akrebin kurbaya verdiği muazzam ayar

ABD’de tarih boyunca hukuk, kapitalizmin kesintisiz devam eden gelişimi içinde başta özel mülkiyet olmak üzere, mülkiyet hakları ve piyasanın değişken biçimleri ve gereksinimlerine uyum sağlamış ve bunları desteklemiştir.[1]

Gerek federal devletin siyasi yapısı gerekse sosyolojik temelleri bağlamında kapitalist ekonomi her zaman hukuk kurallarının şekillenmesine neden olmuştur.

Öte yandan 19. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren global anlamdaki küçük üretici ve dağıtıcı arasındaki rekabetten, şirketlerin rekabetine (corporate capitalism) geçilmiş ve bu durum korunmak istenen serbest piyasa ekonomisi üzerinde tehlikeli durumlar yaratmaya başlamıştır. Özellikle 1864 yıllarından itibaren, anonim şirketlerinin ortaya çıkışıyla, piyasa ekonomisinde devasa güçlerin yoğunlaşması sorunu ortaya çıkmıştır. Ancak, belirtmek gerekir ki bu dönemde yoğunlaşmaya karşı rekabeti savunma fikri çoğunlukla savunulsa da, yoğunlaşmanın çağın gereği olduğunu ve bunu önlemenin serbest piyasa ekonomisine gem vuracağını söyleyenlerin sayısı hiçte az değildi.

1890-1916 küçük işletme kapitalizminin[2] mülkiyet ve piyasa ilişkileri, yeni yeni ortaya çıkan Anonim Şirket kapitalizminin[3] mülkiyet ve piyasa ilişkileri ile çatışmaya ve dönüştürülmeye başlanmıştır.

Rekabet ve tekelleşme kapitalizme özgü bir sorun olmakla birlikte , tekelleşmeyle ilgili –basit anlamda- ilk yasalar 4000 yıl önce Babil’de ortaya çıkmıştır.[4]

ilke defa eski Babil’de görülen bu soruna birçok toplumun tarihinde tekeli sınırlayıp rekabeti güçlendiren ya da rekabeti sınırlayıp tekeli güçlendiren bir dizi devlet müdahalesi biçiminde rastlanılmıştır. Bu hareketlerin Sherman Yasasına kadar olan gelişimi özet bir biçimde aşağıda gösterilmiştir[5];

ilk Çağ;

- M.Ö. 2100 yıllarında Hammurabi Yasalarında tekelci davranışlar yasaklanmıştır,

- M.Ö. 347 Tekel sözcüğü ilk kez Aristo’nun Politika’sında, bütün yağ preslerini ve demiri satın alarak piyasayı kapatan ve daha sonra talep bollaştığında yüksek karlarla satan kişilerle ilgili bir tartışmada kullanılmıştır.

- M.S. 30 Roma imparatoru Tiberius Senato’da bir konuşmada Latinceye tekelleşme sözcüğünü kazandırmıştır.

- M.S 533 Justinyen Yasaları tekelci davranışları yasaklamaktadır

Başkan Benjamin Harrison’ın tasarıyı 2 Temmuz 1890’da imzalamasıyla “Sherman Antitröst Yasası“ olarak anılacak olan ilk modern rekabet yasası yürürlüğü girmiş oluyordu. Yasanın esasa ilişkin ilk iki bölümü aşağıdaki gibidir;

Birinci Bölüm; Rekabeti sınırlayan anlaşmalar, hakim durumun kötüye kullanılması, tröst ve gizli anlaşmalar yasaklanmıştır.

ikinci Bölüm; Başka devletlerle veya eyaletler arasında ticaret yaparak, teşebbüste bulunduğu Pazar içerisinde tekelleşmeyi yaratan kişiler bir yılına kadar hapis cezasıyla cezalandırılacaktır.

1776 yılında Adam Smith modern dünyada ilk kez Ulusların Zenginliği isimli eserinde rekabet politikası ve rekabet hukuku üzerinde durmasıyla modern doktrin literatürüne giren Rekabet Hukuku kavramı, 1890 yılında ilk kez ABD hukukunda kodifike edilmiştir. Bu nedenle ABD ve ünlü SHERMAN YASASI, rekabet hukukunun mihenk taşını oluşturmaktadır.