anarşizm nedir

"Anarşizm" ve "anarşi" şüphesiz siyaset teorisinde en fazla yanlış temsil edilen kavramlardır. Genel anlamı ile, "kaos" veya "düzensizlik" kelimeleri ile eş anlamlı tutularak, anarşistlerin toplumsal kaos ve "orman kanunu"'na geri dönüşü istediği belirtilir.

Bu yanlış temsiliyet (anlamlandırma) sorunu tarihsel bir paralellik gösterir. Örneğin, tek adam egemenliğinin (monarşi) gerekli olarak görüldüğü hükümetlerin bulunduğu ülkelerde de, zamanında "cumhuriyet" veya "demokrasi" gibi kavramlar aynen "anarşi" kavramı gibi değerlendirilmişlerdir; yani düzensizlik ve karmaşayı temsil etmek için kullanılmışlardır. Halihazır durumun devam ettirilmesinde belirgin çıkarı olanların, mevcut sisteme karşı çıkanların pratikte işlerliklerinin olamayacağını öne sürmeleri gayet normaldir, onlara göre yeni toplumsal yaşam biçimi ancak kaos'a yol açabilir. Ya da, Errico Malatesta'nın ifade ettiği gibi:

"Hükümet'in gerekli olduğuna ve hükümet olmadan ancak düzensizlik ve karmaşa olacağına inanılırsa, doğal ve mantıksal olarak; anarşinin, hükümetin olmamasını önemle vurgulaması açısından, düzenin yokluğu anldıbına gelmesi gerekir." [Anarcy --ÇN: Anarşi].

Anarşistler, bu "anarşi" kavrdıbının "genel sezgisel" fikrini değiştirerek, insanların hükümet ve diğer tüm hiyerarşik toplumsal ilişkilerin hem zararlı, hem de gereksiz olduklarını görmelerini arzularlar. Ne zamanki "fikirler değişir, ve toplum hükümetin gerekli olmadığı, ve bunun da ötesinde zararlı olduğu konusunda ortak bir kanaat sahibi olur; hükümetsizlik" vurgusunu yapan anarşi kelimesi, "doğal düzen, herkesin çıkar ve ihtiyaçlarının uyumluluğu, tam dayanışma ile beraber tam özgürlük" demekle özdeş hale gelir." [aynı yer (a.y.)].


1. "Anarşi" Ne Anlama Gelir ?

Yunanca kaynaklı olan "anarşi" kelimesi, "olmaksızın", "-sız", "... -in isteği", "... -in yokluğu" ya da "... -in olmaması" anlamlarını veren a öneki ile, "yönetici", "şef", "hükmeden", "komutan" anldıbına gelen archos kelimesinin birleşiminden oluşur. Yunancada anarchos, ve anarchia kelimeleri, "hükümetin olmadığı -- hükümetsiz olma hali" anlamlarına gelir [Angeles, Peter A.; The Harper Collins Dictionary of Philosophy, ikinci baskı, sayfa 11-12. --ÇN: Harper Collins Felsefe Sözlüğü].

Görüldüğü üzere, anarşizmin anlam olarak kökeni yanlızca "hükümetsizlik" anldıbına gelmemektedir. "An-archy", "hükmedenin olmadığı", ya da daha genel bir ifade ile "otoritenin olmadığı" anldıbına gelir; ve bu anlamda anarşistler tarafından kullanılmaktadır. Yani, anarşizm, tamamen hükümet-karşıtı, devlet- karşıtı olmaktan ziyade, hiyerarşi'ye karşı olan bir harekettir. Neden ? Çünkü, hiyerarşi, otoriteyi içeren kurumsal yapıdır. Devletin, hiyerarşinin ulaşmış olduğu en ileri biçim olması nedeni ile; anarşistler, tanımsal olarak, devlet karşıtıdırlar, ama bu tek başına anarşizmin yetersiz bir tanımlaması olur.

