100 metre rekortmeni kimdi

türkiye cumhuriyeti hükümeti

ve

iran cumhuriyeti hükümeti

arasında

yatırımların karşılıklı teşviki ve

korunmasına ilişkin

anlaşma

önsöz

bundan böyle "akit taraflar" olarak anılacak olan türkiye cumhuriyeti hükümeti ve iran cumhuriyeti hükümeti;

her iki devletin karşılıklı yararına olması açısından ekonomik işbirliğini arttırmak arzusu ile;

ekonomik kaynaklarını ve potansiyel olanaklarını yatırım alanında kullanmak ve bir akit taraf yatırımcısının diğer akit tarafın ülkesindeki yatırımları için uygun koşullar yaratmak ve idame ettirmek niyetiyle;

bir akit taraf yatırımcısının diğer akit tarafın ülkesindeki yatırımlarının teşviki ve korunması ihtiyacını kabul ederek;

aşağıdaki şekilde anlaşmaya varmışlardır :

madde 1

tanimlar

işbu anlaşmanın amaçları bakımından, aşağıdaki terimler aşağıda belirlenen anlamı taşıyacaktır.

1. "yatırım" terimi, bir akit taraf yatırımcısının diğer akit tarafın (bundan böyle ev sahibi akit taraf olarak anılacaktır) ülkesinde bu ülkenin kanunları ve nizamlarına uygun olarak her türlü mal veya kıymetlere yaptığı yatırımları ve sınırlayıcı olmamakla beraber özellikle aşağıdakileri kapsar:

(a) taşınır ve taşınmaz mallar, aynı zamanda bunlarla ilgili haklar;

(b) hisse senetleri, sermaye hisseleri veya şirketlere katılımın diğer şekilleri;

(c) yeniden yatırımda kullanılan gelirler, bir yatırımla ilgili para veya herhangi bir ifaya bağlı, ekonomik değeri olan her türlü haklar;

(d) patent, faydalı modeller, sınaî tasarım veya modeller, ticarî markalar ve isimler, know-how ve peştemaliye gibi sınaî ve fikrî mülkiyet hakları;

(e) doğal kaynakların aranması, çıkarılması ve işletilmesine ilişkin haklar.

2. "yatırımcı" terimi herbir akit taraf için, diğer akit tarafın ülkesinde yatırım yapan aşağıdaki kişileri ifade eder:

(a) akit tarafların kanunlarına göre vatandaşı olarak kabul edilen gerçek kişiler;

(b) ev sahibi akit tarafın yetkili makamlarınca kabul edilmiş olması koşulu ile, her bir akit tarafın yürürlükteki hukukuna göre kurulmuş ve oluşturulmuş, merkezleri ve gerçek ekonomik faaliyetleri bu tarafın ülkesinde bulunan tüzel kişiler, şirketler veya ticarî birlikler.

3. "gelirler" terimi, bir yatırımdan elde edilen kâr, temettüler, royalti ve ücretler gibi tutarları ifade eder.

madde 2

anlaşmanin uygulanabilirliği

bu anlaşma yalnızca ev sahibi akit tarafın yetkili makamlarınca onaylanan yatırımlara uygulanacaktır.

türkiye cumhuriyeti yetkili makamı hazine müsteşarlığı yabancı sermaye genel müdürlüğü (ysgm)'dür.

yabancı sermaye genel müdürlüğü

inönü bulvarı 06510 balgat

ankara/türkiye

iran islami cumhuriyeti yetkili makamı iran yatırım, ekonomik ve teknik yardım örgütü (o.i.e.t.a.i.)'dür.

iran yatırım, ekonomik ve teknik yardım örgütü

(o.i.e.t.a.i.)

15th khordad square

tahran/iran

madde 3

yatirimlarin teşviki ve kabulü

1. her bir akit taraf, kendi yatırımcısının diğer akit tarafın ülkesinde yatırım yapmasını teşvik edecek ve uygun koşulları yaratacaktır.

2. her bir akit taraf, diğer akit tarafın yatırımcısının kendi ülkesinde yatırım yapmasını teşvik edecek ve uygun koşulları yaratacaktır.

3. her bir akit taraf kendi ülkesinde, diğer akit taraf yatırımcılarının yatırımlarını kendi kanun ve nizamlarına göre, herhangi bir üçüncü ülke yatırımcılarının yatırımlarından daha az elverişli olmayan koşullarda, kabul eder.

