ermeni meselesi hakkında bilinçlenin beyler

Osmanlı Savaşta

1 Kasım’da Osmanlı Devleti savaşa dahil olur.

1 Kasımda General Georgy Berhmann sınırı geçti. Rusların resmi savaş ilanı Osmanlı Devleti’ne 2 Kasım da geldi. General Georgy Berhmann amaci Doğubeyazıt ve Köprüköyü ele geçirmekti. Kasım ayının sonunda Ruslar Erzurum-Sarıkamış ekseninde Osmanlı imparatorluğu’nun içine 25 kilometrede ilerlemiş durumdaydılar. Osmanlı 9.000 şehit, 3.000 esir vermiş, 3.000’e yakın askeri de firar etmişti. Rus harekatının başarısında Ermeni gönüllülerinin etkisi büyük olmuştu.

Sarıkamış Trajedisi

Kars ve Ardahan’ı Rusların işgalinden kurtarmak ve düşmanı arkadan kuşatmak amacıyla Enver Paşa’nın düzenlediği harekatta ordu yazlık kıyafetlerle kışın en çetin zamanında Erzurum dağlarına sürülmüş ve büyük çoğunluğu kırılmıştı.118.000 askerin kimi tahminlere göre 60.000’i kimi tahminlere göre 90.000’i tek kurşun sıkamadan donarak telef oldu.Bir kısmı ise esir düştü, öldürüldü.

Büyük ümitlerle girişilen Sarıkamış kuşatma saldırısı üç hafta kadar sürmüş ve büyük kayıplarla sonuçlanmıştır. Enver Paşa, lakonik bir sözle bu olayı şöyle anlatmıştır: “Gittik, gördük, saldırdık, geri döndük”. Ama ne pahasına! 3. Ordu’nun neredeyse tamdıbına yakını yokolmuştu, toplarıyla, silah ve taşıt araçlarının da yarısından fazlasını kaybetmişti. Kolordu Komutanı ve karargâhı esir düşmüştü. Ordu Komutanı Hafız Hakkı Paşa tifüse yakalanmış, sonra da ölmüştü. Enver Paşa’nın ise büyük bir bunalıma girdiği, Türk ulusundan özür dileyen vasiyetnamesini yazarak intihar etmeye karar verdiği, Talat Paşa’nın etkisiyle ve zorlukla bu fikrinden vazgeçirildiği söylenir. Ordunun kayıplarının yanında birçok köy savaş kuralları gereği yakılmış veya harap edilmiştir. Halk Rusların ve en çok Ermenilerin zulmünden korkarak varını yoğunu bırakıp göç etmeye koyulmuştur. Bu facia sonunda Doğu Anadolu’nun kapısı ön birlikleri Ermenilerden oluşan Ruslara açılmış oldu.