Bu bağlamda "hiyerarşi"ye referans vermek oldukça yeni olan bir gelişmedir, "klagib" anarşistlerin bu sözcüğü kullanmadığını görüyoruz. Ama yazılarından açıktır ki, onların yaptıkları da aslında, hiyerarşiye, bireyler arasındaki ayrıcalıklara ve güç dengesizliklerine karşı bir felsefedir. Bakunin de, "resmi" otoriteye saldırıp doğal etkiyi" savunurken bundan bahsetmektedir, şöyle der:

"Hiç kimsenin bir diğerini baskı altına almasının imkansız hale gelmesini mi hedefliyorsun ?. Öyleyse, hiç kimsenin güce [ --ÇN: iktidara] sahip olmamasını sağlaman gerekir" [Maximoff, G. P., ed., The Political Philosophy of Bakunin: Scientific Anarchism, sayfa 271 --ÇN: Bakunin'in Siyasi Felsefesi: Bilimsel Anarşizm].

Jeff Draughn'un belirttiği gibi, "her zaman 'devrimci projenin' gizli bir parçası durumundayken; hiyerarşi-karşıtı genel kavramı, son zamanlarda oldukça göz önüne çıkmıştır. Ama aslında, bunun kökleri Yunanca "anarşi" kelimesinde açıkça görülebilir." [Jeff Draughn, Between Anarchism and Libertanianism: Defining a New Movement --ÇN: Anarşizm ve Hürriyetçiler: Yeni Hareketi Tanımlamak].


2. "Anarşizm" Ne Anlama Gelir ?

Peter Kropotkin'in deyişiyle, Anarşizm "sosyalizmin hükümetsiz sistemidir... " [Anarchist Communism: Its Basis and Principles --ÇN: Anarşist Komünizm: Temelleri ve Prensipleri]. Anarşistler, hükmedenin olmadığı anarşinin, uygulanabilir bir toplumsal sistem biçimi olduğunu savunurlar, ve bireysel özgürlük ve toplumsal eşitliğin en fazlalaştırılması için çalışırlar. Özgürlük ve eşitlik amaçlarının birbirini destekleyen amaçlar olduğunu görürler. Ya da, Bakunin'in ünlü alıntısı ile söylemek gerekirse:

"Bizler Sosyalizm olmadan özgürlüğün ayrıcalık ve adaletsizlik olduğuna, ve özgürlük olmadan Sosyalizmin kölelik ve şiddet olduğuna inanıyoruz."

insanlık tarihinin bize ispatladığı da budur. Eşitlik olmadan özgürlük sadece güçlü olanın bağımsızlığı anldıbına gelirken, özgürlük olmadan eşitlik ise imkansızdır ve aslında köleliğin gerekçelendirilmesidir.

Bu nedenledirki, anarşizm, "hükmedenin olmadığı" temelinde kurulan bir toplumun, yani anarşinin yaratılmasını hedefleyen siyasi bir teoridir. Bunu başarmak için, "tüm sosyalistlerle ortak olarak, anarşistler; toprak, sermaye ve makine üzerindeki özel mülkiyetin zamanını doldurduğu, ve yokolmaya mahkum olduğunu belirterek; üretim için gerekli olan herşeyin toplumun ortak mülkiyeti olması gerektiğini ve refahın üreticilerince ortaklaşa yönetilmesi gerektiğini savunurlar. Ve ... toplumun siyasi organizasyonunun en ideal hali için gereken koşulların, hükümet fonksiyonlarının en aza indirildiği zaman sağlanabileceğin savunurlar... (ve) toplumun nihai hedefi hükümetin fonksiyonlarını tamamen ortadan kaldırmaktır -- hükümetsiz topluma, yani an-archy'e" [Rudolf Rocker, Anarcho-syndicalism --ÇN: Anarko-sendikalizm].

Böylece, anarşizm hem olumludur, hem de olumsuzdur. Mevcut olan toplumu inceleyip, eleştirirken; aynı zamanda potansiyel yeni toplum için bir yapı ortaya koyar -- bugünki sisteminin belli bazı insan ihtiyaçlarını reddetmesinin aksine onları azamileştirerek. Bu ihtiyaçlar, en temel olarak, özgürlük, eşitlik ve dayanışma'dır.