4. bir yatırımın kabulünden sonra her bir akit taraf yapılacak olan yatırımın uygun biçimde gerçekleşmesi için kendi kanun ve nizamları gereğince gerekli olan bütün izinleri verecektir.

madde 4

yatirimlarin korunmasi

1. bir akit taraf yatırımcısının, diğer akit tarafın ülkesinde bulunan yatırımları diğer akit taraftaki tam yasal korumayı ve adil muameleyi elde edecek ve bu diğer akit tarafın yatırımcılarından veya karşılaştırılabilir koşullardaki herhangi bir üçüncü ülke yatırımcısının yatırımlarına uygulanandan daha az elverişli bir uygulamaya maruz bırakılmayacaktır.

2. bir akit taraf, herhangi bir üçüncü ülkenin bir veya daha fazla yatırımcısına mevcut veya ileride tahsis edilecek bir serbest ticaret bölgesi anlaşması, gümrük birliği, ortak pazar veya benzeri bir bölgesel organizasyon ve/veya bir çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması veya vergilendirme ile ilgili herhangi bir diğer anlaşmadan kaynaklanan özel hakları uygularsa, bu hakları ve avantajları diğer akit tarafın yatırımcılarına uygulamak zorunda değildir.

madde 5

daha lehte hükümler

mevcut anlaşmada açıklanan koşullara bakılmaksızın her bir akit tarafın diğer akit tarafın bir yatırımcısı ile uzlaşmaya varmış olduğu veya olabileceği daha lehte hükümler uygulanır.

madde 6

kamulaştirma ve tazminat

1. akit taraflardan birisinin yatırımcısına ait yatırımlar diğer akit taraf tarafından kamu yararı amacıyla, yürürlükteki hukuka uygun olarak, ayrımcı olmayan bir şekilde ve hemen ve etkin tazminat ödenmesi durumu hariç kamulaştırılmayacak, millileştirilmeyecek veya benzeri uygulamalara maruz kalmayacaktır.

2. tazminatın miktarı, yatırımın kamulaştırma, millileştirme ya da müsadere fiilinin yapılmasından ya da öğrenilmesinden hemen önceki değerine eşit olacaktır.

madde 7

zararlar

akit taraflardan birinin, yatırımları diğer akit tarafın ülkesinde askerî çatışma, ihtilâl veya benzeri seferberlik hali nedeniyle zarara uğrayan yatırımcıları, diğer akit tarafça kendi yatırımcısına veya herhangi bir üçüncü ülke yatırımcısına yapılan muameleden daha az elverişli olmayacak bir muameleye tâbi tutulacaktır.

madde 8

ülkesine iade ve transferler

1. herbir akit taraf, bu anlaşmaya tâbi yatırımlarla ilgili ülkesine iade ve transferlerin serbestçe ve gecikme olmaksızın yapılmasına iyi niyetle izin verecektir. bu transferler aşağıdakileri içerir:

(a) hasılatlar;

(b) yatırımın tamdıbının veya bir kısmının satış veya tasfiye bedeli;

(c) teknoloji anlaşmalarının transferi ile ilgili royaltiler ve ücretleri;

(d) 6 ncı ve 7 nci maddelere uygun olarak ödenen meblağlar;

(e) ilgili yatırım faaliyeti için kullanılmış olması koşulu ile bir yatırıma ilişkin kredi taksitleri;

(f) bir yatırımla ilgili yazılı çalışma izni bulunan bir akit taraf vatandaşı tarafından diğer akit tarafın ülkesinde elde edilen aylık maaş, ücret ve diğer gelirleri;

(g) bir yatırıma ilişkin bir uyuşmazlıktan kaynaklanan ödemeler.

2. bu maddede bahsedilen transfer mekanizması üzerinde yatırımcı ile başka bir anlaşmaya varılmadıkça transferler, transfer tarihinde yürürlükte olan kambiyo rejimine uygun olarak geçerli döviz kuru üzerinden ve konvertibl bir para ile gerçekleştirilecektir.

madde 9

halefiyet

1. bir akit taraf veya onun tespit ettiği acenta bir yatırımcıya ticarî olmayan risklere karşı, bir sigorta veya garanti anlaşması gereğince yapılan bir ödeme ile ilişkili olarak halef olursa;

(a) bu halefiyet diğer akit tarafça kabul edilecektir;

(b) halef, yatırımcının kullanmaya yetkili olabileceği haklar dışında, herhangi bir hakkı kullanmaya yetkili olmayacaktır.

