uçağın karakutusu ne renk lan dümbükler

Kara Kutu

(ingilizce - Black Box), sadece giriş ve çıkış karakteristikleri açısından incelendiği zaman cihaz veya sistem için kullanılan teknik terim.
(ingilizce - Flight Data Recorder), Halk arasında "karakutu" ya da "kara kutu" olarak bilinen ve uçuş esnasında bir uçakta belli verileri kaydetmeye yarayan araçtır. Çeşitli özelliklerine göre sınıflara ayırılır:

Tip 1: sadece Kokpit ile yer, Kokpit ile diğer hava araçları ve Mürettebatın kendi arasında ki konuşmaları kaydeden cihaz. ingilizce Cockpit Voice recorder, Türkçe Kokpit ses Kaydedicisi.
Tip 2: sadece uçuş datlarını kaydeden ve ses kaydetmeyen cihaz. ingilizce Fligth Data Recorder, Türkçe Uçuş Veri Kaydedicisi.
Tip 3: hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz. Kısaca FDR/CVR olarak bilinir. Günümüzde en yaygın kullanılan karakutu tipidir.

Konu başlıkları

1 Neleri kaydetmesi gerekir?
2 Ne kadar sağlamdır?
3 Kara Kutu Standartları
4 Başlıca üreticiler

Neleri kaydetmesi gerekir?

Kara kutular kullanıldıkları uçaklara göre farklılıklar gösterirler. En detaylı kayıt büyük yolcu uçaklarında yapılır. Küçük bir uçakta kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın kullanılacağı sınıfa göre değişir. 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasında değişir. Bu konuda referans olarak SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir. Büyük uçaklarda ise 88 temel parametre vardır. Bu parametrelerin türetilmesi ile bir uçakta toplam kaydedilecek bilgi belli olur. Yolcu uçaklarında bu kriter sayısı 250 ye yaklaşabilir. Bu veriler bir kaza olması durumunda incelenir ve kaza nedeni anlaşılır. Örneğin Pilotun motor gücünü arttırdığı Güç kolu nun herhangi bir andaki değeri motor gücü değeri ile aynı değilse güç kolu ile motor bağlantısı kopmuştur diye yorumlanabilir. Bu bilgiler kokpit ses kayıtları ile kıyaslanarak emin olunur. Şayet arıza fark edilmişse pilot bunu yere bildirmeye çalışacak, bu konuşmalar da karakutuda kaydolacaktır.
Bu kayıtlar sadece kaza durumunda değil, aynı zamanda bir öğrenci pilotun uçuş performansının değerlendirilmesinde de incelenebilir.

Aşağıdaki listede verilenler orta büyüklükte bir uçakta kaydedilecek 88 parametreden bazılarıdır:
Kara kutunun iki yönlü görünüşü

(1) Zaman;
(2) Basınç irtifası;
(3) Hava hızı;
(4) Baş doğrultusu;
(5) ivme (Dikey);
(6) Yunuslama durumu;
(7) Roll durumu;
(8) Pilotun Teslsizi açma kapamaya elle müdahalesi;
(9) Motor gücü;
(10) Autopilot çalışıyor mu?;
(11) Uzunlamasına ivme;
(12) Yunuslama Kontrol verisi;
(13) Lateral Kontrol verisi;
(14) Rudder pedal verisi;
(15) Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu;
(16) Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu;
(17) Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu;
(18) Lateral ivme;
(19) Yunuslama yüzey kontrol posisyonu;
(20) Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı;
(21) Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı;
(24) Dış ortam sıcaklığı;
(25) Otopilot durumu;
(26) Radyo irtifası;
(32) Hücum açısı;
(33) Hidrolik basınç;
(34) Yer hızı;
(68) Fren basıncı;
(75) DC elektrik dağıtıcı statüsü;

Ne kadar sağlamdır?

Kara kutu her 3 eksen de aynı anda 1000 g lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s2)
Kara kutu en zayıf olduğu eksende 6.5 milisaniye boyunca 1700 glik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
Kara kutu 0.05 inch2 lik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir. (bozuk para büyüklüğünde bir yere 5 ton düşse kaldıracak güç demektir).
18 inch derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir. (45 santim)
1100 derece santigrat sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.

Yukarıda verdiğimiz maddeler bir kara kutunun kullanım izni almadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir kara kutunun bir uçağa takılmasına izin verilmez. Bunlar dışında pek çok test daha uygulanmaktadır.
Kara Kutu Standartları

Büyük uçaklar için FAR Part 121 Appendix M (Taşıma uçakları, minimum parametre listesi)
Yine Büyük uçaklar için FAR Part 125 Appendix E (12-19 kişilik yolcu uçakları, minimum parametre listesi)
SAE AS8039 A (Küçük Uçaklar)
CS23.1323, 1325, 1327. (Sertifikasyon gereksinimleri)
TSO 123A, fiziksel ve genel gereksinimler.
TSO 124A, figibsel ve genel gereksinimler.
RTCA/DO 160A, Çevresel şartlar.
RTCA/DO 254B, Elektronik donanım şartları.

Bunun dışında kara kutular askeri ve sivil olarak da 2 ye ayrılır. Sivil uçaklarda uçak içerisinde kesinlikle bir silme tuşu yoktur. Kara kutudaki veri asla silinemez. Oysa askeri kara kutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgiler düşman eline geçmesin diye, kara kutunun silme tuşuna basar ve tüm veriyi siler.
Başlıca üreticiler

Smiths Avionics
BKT-enertec
Universal Avionics
SDT (Yerli bir firma olarak konu üzerinde çalışmaktadır. Yakında ilk ürününün çıkacağı ümit edilmektedir.)

Şablon:Havacılık