Bakunin "yıkıcı dürtü yaratıcı bir dürtüdür" sözünden anlaşılabileceği gibi, anarşizm eleştirel analizi umut ile birleştirir. Bugünkü toplumda nelerin yanlış olduğunu anlamadan daha iyi bir toplum inşaa edilemez.


3. Neden Anarşizm, Hürriyetçi Sosyalizm Olarak da Adlandırılır ?

Pekçok anarşist, "anarşizm" kavrdıbına yüklenen olumsuz tanımlamayı görerek, fikirlerinin olumlu ve yapıcı yanlarını vurgulamak için başka kavramlar kullanmışlardır. Bunlardan en yaygın olanları, "özgür sosyalizm", "özgür komünizm", hürriyetçi sosyalizm" ve "hürriyetçi komünizm"dir. Anarşistlere göre, bunlar birbirinin yerine kullanılabilirler.

American Heritage Dictionary tanımlamalarına bakacak olursak:

HÜRRiYETÇi: düşünce ve eylemde bulunma özgürlüklerine, özgür iradeye inanan kişi.

SOSYALiZM: üreticilerin; hem siyasi gücü, hem de üretim araçlarını ve malların dağıtımını kontrol ettiği toplumsal sistem.

Bu iki tanımı alıp bir araya getirmek ise şuna yol açar:

HÜRRiYETÇi SOSYALiZM: özgür düşünce, özgür eylemde bulunma ve özgür iradenin varolduğu; ve üreticilerin, hem siyasi gücü, hem de üretim araçlarını ve malların dağıtımını kontrol ettiği toplumsal sistem.

Ama, ABD'de Hürriyetçi Parti'nin ortaya çıkması ile beraber, pekçok insan "hürriyetçi sosyalizmin" çelişkili bir duruma düştüğüne inanmaktadır. Aslında, pekçok "Hürriyetçi", anarşistlerin, "sosyalist" fikirleri daha fazla kabul edilebilir kılmak için, "hürriyetçilik-karşıtı" olan sosyalizm ile Hürriyetçi ideolojiyi ilişkilendirmeye çalıştıklarını söylemektedirler -- diğer bir ifade ile, anarşistler, "hürriyetçi" markasını esas sahiplerinden çalmaya çalışmaktadırlar.

Gerçekten bu kadar uzak başka bir saptama daha yapılamaz. Anarşistler, "hürriyetçi" kavrdıbını 1890'lardan beri kullanagelmektedirler. ilk olarak, Fransa'da anarşizm-karşıtı yasaları delmek için kullanılmıştı. O zamandan beri, özellikle Amerika dışında, herzaman anarşist fikirlerle ve hareketlerle ilgili olaral kullanılmıştır. Sebastian Faure ve Louise Michel, Le Libertaire (The Libertarian) [--ÇN: Hürriyetçi] adlı makalelerini, Amerikan Hürriyetçi Partisi kurulmadan 70 yıl önce, 1895'de yayınladılar. Daha yakın tarihli bir örnek vermek gerekirse, Amerika'da, 1954'de anarko-sendikalist ilkeler etrafında örgütlenen "The Libertarian League" [ÇN: Hürriyetçi Birliği], 1965'e kadar faal haldeydi. ABD-temelli Hürriyetçi Parti ise 1970'lerin başından itibaren ortaya çıkmıştır. Asıl olarak bu terimi çalan onlardır. "Hürriyetçi" kapitalizm fikrinin (Hürriyetçi Parti'nin savunduğu), çelişkili bir kavram olduğuna ise daha sonra değineceğiz.

Yine daha sonra açıklanacağı gibi, sadece hürriyetçi-sosyalist mülkiyet sistemi bireysel özgürlüğü azamileştirebilir. Söylemeye her ne kadar gerek olmasa da, devlet sahipliliği -- genellikle "sosyalizm" olarak adlandırılan-- anarşistler için asla ve asla sosyalizm demek değildir. Aslında, devlet "sosyalizmi" hiçbir sosyalist içeriği olmayan, kapitalizmin bir biçimidir.