(c) ev sahibi akit taraf ile halef arasında çıkabilecek uyuşmazlıklar, işbu anlaşmanın 11. maddesindeki hükümlere uygun olarak çözümlenecektir.

madde 10

taahhütlerin yerine getirilmesi

her bir akit taraf, diğer akit tarafın yatırımcısı ile ilgili olarak bu anlaşma ile kabul ettiği taahhütlerin yerine getirileceğini garanti eder.

altında sektörel konularda ortak bir program hazırlamalarıdır. böylece ab’nin işleyişi açısından önemli bir kurum olan dönem başky

ab’ne üye ülke sayısının artmasıyla birlikte dönem başkanlığının her altı ayda bir ülkeden başka bir ülkeye geçmesi yönündeki sistemin işlemesi zor hale gelmiştir. bu çerçevede, lizbon antlaşması’nda 2,5 yıllık süre için seçilecek daimi ab konseyi başkanı’nın ab konseyi toplantılarına başkanlık etmesi kararlaştırılmıştır. bunun yanında, lizbon antlaşmasıyla getirilen bir diğer yenilik birbirini takip eden üç dönem başkanı ülkenin grup başkanlığı adı altında sektörel konularda ortak bir program hazırlamalarıdır. böylece ab’nin işleyişi açısından önemli bir kurum olan dönem başkanlığında süreklilik sağlanmış olmaktadır.

2. lizbon antlaşmasıyla birlikte getirilen bir diğer önemli yenilik nitelikli çoğunluk oylama sisteminde değişikliktir. yeni sistem nitelikli çoğunluğun sadece üye ülkelerin sayısı ve sahip oldukları ağırlıklı oya göre tanımlamamakta, ülkelerin nüfuslarını da hesaba katmaktadır. bu çerçevede, lizbon antlaşması uyarınca 2014 yılından itibaren aşamalı olarak yürürlüğe girmesi öngörülen yeni nitelikli çoğunluk sistemi ab nüfusunun en az % 65’ini oluşturacak şekilde üye ülkelerin en az % 55’inin (27’den 15) karar alınabilmesi için onay vermesi şartını getirmektedir. bu yeni nitelikli çoğunluk sistemine “çifte çoğunluk” adı verilmiştir. polonya’nın itirazları nedeniyle bu sistemin 1 kasım 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi de lizbon antlaşmasıyla karara bağlanmıştır. diğer taraftan 1 kasım 2014 ile 31 mart 2017 tarihleri arasında bir üye ülkenin talep etmesi halinde eski nitelikli çoğunluk yöntemi uygulanmaya devam edecektir. ancak 31 mart 2017 tarihinden sonra nitelikli çoğunlukla karar alınabilecek konularda yukarıda anlatılan çifte çoğunluk sistemi uygulanacaktır.

3. ayrıca, lizbon antlaşmasıyla avrupa parlamentosundaki (ap) üye sayısı 751 (750 üye + başkan) ile sınırlandırılmaktadır. ülkelerin ap’da temsil edileceği üye sayısı en az 6, en fazla 96 olabilecektir. parlamento üyeleri beş yıl için seçilmekte ve ap, başkanını kendi üyeleri arasından seçmektedir.

4. lizbon antlaşması ab dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi için de bir düzenleme getirmektedir. ab konseyi, nitelikli çoğunlukla, komisyon başkanı ile de anlaşarak, dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisini atayacaktır. yüksek temsilci, birliğin ortak dış ve güvenlik politikasını yürütmekle görevlendirilmiştir. ayrıca, yüksek temsilci, dış ilişkiler konseyine başkanlık yaptığı gibi, komisyon başkan yardımcısı olarak da görev almaktadır.

