkan richard nixon dahil, yüksek makamda birçok yetkilinin karıştığı seçim kampanyasında kanundışı para toplama olayı mahkemeye intikal etti. watergate olarak adlandırılan bu olayda nixon, mahkemeye çıkmadan istifa etti ve yerine gerald ford geçti.
yasama kolu olan kongre; senato ve temsilciler meclisi'nden meydana gelir. senatörler 6 yıl, temsilciler meclisi üyeleri ise iki yıl için seçilirler. senatör ve temsilciler aday olmak istedikleri sürece tekrar seçilebilirler.
elli eyaletin her biri, kongre ye iki senatör gönderir. senatonun üçte biri, her iki yılda bir seçilir. senatör seçilmek için adayın otuz yaşını doldurması ve seçilmesinden en az dokuz yıl önce amerikan vatandaşı olmuş bulunması şarttır.
temsilciler meclisinin 435 üyesi vardır. her eyalet, kendi nüfus oranına göre belli sayıda üyeye sahiptir. eyaletler aşağı-yukarı eşit nüfuslu seçim bölgelerine ayrılır ve her bölgenin seçmenleri kongre ye bir temsilci üye seçerler. bir üyenin en az yirmi beş yaşında ve en az yedi yıllık amerikan vatandaşı olması gerekir.
bir tasarının kanun olabilmesi için hem senato hem de temsilciler meclisi tarafından tasdik edilmesi gerekir.
dış ilişkiler [değiştir]

ülkenin kuruluşundan beri dış siyasetin yönetiminde başlıca söz sahibi başkan olmuştur. bununla birlikte, yetkileri sınırsız değildir. giriştiği taahhütlerin kongre tarafından tasdik edilmesi gerekir.
amerika, birleşmiş milletler'in anayasası uyarınca kurulan kuzey atlantik anlaşması teşkilatı (nato), amerika devletleri teşkilatı (oas) gibi bölge savunma gruplarına ve barış ile gelişmeyi destekleyen diğer kuruluşlara da katılmıştır.
demografi [değiştir]
nufusun çoğunluğu (%65) beyaz ve avrupalı,%15'i hispanik-latin amerikalıdır. nüfusun %12'si zenci afrika, %4'ü asya kökenli, %3 yahudi, %1'i amerikan yerlisi'dir. dini olarak ise; %60 protestan, %25 katolik, %5 ateist ya da hiçbir dine bağlı olmayan, %3.2 ortodoks, %3 musevi, %1.2 diğer dinler, %1.3 budist, %0.7 müslüman, %0.6 hindu şeklinde bir dağılım vardır.
birleşik devletler yönetimindeki topraklar [değiştir]

amerika giber
▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▄█▄▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▀█▀▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░░
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒
▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒▒