abbasiler

emevi hanedanından sonra iş başına geçerek i̇slam dünyasının halifeliğini elinde tutan hanedandır.

muhafazid'in ölümünden (632) sonra, i̇slam dünyasını hulefa-yı raşidin denilen dört halife ve ardından da emeviler (661-750) yönetti. emeviler, ali’nin öldürülmesiyle yönetimi ele geçirmişlerdi. emevilerin iktidardan düşüşleri de aynı biçimde kanlı oldu. muhafazid'in amcası abbas bin abdülmuttalip'ın soyundan gelen abbasiler, emevi yönetimine karşı ayaklanarak 750'de halifeliği ve iktidarı ele geçirdiler. bu tarihten başlayarak abbasiler 1258'e kadar i̇slam dünyasının büyük bölümüne egemen oldular.
i̇lk abbasi halifesi ebu'l-abbas seffah (750-754) idi. 754'te kardeşi mansur (754-775) onun yerine geçti. bu iki halife döneminde orduda türk ve i̇ran kökenliler önemli görevler üstlendiler[1]. mansur, 762’de başkenti şam’dan bağdat'a taşıdı. mansur'dan sonra sıra ile mehdi (775-785) ve hadi (785-786) halife oldular. abbasi devleti mansur'un torunu harun reşid (786-809) döneminde en geniş sınırlarına ulaştı.[1] harun reşid, binbir gece masalları’na konu olan görkemli saltanatını bermeki ailesine borçluydu. bu aileden yahya bermeki ve iki oğlu, vezir olarak abbasi devleti’ni 17 yıl boyunca fiilen yönettiler.
harun reşid’in oğulları emin (809-813), memun (813-833) ve mutasım (833-842) babalarının politikalarını sürdürdüler[1]. annesi harun reşid'in türk asıllı bir cariyesi olan mutasım türklerden özel bir askerî güç kurmuştur [2], türk unsurları yönetimde önemli görevlere getirmiştir. daha sonra bu askeri gücün bağdat’taki varlığı bazı huzursuzluklara neden olduğundan samarra adıyla yeni bir kent kurdurarak devlet merkezini oraya taşıdı. 838 yılında mutasım anadolu'ya bizans üzerine bir sefer düzenlemiş, ordusunun bir kolu bizans imparatoru theofilos ve ordusunu "anzin savaşı" adı verilen bir çarpışmada büyük yenilgiye uğratmış, bizans'ın ikinci büyük kenti amoriom'u kuşatıp eline geçirmiş ve abbasi orduları i̇znik kentinin yakınlarına kadar ilerlemiştir.
yerine geçen oğlu vâsık (842-847) döneminde türk emirleri askerî işlerin yanı sıra yönetsel konularda daha etkili oldular.[1] vâsık'ın ölümünden sonra abbasi devleti parçalanma sürecine girdi. abbasi toprakları üzerinde tahirîler, samaniler, karahanlılar, fatımiler, tolunoğulları ve hamdaniler gibi bağımsız devletler kuruldu.
i̇ran'da hüküm süren büveyhiler, 945'te bağdat'a egemen oldular. bundan sonra abbasi halifeleri büveyhilerin izniyle başta kalabildiler. halife kâim'in (1031-1075) çağrısı üzerine büyük selçuklu devleti hükümdarı tuğrul, 1031 yılında büveyhileri bağdat'tan çıkardı ve abbasilere yeniden saygınlık kazandırdı.

harun reşid'in şarlman'ın elçilerini kabul etmesi

9. yüzyılda abbasi topraklarında de facto bağımsız ülkeler

abbasiler dönemi'nden bir kur'an sayfası. sayfada hac suresinden bazı ayetler bulunmaktadır.
ne var ki abbasiler eski askeri güçlerine ulaşamadılar ve mustazhir dönemindeki haçlı seferleri karşı başarılı olamadılar. büyük selçuklu devleti'nin parçalanmasıyla birlikte abbasiler yeniden gücünü yitirdi. cengiz han'ın torunu hulagu'nun yönetimindeki i̇lhanlılar 1258'de bağdat'ı yakıp yıktılar, halife mustasım'ı ve yakaladıkları hanedan üyelerini öldürdüler. böylece 508 yıllık abbasi devleti son buldu. i̇lhanlı hükümdarı hulagu han bağdat'ta içlerinde on binlerce yazma kitap olan kütüphaneleri yakıp yıktırmıştır. geri kalan kitapları da dicle nehrine attırmıştır. eserlerin mürekkebi suya karışmış ve dicle nehri günlerce bulanık akmıştır.
halife zâhir'in oğlu ahmed mısır'a kaçtı ve orada memluk sultanı baybars’ın koruması altında mustansır adıyla halife ilan edildi (1261). mısır abbasi halifeliği, siyasal ve askeri yetkiden yoksun, yalnız dinsel otoritesi olan bir kurumdu. osmanlı padişahı yavuz sultan selim 1517'de mısır topraklarına girerek, halifenin yetkileri ile kutsal emanetler’i devraldı ve mısır abbasi halifeliğine son verdi.
abbasilerde devlet örgütlenmesi, "divan" adı verilen ve değişik alanlarda görevler üstlenen resmi kurullara dayanıyordu. maliyesinin ana gelir kaynağı ise toprak vergisiydi. halktan toplanan zekât da önemli bir gelir kaynağıydı. vergi gelirlerinin büyük bölümü orduya ve bayındırlık işlerine ayrılırdı. halife ömer döneminde kurulan divanı geliştirdiler. divanı, devlet yönetiminde en etkili kurum haline getirdiler. devlet ve memleket sorunları, önce divanda görüşülerek divanın önerdiği çözümleri uygu