5. lizbon antlaşmasında yer alan bir diğer husus ab komiserlerinin sayısının azaltılmasıdır. yeni sisteme göre lizbon antlaşmasının yürürlüğe girdiği tarih ile 31 ekim 2014 arasında atanmış komisyon, her üye ülkeden birer temsilciden oluşacaktır. komisyon içerisinde başkan yardımcılığını da yürütecek dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi de yer alacaktır. 1 kasım 2014’ten itibaren ise komisyon komiserlerin sayısı azaltılarak her bir üye ülkeden bir komiser yerine üye ülkelerin 3’te 2’sinden gelen komiserlerden oluşacaktır. üye ülkelerden komiser seçimi rotasyon temelinde şekillenecektir.

6. son olarak, insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren ab enstrümanı temel haklar şartı, lizbon antlaşması’nda yapılan bir atıfla hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir.

lizbon antlaşması

18–19 ekim 2007 tarihlerinde düzenlenen gayri-resmi zirvede ab’nin kurumsal yapısına bazı değişiklikler getiren ve üzerinde siyasi mutabakat sağlanan lizbon antlaşması, 13 aralık 2007 tarihinde ab zirvesi marjında lizbon’da imzalanmıştır.

ab’ne üye ülke sayısının son dönemdeki genişlemelerle neredeyse iki katına çıkması kurumsal yapının ve karar alma mekanizmalarının reforme edilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. bu çerçevede ab anayasal antlaşma üzerinde mutabakata varmış, fakat bu antlaşmanın fransa ve hollanda’da yapılan referandumlarda reddedilmesi sonucu süreç akamete uğramıştır. yaklaşık iki senelik bir değerlendirme sürecinin ardından almanya dönem başkanlığı sırasında ab’nin kurumsal reform dosyası yeniden açılmış, anayasal antlaşmanın belirli bölümlerinin alınması suretiyle oluşturulan lizbon antlaşması isimli bir metin üzerinde siyasi mutabakat sağlanmıştır. ardından portekiz dönem başkanlığı hükümetlerarası konferans toplayarak üzerinde mutabakat sağlanan siyasi metni hukuki bir metin haline getirmiş ve lizbon antlaşması adını alan bu metin üzerinde ab liderleri 19 ekim günü uzlaşmaya varmışlardır. sözkonusu metin, 13 aralık 2007 tarihinde ab zirvesinde devlet ve hükümet başkanları tarafından imzalanmıştır. antlaşma, 27 üye ülkede onay sürecinin tamamlanmasının ardından 1 aralık 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

lizbon antlaşması’nın getirdiği birtakım kaydadeğer yenilikler aşağıda sunulmaktadır.

1. lizbon antlaşmasında daimi bir ab konseyi başkanı görevi ihdas edilmiştir. bu kişi nitelikli çoğunluk yöntemiyle bir kereye mahsus yenilenebilen 2,5 yıllık bir süre için ab üyesi ülkeler tarafından seçilecektir.

ab’ne üye ülke sayısının artmasıyla birlikte dönem başkanlığının her altı ayda bir ülkeden başka bir ülkeye geçmesi yönündeki sistemin işlemesi zor hale gelmiştir. bu çerçevede, lizbon antlaşması’nda 2,5 yıllık süre için seçilecek daimi ab konseyi başkanı’nın ab konseyi toplantılarına başkanlık etmesi kararlaştırılmıştır. bunun yanında, lizbon antlaşmasıyla getirilen bir diğer yenilik birbirini takip eden üç dönem başkanı ülkenin grup başkanlığı adı altında sektörel konularda ortak bir program hazırlamalarıdır. böylece ab’nin işleyişi açısından önemli bir kurum olan dönem başkanlığında süreklilik sağlanmış olmaktadır.

2. lizbon antlaşmasıyla birlikte getirilen bir diğer önemli yenilik nitelikli çoğunluk oylama sisteminde değişikliktir. yeni sistem nitelikli çoğunluğun sadece üye ülkelerin sayısı ve sahip oldukları ağırlıklı oya göre tanımlamamakta, ülkelerin nüfuslarını da hesaba katmaktadır. bu çerçevede, lizbon antlaşması uyarınca 2014 yılından itibaren aşamalı olarak yürürlüğe girmesi öngörülen yeni nitelikli çoğunluk sistemi ab nüfusunun en az % 65’ini oluşturacak şekilde üye ülkelerin en az % 55’inin (27’den 15) karar alınabilmesi için onay vermesi şartını getirmektedir. bu yeni nitelikli çoğunluk sistemine “çifte çoğunluk” adı verilmiştir. polonya’nın itirazları nedeniyle bu sistemin 1 kasım 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi de lizbon antlaşmasıyla karara bağlanmıştır. diğer taraftan 1 kasım 2014 ile 31 mart 2017 tarihleri arasında bir üye ülkenin talep etmesi halinde eski nitelikli çoğunluk yöntemi uygulanmaya devam edecektir. ancak 31 mart 2017 tarihinden sonra nitelikli çoğunlukla karar alınabilecek konularda yukarıda anlatılan çifte çoğunluk sistemi uygulanacaktır.

3. ayrıca, lizbon antlaşmasıyla avrupa parlamentosundaki (ap) üye sayısı 751 (750 üye + başkan) ile sınırlandırılmaktadır. ülkelerin ap’da temsil edileceği üye sayısı en az 6, en fazla 96 olabilecektir. parlamento üyeleri beş yıl için seçilmekte ve ap, başkanını kendi üyeleri arasından seçmektedir.

4. lizbon antlaşması ab dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi için de bir düzenleme getirmektedir. ab konseyi, nitelikli çoğunlukla, komisyon başkanı ile de anlaşarak, dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisini atayacaktır. yüksek temsilci, birliğin ortak dış ve güvenlik politikasını yürütmekle görevlendirilmiştir. ayrıca, yüksek temsilci, dış ilişkiler konseyine başkanlık yaptığı gibi, komisyon başkan yardımcısı olarak da görev almaktadır.

5. lizbon antlaşmasında yer alan bir diğer husus ab komiserlerinin sayısının azaltılmasıdır. yeni sisteme göre lizbon antlaşmasının yürürlüğe girdiği tarih ile 31 ekim 2014 arasında atanmış komisyon, her üye ülkeden birer temsilciden oluşacaktır. komisyon içerisinde başkan yardımcılığını da yürütecek dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi de yer alacaktır. 1 kasım 2014’ten itibaren ise komisyon komiserlerin sayısı azaltılarak her bir üye ülkeden bir komiser yerine üye ülkelerin 3’te 2’sinden gelen komiserlerden oluşacaktır. üye ülkelerden komiser seçimi rotasyon temelinde şekillenecektir.

6. son olarak, insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren ab enstrümanı temel haklar şartı, lizbon antlaşması’nda yapılan bir atıfla hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir.

6. son olarak, insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren ab enstrümanı temel haklar şartı, lizbon antlaşması’nda yapılan bir atıfla hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir.

altında sektörel konularda ortak bir program hazırlamalarıdır. böylece ab’nin işleyişi açısından önemli bir kurum olan dönem başky

ab’ne üye ülke sayısının artmasıyla birlikte dönem başkanlığının her altı ayda bir ülkeden başka bir ülkeye geçmesi yönündeki sistemin işlemesi zor hale gelmiştir. bu çerçevede, lizbon antlaşması’nda 2,5 yıllık süre için seçilecek daimi ab konseyi başkanı’nın ab konseyi toplantılarına başkanlık etmesi kararlaştırılmıştır. bunun yanında, lizbon antlaşmasıyla getirilen bir diğer yenilik birbirini takip eden üç dönem başkanı ülkenin grup başkanlığı adı altında sektörel konularda ortak bir program hazırlamalarıdır. böylece ab’nin işleyişi açısından önemli bir kurum olan dönem başkanlığında süreklilik sağlanmış olmaktadır.

2. lizbon antlaşmasıyla birlikte getirilen bir diğer önemli yenilik nitelikli çoğunluk oylama sisteminde değişikliktir. yeni sistem nitelikli çoğunluğun sadece üye ülkelerin sayısı ve sahip oldukları ağırlıklı oya göre tanımlamamakta, ülkelerin nüfuslarını da hesaba katmaktadır. bu çerçevede, lizbon antlaşması uyarınca 2014 yılından itibaren aşamalı olarak yürürlüğe girmesi öngörülen yeni nitelikli çoğunluk sistemi ab nüfusunun en az % 65’ini oluşturacak şekilde üye ülkelerin en az % 55’inin (27’den 15) karar alınabilmesi için onay vermesi şartını getirmektedir. bu yeni nitelikli çoğunluk sistemine “çifte çoğunluk” adı verilmiştir. polonya’nın itirazları nedeniyle bu sistemin 1 kasım 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi de lizbon antlaşmasıyla karara bağlanmıştır. diğer taraftan 1 kasım 2014 ile 31 mart 2017 tarihleri arasında bir üye ülkenin talep etmesi halinde eski nitelikli çoğunluk yöntemi uygulanmaya devam edecektir. ancak 31 mart 2017 tarihinden sonra nitelikli çoğunlukla karar alınabilecek konularda yukarıda anlatılan çifte çoğunluk sistemi uygulanacaktır.

3. ayrıca, lizbon antlaşmasıyla avrupa parlamentosundaki (ap) üye sayısı 751 (750 üye + başkan) ile sınırlandırılmaktadır. ülkelerin ap’da temsil edileceği üye sayısı en az 6, en fazla 96 olabilecektir. parlamento üyeleri beş yıl için seçilmekte ve ap, başkanını kendi üyeleri arasından seçmektedir.

4. lizbon antlaşması ab dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi için de bir düzenleme getirmektedir. ab konseyi, nitelikli çoğunlukla, komisyon başkanı ile de anlaşarak, dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisini atayacaktır. yüksek temsilci, birliğin ortak dış ve güvenlik politikasını yürütmekle görevlendirilmiştir. ayrıca, yüksek temsilci, dış ilişkiler konseyine başkanlık yaptığı gibi, komisyon başkan yardımcısı olarak da görev almaktadır.

5. lizbon antlaşmasında yer alan bir diğer husus ab komiserlerinin sayısının azaltılmasıdır. yeni sisteme göre lizbon antlaşmasının yürürlüğe girdiği tarih ile 31 ekim 2014 arasında atanmış komisyon, her üye ülkeden birer temsilciden oluşacaktır. komisyon içerisinde başkan yardımcılığını da yürütecek dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi de yer alacaktır. 1 kasım 2014’ten itibaren ise komisyon komiserlerin sayısı azaltılarak her bir üye ülkeden bir komiser yerine üye ülkelerin 3’te 2’sinden gelen komiserlerden oluşacaktır. üye ülkelerden komiser seçimi rotasyon temelinde şekillenecektir.

6. son olarak, insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren ab enstrümanı temel haklar şartı, lizbon antlaşması’nda yapılan bir atıfla hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir.

lizbon antlaşması

18–19 ekim 2007 tarihlerinde düzenlenen gayri-resmi zirvede ab’nin kurumsal yapısına bazı değişiklikler getiren ve üzerinde siyasi mutabakat sağlanan lizbon antlaşması, 13 aralık 2007 tarihinde ab zirvesi marjında lizbon’da imzalanmıştır.

ab’ne üye ülke sayısının son dönemdeki genişlemelerle neredeyse iki katına çıkması kurumsal yapının ve karar alma mekanizmalarının reforme edilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. bu çerçevede ab anayasal antlaşma üzerinde mutabakata varmış, fakat bu antlaşmanın fransa ve hollanda’da yapılan referandumlarda reddedilmesi sonucu süreç akamete uğramıştır. yaklaşık iki senelik bir değerlendirme sürecinin ardından almanya dönem başkanlığı sırasında ab’nin kurumsal reform dosyası yeniden açılmış, anayasal antlaşmanın belirli bölümlerinin alınması suretiyle oluşturulan lizbon antlaşması isimli bir metin üzerinde siyasi mutabakat sağlanmıştır. ardından portekiz dönem başkanlığı hükümetlerarası konferans toplayarak üzerinde mutabakat sağlanan siyasi metni hukuki bir metin haline getirmiş ve lizbon antlaşması adını alan bu metin üzerinde ab liderleri 19 ekim günü uzlaşmaya varmışlardır. sözkonusu metin, 13 aralık 2007 tarihinde ab zirvesinde devlet ve hükümet başkanları tarafından imzalanmıştır. antlaşma, 27 üye ülkede onay sürecinin tamamlanmasının ardından 1 aralık 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

lizbon antlaşması’nın getirdiği birtakım kaydadeğer yenilikler aşağıda sunulmaktadır.

1. lizbon antlaşmasında daimi bir ab konseyi başkanı görevi ihdas edilmiştir. bu kişi nitelikli çoğunluk yöntemiyle bir kereye mahsus yenilenebilen 2,5 yıllık bir süre için ab üyesi ülkeler tarafından seçilecektir.

ab’ne üye ülke sayısının artmasıyla birlikte dönem başkanlığının her altı ayda bir ülkeden başka bir ülkeye geçmesi yönündeki sistemin işlemesi zor hale gelmiştir. bu çerçevede, lizbon antlaşması’nda 2,5 yıllık süre için seçilecek daimi ab konseyi başkanı’nın ab konseyi toplantılarına başkanlık etmesi kararlaştırılmıştır. bunun yanında, lizbon antlaşmasıyla getirilen bir diğer yenilik birbirini takip eden üç dönem başkanı ülkenin grup başkanlığı adı altında sektörel konularda ortak bir program hazırlamalarıdır. böylece ab’nin işleyişi açısından önemli bir kurum olan dönem başkanlığında süreklilik sağlanmış olmaktadır.

2. lizbon antlaşmasıyla birlikte getirilen bir diğer önemli yenilik nitelikli çoğunluk oylama sisteminde değişikliktir. yeni sistem nitelikli çoğunluğun sadece üye ülkelerin sayısı ve sahip oldukları ağırlıklı oya göre tanımlamamakta, ülkelerin nüfuslarını da hesaba katmaktadır. bu çerçevede, lizbon antlaşması uyarınca 2014 yılından itibaren aşamalı olarak yürürlüğe girmesi öngörülen yeni nitelikli çoğunluk sistemi ab nüfusunun en az % 65’ini oluşturacak şekilde üye ülkelerin en az % 55’inin (27’den 15) karar alınabilmesi için onay vermesi şartını getirmektedir. bu yeni nitelikli çoğunluk sistemine “çifte çoğunluk” adı verilmiştir. polonya’nın itirazları nedeniyle bu sistemin 1 kasım 2014 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi de lizbon antlaşmasıyla karara bağlanmıştır. diğer taraftan 1 kasım 2014 ile 31 mart 2017 tarihleri arasında bir üye ülkenin talep etmesi halinde eski nitelikli çoğunluk yöntemi uygulanmaya devam edecektir. ancak 31 mart 2017 tarihinden sonra nitelikli çoğunlukla karar alınabilecek konularda yukarıda anlatılan çifte çoğunluk sistemi uygulanacaktır.

3. ayrıca, lizbon antlaşmasıyla avrupa parlamentosundaki (ap) üye sayısı 751 (750 üye + başkan) ile sınırlandırılmaktadır. ülkelerin ap’da temsil edileceği üye sayısı en az 6, en fazla 96 olabilecektir. parlamento üyeleri beş yıl için seçilmekte ve ap, başkanını kendi üyeleri arasından seçmektedir.

4. lizbon antlaşması ab dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi için de bir düzenleme getirmektedir. ab konseyi, nitelikli çoğunlukla, komisyon başkanı ile de anlaşarak, dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisini atayacaktır. yüksek temsilci, birliğin ortak dış ve güvenlik politikasını yürütmekle görevlendirilmiştir. ayrıca, yüksek temsilci, dış ilişkiler konseyine başkanlık yaptığı gibi, komisyon başkan yardımcısı olarak da görev almaktadır.

5. lizbon antlaşmasında yer alan bir diğer husus ab komiserlerinin sayısının azaltılmasıdır. yeni sisteme göre lizbon antlaşmasının yürürlüğe girdiği tarih ile 31 ekim 2014 arasında atanmış komisyon, her üye ülkeden birer temsilciden oluşacaktır. komisyon içerisinde başkan yardımcılığını da yürütecek dış politika ve güvenlik yüksek temsilcisi de yer alacaktır. 1 kasım 2014’ten itibaren ise komisyon komiserlerin sayısı azaltılarak her bir üye ülkeden bir komiser yerine üye ülkelerin 3’te 2’sinden gelen komiserlerden oluşacaktır. üye ülkelerden komiser seçimi rotasyon temelinde şekillenecektir.

6. son olarak, insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren ab enstrümanı temel haklar şartı, lizbon antlaşması’nda yapılan bir atıfla hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir.

6. son olarak, insan hakları alanında ayrıntılı düzenlemeler getiren ab enstrümanı temel haklar şartı, lizbon antlaşması’nda yapılan bir atıfla hukuki olarak bağlayıcı hale getirilmiştir.